063 surah
ھي سورة مَدَنِیَّۃٌ آھي . ھِن ۾ 11 آيتون ۽ 2 رڪوع آھن
اِذَا جَاۗءَكَ الْمُنٰفِقُوْنَ قَالُوْا نَشْهَدُ اِنَّكَ لَرَسُوْلُ اللّٰهِ ۘ وَاللّٰهُ يَعْلَمُ اِنَّكَ لَرَسُوْلُهٗ ۭ وَاللّٰهُ يَشْهَدُ اِنَّ الْمُنٰفِقِيْنَ لَكٰذِبُوْنَ 1ۚ
جڏهن اچن ٿا تو وٽ منافق ته چون ٿا ته اسين شاهدي ڏيون ٿا ته بيشڪ تون البته الله جورسول آهين ۽ الله ڄاڻي ٿو ته بيشڪ تون البته ان جو رسول آهين ۽ الله شاهدي ڏئي ٿو ته بيشڪ منافق البته ڪوڙا آهن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري(اي پيغمبر!) جڏهن تو وٽ منافق اچن ٿا چون ٿا ته اسين شاهدي ڏيون ٿا ته بيشڪ تون الله جو موڪليل آهين ۽ الله ڄاڻي ٿو ته بيشڪ تون ته ان جو موڪليل آهين ۽ الله شاهدي ڏي ٿو ته بيشڪ منافق ڪوڙا آهن
— مولانا محمد مدني(اي نبيﷺ!) جڏهن تو وٽ منافق ايندا آهن ته چوندا آهن ته اسان گواهي ڏيون ٿا ته بيشڪ تون الله تعالى جو رسول آهين. الله تعالى کي خبر آهي ته توهان واقعي ان جا رسول آهيو (پر) الله تعالى گواهي ڏي ٿو ته بيشڪ منافق ڪوڙا آهن.
— عبدالسلام ڀُٽواِتَّخَذُوْٓا اَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوْا عَنْ سَبِيْلِ اللّٰهِ ۭ اِنَّهُمْ سَاۗءَ مَا كَانُوْا يَعْمَلُوْنَ 2
بنايائون پنهنجن قسمن کي ڍال پوءِ الله جي واٽ کان روڪيائون بلاشڪ اهي برو آهي اهو جيڪو ڪيائون ٿي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري(دل سان نه ٿا چون) انهن پنهنجن قسمن کي ڍال ڪري ورتو آهي پوءِ اهي الله جي رستي کان پيا روڪين. بيشڪ اهي جو ڪجهه پيا ڪن سو ڪهڙ نه بڇڙو آهي.
— مولانا محمد مدنيانهن (منافقن) قَسمن کي ڍال (يعني بچڻ جو ذريعو) بنائي ڇڏيو آهي. جنھن جي ڪري هو (ماڻهن کي) الله تعالى جي رستي کان روڪين ٿا. بيشڪ هو جيڪو ڪجهه ڪن ٿا سو انتھائي برو آهي.
— عبدالسلام ڀُٽوذٰلِكَ بِاَنَّهُمْ اٰمَنُوْا ثُـمَّ كَفَرُوْا فَطُبِــعَ عَلٰي قُلُوْبِهِمْ فَهُمْ لَا يَفْقَهُوْنَ 3
اهو ان سببان ته بيشڪ انهن ايمان آندو ان کان بعد ڪفر ڪيائون پوءِ مهر هنئي وئي انهن جي دلين تي پوءِ اهي نه ٿا سمجهن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھرياهو هن ڪري ته انهن ايمان آندو وري انڪار ڪيائون پوءِ انهن جي دلين تي مُهر هنئي وئي سو (هاڻي) اهي نٿا سمجهن.
— مولانا محمد مدنياهو ان ڪري آهي جو انهن ايمان آڻڻ کان پوءِ ٻيهر ڪفر جو رستو اختيار ڪيو. (۽ نتيجي ۾) انهن جي دلين تي مھر هنئي وئي آهي، تنھن ڪري هاڻي هي ڪا ڳالهه سمجهي نٿا سگهن.
