046 surah
ھي سورة مَکِّیَّۃٌ آھي . ھِن ۾ 35 آيتون ۽ 4 رڪوع آھن
حٰــمۗ 1ۚ
حا - ميم .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريحم.
— مولانا محمد مدنيحا ــ ميم
— عبدالسلام ڀُٽوتَنْزِيْلُ الْكِتٰبِ مِنَ اللّٰهِ الْعَزِيْزِ الْحَكِيْمِ 2
نازل ڪرڻ ڪتاب جو الله، غالب حڪمت واري وٽان آهي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريڪتاب جو نازل ڪرڻ الله زبردست، حڪمت واري جي طرفان آهي.
— مولانا محمد مدني(هن) ڪتاب جو نازل ٿيڻ الله تعالى جي طرفان آهي جيڪو زبردست حڪمت وارو آهي.
— عبدالسلام ڀُٽومَا خَلَقْنَا السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَآ اِلَّا بِالْـحَـقِّ وَاَجَلٍ مُّسَمًّى ۭ وَالَّذِيْنَ كَفَرُوْا عَمَّآ اُنْذِرُوْا مُعْرِضُوْنَ 3
نه پيدا ڪيا اسان آسمان ۽ زمين ۽ جيڪو انهن ٻنهي جي وچ ۾ آهي مگر حق سان ۽ مدي مقرر سان ۽ جن ڪفر ڪيو ان کان جو ڊيڄاريا ويا منهن موڙيندڙ آهن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھرياسان آسمانن ۽ زمين کي ۽ جو ڪجهه انهن ٻنهين جي وچ ۾ آهي تنهن کي پوري تدبير سان ۽ هڪ مقرر مدت لاءِ ئي پيدا ڪيو آهي ۽ جن ڪفر ڪيو سي جنهن کان ڊيڄاريا ويا آهن تنهن کان منهن موڙيندڙ آهن.
— مولانا محمد مدنيآسمانن، زمين ۽ انهن ٻنهي جي وچ ۾ رهندڙ مخلوق کي اسان برحق ۽ هڪ مقرر وقت لاءِ پيدا ڪيو آهي. ۽ جن ماڻهن ڪفر ڪيو تن کي جنھن شيءِ کان ڊيڄاريو ويو آهي ان کان ئي اُهي منھن موڙين ٿا.
— عبدالسلام ڀُٽوقُلْ اَرَءَيْتُمْ مَّا تَدْعُوْنَ مِنْ دُوْنِ اللّٰهِ اَرُوْنِيْ مَاذَا خَلَقُوْا مِنَ الْاَرْضِ اَمْ لَــهُمْ شِرْكٌ فِي السَّمٰوٰتِ ۭ اِيْتُوْنِيْ بِكِتٰبٍ مِّنْ قَبْلِ ھٰذَآ اَوْ اَثٰرَةٍ مِّنْ عِلْمٍ اِنْ كُنْتُمْ صٰدِقِيْنَ 4
فرماءِ ته خبر ڏيو انهن کان جن جي عبادت ڪيو ٿا الله کان سواءِ ڏيکاريو مون کي ڇا آهي اهو جيڪو پيدا ڪيائون زمين مان يا انهن جو ڀائيوارو آهي آسمانن ۾ آڻيو مون وٽ ڪتاب (آيل) اڳي هن کان يا ڪو ثبوت علمي جيڪڏهن آهيو سچا .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري(اي پيغمبر! کين) چؤ ته مون کي ٻڌايو ته سهي ته الله کانسواءِ جن کي اوهين سڏيو ٿا مون کي ڏيکاريو ته ڪهڙي شيءِ انهن زمين (جي شين) مان پيدا ڪئي آهي؟ يا آسمانن (جي بنائڻ) ۾ ڪا انهن جي ڀائيواري آهي ڇا؟ هن کان اڳ جو ڪو ڪتاب يا ڪا علمي روايت مون وٽ آڻيو
— مولانا محمد مدنيتون انهن کي چؤ ته ڇا توهان ڪڏهن انهن شين تي سوچيو آهي جن کي توهان الله تعالى کي ڇڏي سڏيو ٿا، مون کي ڏيکاريو ته انهن زمين ۾ ڪهڙي شيءِ پيدا ڪئي آهي؟ يا انهن جو آسمانن (جي ٺاهڻ) ۾ ڪھڙو حصو آهي؟ جيڪڏهن توهان سچا آهيو ته مون وٽ (ثبوت طور) گذريل ڪتابن جي ڪا لکت يا ڪو (زباني) حوالو آڻي ڏيو.