— عبدالسلام ڀُٽووَاِذَا رَاَيْتَهُمْ تُعْجِبُكَ اَجْسَامُهُمْ ۭ وَاِنْ يَّقُوْلُوْا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ ۭ كَاَنَّهُمْ خُشُبٌ مُّسَنَّدَةٌ ۭ يَحْسَبُوْنَ كُلَّ صَيْحَةٍ عَلَيْهِمْ ۭ هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ ۭ قٰتَلَهُمُ اللّٰهُ ۡ اَنّٰى يُؤْفَكُوْنَ 4
۽ جڏهن ڏسندين انهن کي ته وڻندا توکي انهن جا جسم ۽ جيڪڏهن ڳالهائيندا ته ٻڌندين انهن جو قول ڄڻ ته اهي ڪاٺيون ٽيڪ ڏنل آهن ڀانئن ٿا هر ڪڙڪيدار آواز کي پنهنجي مٿان اهيئي دشمن آهن پوءِ بچندو رهه انهن کان شال هلاڪ ڪري انهن کي الله ڪيڏانهن ڦيرايا وڃن ٿا؟ .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ (اي پيغمبر !) جڏهن تون کين ڏسندين ته توکي سندن جُسا وڻندا. ۽ جيڪڏهن ڳالهه ڪندا ته تون سندن ڳالهه ٻڌندين (حقيقت ۾) ڄڻ ته اهي ٽيڪ ڏياري بيهاريل بُنڊ آهن. هرهڪ دانهن کي پنهنجي لاءِ (مصيبت) سمجهن ٿا. (اي پيغمبر !) اهي ئي (تنهنجا) دشمن آهن سو انهن کان بچندو رهه. الله جي مٿن مار پوي. ڪيئن ابتا وڃن ٿا. ۽ جڏهن کين چيو وڃي ٿو ته اچو ته الله جو رسول اوهان لاءِ معافي گهري ته پنهنجا مٿا موڙين ٿا
— مولانا محمد مدنيجڏهن تون انهن جي (قد ڪاٺ ۽) جسمن کي ڏسندين ته توکي حيراني وٺي ويندي ۽ جڏهن هو ڳالهائين ٿا ته تون رڳو انهن جون ڳالهيون ٻڌندو رهه. ايئن لڳندا آهن ڄڻ ته ڪاٺيءَ جا بيھاريل شهتير هجن (يا کڻي اڄ جي دور جي حساب سان بيھاريل روبوٽ هجن جيڪي بٽڻ دٻائڻ سان ڳالهائيندا رهندا آهن) ڊڄڻا اهڙا آهن جو هر وڏي آواز کي پنھنجي لاءِ خطرو سمجهندا آهن. اهي پڪا دشمن آهن. تنهنڪري انهن کان بچي رهجانءِ، انهن تي الله تعالى جي مار پوي هُو ڪاڏي ڦيرايا وڃن ٿا؟
— عبدالسلام ڀُٽووَاِذَا قِيْلَ لَهُمْ تَعَالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَكُمْ رَسُوْلُ اللّٰهِ لَوَّوْا رُءُوْسَهُمْ وَرَاَيْتَهُمْ يَصُدُّوْنَ وَهُمْ مُّسْـتَكْبِرُوْنَ 5
۽ جڏهن چيو ٿو وڃي انهن کي ته اچو ته مغفرت طلب ڪري اوهان لاءِ الله جو رسول ته ڦيرايائون مٿن پنهنجن کي ۽ ڏسندين انهن کي ٿا رڪجن ۽ اهي هٺ ڪندڙ آهن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ (اي پيغمبر !) تون (ان وقت) کين ڏسندين ته وڏائي ڪري منهن موڙين ٿا. نه ان جي لاءِ برابر آهي ته
— مولانا محمد مدني۽ جڏهن انهن کي چيو وڃي ٿو ته اچو الله تعالى جو رسول توهان جي لاءِ بخشش جي دُعا گهري ته تون ڏسندين ته هو مٿي کي ڌوڻو ڏئي ۽ تڪبر ڪندي اچڻ کان رڪجي ويندا آهن.
— عبدالسلام ڀُٽوسَوَاۗءٌ عَلَيْهِمْ اَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ اَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ ۭ لَنْ يَّغْفِرَ اللّٰهُ لَهُمْ ۭ اِنَّ اللّٰهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفٰسِقِيْنَ 6
برابر آهي انهن تي مغفرت طلب ڪئي تو انهن جي لاءِ يا نه مغفرت طلب ڪئي تو انهن جي لاءِ هرگز نه بخش ڪندو الله انهن کي بيشڪ الله نه ٿو هدايت ڪري فاسق قوم کي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريتون انهن لاءِ معافي گهرين يا انهن لاءِ معافي نه گهرين.الله کين ڪڏهن به معاف نه ڪندو. بيشڪ الله بدڪار قوم کي رستونه ٿو ڏيکاري.
— مولانا محمد مدنيتون انهن جي لاءِ بخشش جي دعا گهرين يا نه گهرين انهن لاءِ ڳالهه برابر آهي. الله تعالى انهن کي ڪڏهن به نه بخشيندو. بيشڪ الله تعالى نافرمان قوم کي هدايت نه ڏيندو آهي.
— عبدالسلام ڀُٽوهُمُ الَّذِيْنَ يَقُوْلُوْنَ لَا تُنْفِقُوْا عَلٰي مَنْ عِنْدَ رَسُوْلِ اللّٰهِ حَتّٰى يَنْفَضُّوْا ۭ وَلِلّٰهِ خَزَاۗىِٕنُ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِ وَلٰكِنَّ الْمُنٰفِقِيْنَ لَا يَفْقَهُوْنَ 7
اهيئي آهن جيڪي چون ٿا نه خرچ ڪيو انهن تي جيڪي رسول الله وٽ آهن تانجو ٽڙي پکڙجي وڃن ۽ الله جا آهن خزانا آسمانن جا ۽ زمين جا ۽ پر منافق نه ٿا سمجهن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريهي اُهي آهن جي چون ٿا ته جيڪي (ماڻهو)الله جي رسول وٽ آهن تن تي خرچ نه ڪريو ته اهي ٽڙي پکڙي وڃن ۽ (حقيقت هي آهي ته) آسمانن ۽ زمين جا خزانا الله جا آهن پر منافق نه ٿا سمجهن.
— مولانا محمد مدنيهي اُهي ماڻهو آهن جيڪي چوندا آهن ته جيڪي ماڻهو رسول سڳوري وٽ رهن ٿا تن تي ڪجهه به خرچ نه ڪريو ته جيئن اُهي هتان هليا وڃن. پر آسمانن ۽ زمين جي خزانن جو مالڪ فقط الله تعالى آهي. پر انهن منافقن کي اها ڳالهه سمجهه ۾ ئي نٿي اچي.
— عبدالسلام ڀُٽويَقُوْلُوْنَ لَىِٕنْ رَّجَعْنَآ اِلَى الْمَدِيْنَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْاَعَزُّ مِنْهَا الْاَذَلَّ ۭ وَلِلّٰهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُوْلِهٖ وَلِلْمُؤْمِنِيْنَ وَلٰكِنَّ الْمُنٰفِقِيْنَ لَا يَعْلَمُوْنَ 8ۧ
چون ٿا ته البته جيڪڏهن موٽياسون مديني ڏانهن ته البته ضرور ڪڍندو وڏي عزت وارو ان مان نهايت ذليل کي ۽ الله جي لاءِ آهي عزت ۽ ان جي رسول جي لاءِ ۽ مؤمنن جي لاءِ ۽ پر منافق نه ٿا ڄاڻن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريچون ٿا ته ضرور جيڪڏهن اسين مديني ڏي موٽياسون ته وڌيڪ عزت وارو وڏي بي عزت کي اتان ڪڍي ڇڏيندو. هوڏانهن عزت الله کي ۽ سندس رسول کي ۽ مومنن کي آهي پر منافق نه ٿا ڄاڻن.
— مولانا محمد مدنيمنافق چون ٿا ته (هاڻي) جڏهن اسان جنگ (بني المصطلق) کان موٽي مديني پھچنداسين ته عزت وارا ماڻهو اُتان ذليلن کي تڙي ڪڍي ڇڏيندا. حالانڪه عزت ته الله تعالى، سندس رسول سڳوري ۽ مؤمنن جي لاءِ آهي، پر منافق نٿا ڄاڻن.