— عبدالسلام ڀُٽووَمَنْ اَضَلُّ مِـمَّنْ يَّدْعُوْا مِنْ دُوْنِ اللّٰهِ مَنْ لَّا يَسْتَجِيْبُ لَهٗ ٓ اِلٰى يَوْمِ الْقِيٰمَةِ وَهُمْ عَنْ دُعَاۗىِٕهِمْ غٰفِلُوْنَ 5
۽ ڪير وڌيڪ گمراھ آهي ان کان جيڪو سڏي ٿو الله کان سواءِ ان کي جو نٿو قبول ڪري ان لاءِ قيامت جي ڏينهن تائين ۽ اهي سندن سڏڻ کان بي خبر آهن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريجيڪڏهن اوهين سچا آهيو. ۽ ان کان وڏو گمراهه ڪير آهي جو الله کان سواءِ اهڙن کي سڏي ٿو جي قيامت جي ڏينهن تائين ان کي جواب نٿا ڏين ۽ اهي سندن سڏڻ کان بي خبر آهن.
— مولانا محمد مدنيان کان وڌيڪ ڪير گمراهه ٿي سگهي ٿو جيڪو الله تعالى کي ڇڏي اهڙن کي سڏي ٿو جيڪي کيس قيامت تائين جواب نه ڏئي سگهندا؟ بلڪه اُهي ته هِنن جي سڏڻ کان ئي بي خبر آهن.
— عبدالسلام ڀُٽووَاِذَا حُشِرَ النَّاسُ كَانُوْا لَهُمْ اَعْدَاۗءً وَّكَانُوْا بِعِبَادَتِهِمْ كٰفِرِيْنَ 6
۽ جڏهن گڏ ڪيا ويندا ماڻهو ته هوندا انهن جا دشمن ۽ هوندا انهن جي عبادت جو انڪار ڪندڙ .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ جڏهن (قيامت ۾ ) ماڻهن کي گڏ ڪيو ويندو تڏهن هو انهن جا دشمن هوندا۽ سندن پوڄا جو انڪار ڪندڙ هوندا.
— مولانا محمد مدني۽ جڏهن سڀني انسانن کي (محشر جي ميدان ۾) گڏ ڪيو ويندو ته هي ماڻهو انهن (معبودن) جا دشمن ٿي ويندا ۽ انهن جي عبادت ڪرڻ کان انڪار ڪري بيھندا.
— عبدالسلام ڀُٽووَاِذَا تُتْلٰى عَلَيْهِمْ اٰيٰتُنَا بَيِّنٰتٍ قَالَ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا لِلْحَقِّ لَمَّا جَاۗءَهُمْ ۙ ھٰذَا سِحْرٌ مُّبِيْنٌ 7ۭ
۽ جڏهن پڙهيون وڃن ٿيون انهن تي اسان جون آيتون روشن ته چيو انهن جن ڪفر ڪيو حق جي لاءِ جڏهن آيو انهن وٽ ته هي جادو کليل آهي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ جڏهن کين اسان پڌريون آيتون پڙهي ٻڌايون وڃن ٿيون ته ڪافر سچي ڳالهه کي جنهن مهل وٽن پهچي ٿي چون ٿا ته هي پڌرو جادو آهي.
— مولانا محمد مدنيجڏهن انهن کي اسان جون واضح آيتون تلاوت ڪري ٻڌايون وڃن ٿيون ته ڪافر سچي ڳالهه اچڻ کان پوءِ چوندا آهن ته هي ته پڌرو جادو آهي.