— عبدالسلام ڀُٽويٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَا تُلْهِكُمْ اَمْوَالُكُمْ وَلَآ اَوْلَادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللّٰهِ ۚ وَمَنْ يَّفْعَلْ ذٰلِكَ فَاُولٰۗىِٕكَ هُمُ الْخٰسِرُوْنَ 9
اي ايمان وارا ! نه غافل بنائن اوهان کي مال اوهان جا ۽ نه اولاد اوهان جو الله جي ذڪر کان ۽ جيڪي ڪندا اهو پوءِ اهيئي نقصان وارا آهن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھرياي ايمان وارؤ! نه ڪي اوهان کي پنهنجا مال ۽ نه پنهنجا اولاد الله جي ياد ڪرڻ کان غافل ڪن ۽ جيڪي ائين ڪندا سي ئي نقصان پائڻ وارا آهن.
— مولانا محمد مدنياي ايمان وارؤ! (خيال ڪجو ايئن نه ٿئي جو) توهان جا مال ۽ توهان جو اولاد توهان کي الله تعالى جي ياد کان غافل نه ڪري ڇڏي.۽ جيڪي ماڻهو ايئن ڪندا، سي وڏي خساري ۾ پئجي ويندا.
— عبدالسلام ڀُٽووَاَنْفِقُوْا مِنْ مَّا رَزَقْنٰكُمْ مِّنْ قَبْلِ اَنْ يَّاْتِيَ اَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُوْلَ رَبِّ لَوْلَآ اَخَّرْتَنِيْٓ اِلٰٓى اَجَلٍ قَرِيْبٍ ۙ فَاَصَّدَّقَ وَاَكُنْ مِّنَ الصّٰلِحِيْنَ 10
۽ خرچ ڪيو ان مان جو رزق ڏنو اسان اوهان کي ان کان اڳي جو اچي هڪڙي اوهان جي وٽ موت پوءِ چوي اي منهنجا رب! ڇو نه مهلت ڏنيئي مون کي مدت ويجهيءَ تائين پوءِ خيرات ڪيان ها مان ۽ هجا هان مان صالحن مان .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ جو اوهان کي اسان رزق ڏنو آهي ان مان هن کان اڳي خرچ ڪريو جو اوهان مان ڪنهن وٽ موت اچي وڃي پوءِ چوي ته اي منهنجا پاليندڙ جيڪر مون کي ٿوري مدت تائين مهلت ڏين ها ته خيرات ڪريان ها ۽ چڱن ماڻهن مان ٿيان ها.
— مولانا محمد مدني۽ اسان توهان کي جيڪو رزق ڏنو آهي ان منجهان موت اچڻ کان پھريائين خرچ ڪري وٺو (اِيئَن نه ٿئي) جو پوءِ موت جي وقت ماڻهو چوڻ لڳي ته: اي منھنجا پالڻھار! مون کي ٿوري مھلت ڇو نه ڏنئي ته جيئن مان خيرات ڪري وٺان ها ۽ نيڪ ماڻهن ۾ شامل ٿيان ها؟
— عبدالسلام ڀُٽووَلَنْ يُّؤَخِّرَ اللّٰهُ نَفْسًا اِذَا جَاۗءَ اَجَلُهَا ۭ وَاللّٰهُ خَبِيْرٌۢ بِـمَا تَعْمَلُوْنَ ۧ11
۽ هرگز نه مهلت ڏيندو الله ڪنهن نفس کي جڏهن ايندو ان جو موت ۽ الله خبر رکندڙ آهي ان جي جيڪو ڪيو ٿا .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريهوڏانهن الله ڪڏهن به ڪنهن جيءَ کي مهلت ڏيڻ وارو نه آهي جڏهن سندس مقرر وقت اچي ويندو. ۽ جيڪي اوهين ڪريو ٿا تنهن جي الله خبر رکندڙ آهي.
— مولانا محمد مدنيالله تعالى ڪنھن کي به موت جو وقت اچڻ کان پوءِ ڪابه مھلت نه ڏيندو آهي. توهان جيڪو ڪجهه ڪريو ٿا، الله تعالى کي ان جي خوب خبر آهي.
— عبدالسلام ڀُٽو