— عبدالسلام ڀُٽواَمْ يَقُوْلُوْنَ افْتَرٰىهُ ۭ قُلْ اِنِ افْتَرَيْتُهٗ فَلَا تَمْلِكُوْنَ لِيْ مِنَ اللّٰهِ شَيْـــــًٔا ۭ هُوَ اَعْلَمُ بِـمَا تُفِيْضُوْنَ فِيْهِ ۭ كَفٰى بِهٖ شَهِيْدًۢا بَيْنِيْ وَبَيْنَكُمْ ۭ وَهُوَ الْغَفُوْرُ الرَّحِيْمُ 8
بلڪ چون ٿا ته ٺاهيو اٿس ان کي فرماءِ ته جيڪڏهن ٺاهيو آهي مون ان کي پوءِ اوهان نٿا مالڪ ٿيو مون لاءِ الله کان ڪنهن شيءِ جا اهو وڌيڪ ڄاڻندڙ آهي ان کي جو لڳا ٿا رهو ان ۾ ڪافي ٿيو اهو شاهد ٿي منهنجي ۽ اوهان جي وچ ۾ ۽ اهو ئي بخشڻهار مهربان آهي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري(اي پيغمبر !) يا هو چون ٿا ڇا ته قرآن کي پاڻ ٺاهيو اٿس (کين) چؤ ته جيڪڏهن مون انکي پاڻ ٺاهيو آهي ته الله جي مقابلي ۾ مون لاءِ ڪجهه به نٿا ڪري سگهو. (قرآن بابت) جنهن گفتگو ۾ اوهين پيا آهيو ان کي هو چٽي طرح ڄاڻندڙ آهي. منهنجي وچ ۾ ۽ اوهان جي وچ ۾ اهو شاهد بس آهي ۽ اهو گهڻو بخشيندڙ نهايت رحم وارو آهي.
— مولانا محمد مدنيڇا هو اهو چون ٿا ته (هي قرآن) هُن پاڻ ٺاهيو آهي؟ چؤ ته جيڪڏهن مان هن کي ٺاهيو آهي ته توهان مون کي الله تعالى جي پڪڙ کان نٿا بچائي سگهو. توهان هن (قرآن) جي باري ۾ جيڪو به ڳالهايو ٿا هُن (الله) کي سڀ خبر آهي. منھنجي ۽ توهان جي وچ ۾ اهو ئي گواهه ڪافي آهي ۽ هو وڏو معاف ڪندڙ ۽ وڏو رحم ڪندڙ آهي.
— عبدالسلام ڀُٽوقُلْ مَا كُنْتُ بِدْعًا مِّنَ الرُّسُلِ وَمَآ اَدْرِيْ مَا يُفْعَلُ بِيْ وَلَا بِكُمْ ۭ اِنْ اَتَّبِــعُ اِلَّا مَا يُوْحٰٓى اِلَيَّ وَمَآ اَنَا اِلَّا نَذِيْرٌ مُّبِيْنٌ 9
فرماءِ ته ناهيان مان نئون رسولن مان ۽ نٿو (اٽڪل سان) ڄاڻان ته ڇا ڪيو ويندو مون سان ۽ نه اوهان سان نٿو تابعداري ڪيان مان مگر ان جي جيڪو وحي ڪيو ٿو وڃي مون ڏانهن ۽ ناهيان مان مگر ڊيڄاريندڙ پڌرو .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري(اي پيغمبر! کين) چؤ ته آءُ رسولن مان ڪو نئون رسول نه آهيان ۽ آءُ نٿو ڄاڻان ته (دنيا ۾) مون سان ڇا ڪيو ويندو ۽ اوهان سان ڇا ڪيو ويندو؟ آءُ رڳو ان (حڪم) جي تابعداري ڪريان ٿو جنهن جو مون ڏي وحي ڪيو وڃي ٿو ۽ آءُ ته رڳو پڌرو ڊيڄاريندڙ آهيان.
— مولانا محمد مدني(اي نبي ﷺ!) چؤ ته مان رسولن مان ڪو نئين قسم جو رسول ٿي نه آيو آهيان. مون کي ته اها به خبر نه آهي ته مون سان ۽ توهان سان ڪهڙو معاملو ٿيندو؟ مان ته ان ڳالهه جي پيروي ڪريان ٿو جيڪا مون ڏي وحي ڪئي وڃي ٿي ۽ مان رڳو پڌرو ڊيڄاريندڙ کانسواءِ ٻيو ڪجهه به نه آهيان.
— عبدالسلام ڀُٽوقُلْ اَرَءَيْتُمْ اِنْ كَانَ مِنْ عِنْدِ اللّٰهِ وَكَفَرْتُمْ بِهٖ وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِّنْۢ بَنِيْٓ اِسْرَاۗءِيْلَ عَلٰي مِثْلِهٖ فَاٰمَنَ وَاسْـتَكْبَرْتُمْ ۭ اِنَّ اللّٰهَ لَا يَهْدِي الْــقَوْمَ الظّٰلِمِيْنَ ۧ10
فرماءِ ته خبر ڏيو جيڪڏهن هجي الله وٽان ۽ ڪفر ڪيو اوهان ان جو ۽ شاهدي ڏني شاهد بني اسرائيل مان اهڙي (ڪتاب) تي پوءِ ايمان آندائين ۽ تڪبر ڪيو اوهان بيشڪ الله نٿو هدايت ڪري قوم ظالم کي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري(اي پيغمبر! کين) چؤ ته ٻڌايو ته جيڪڏهن قرآن الله جي طرفان آهي ۽ اوهان ان کي نه مڃيو آهي هوڏانهن بني اسرائيلن مان هڪ شاهد (ڪتاب) جي شاهدي ڏني آهي پوءِ ان ايمان آندو ۽ اوهان وڏائي ڪئي (ته ضرور ظالم ٿيندو) بيشڪ الله ظالم قوم کي رستو نه ٿو ڏيکاري. ۽
— مولانا محمد مدنيچؤ ته ڇا ڪڏهن توهان اهو سوچيو آهي ته جيڪڏهن هي (قرآن) الله تعالى جي طرفان هجي ۽ توهان ان جو انڪار ڪيو ۽ بني اسرائيل مان به ڪو شاهد اها ئي شاهدي ڏئي چڪو آهي پوءِ هن ايمان به آندو آهي پر توهان پنهنجي تڪبر ۾ پئجي ويا. (هاڻي ٻڌايو ته توهان جو انجام ڇا ٿيندو؟) بيشڪ الله تعالى ظلم ڪرڻ وارن کي (ڪڏهن به) هدايت نه ڏيندو آهي.
— عبدالسلام ڀُٽووَقَالَ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا لِلَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَوْ كَانَ خَيْرًا مَّا سَبَقُوْنَآ اِلَيْهِ ۭ وَاِذْ لَمْ يَهْتَدُوْا بِهٖ فَسَيَقُوْلُوْنَ ھٰذَآ اِفْكٌ قَدِيْمٌ 11
۽ چيو انهن جن ڪفر ڪيو انهن لاءِ جن ايمان آندو جيڪڏهن هجي ها ڀلو ته نه اڳرائي ڪن ها اسان کان ان ڏانهن ۽ جڏهن نه هدايت وارا ٿيا ان سان پوءِ جلد چوندا ته هي بهتان پراڻو آهي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريڪافرن مومنن جي باري ۾ چيو ته جيڪڏهن اهو (دين) چڱو هجي ها ته اهي ان ڏي اسان کان اڳي نه وڃن ها، ۽ جڏهن ان سان سڌي رستي تي نه آيا تڏهن چوندا ته هي پراڻو ڪوڙ آهي.
— مولانا محمد مدني۽ ڪافرن ايمان وارن جي باري ۾ چيو ته جيڪڏهن هي دين چڱو هجي ها ته هي (مؤمن) ماڻهو اسان کان دين قبول ڪرڻ ۾ اڳتي نه وڌن ها ۽ جڏهن ڪافرن (قرآن مان) هدايت نه ورتي ته هو ضرور چوندا ته هي (قرآن) ته پراڻو ڪوڙ آهي.
— عبدالسلام ڀُٽووَمِنْ قَبْلِهٖ كِتٰبُ مُوْسٰٓى اِمَامًا وَّرَحْـمَةً ۭ وَھٰذَا كِتٰبٌ مُّصَدِّقٌ لِّسَانًا عَرَبِيًّا لِّيُنْذِرَ الَّذِيْنَ ظَلَمُوْا ڰ وَبُشْرٰى لِلْمُحْسِـنِيْنَ ۚ12
۽ ان کان اڳي ڪتاب موسى جو هو اڳواڻ ۽ رحمت ۽ هي ڪتاب (ان کي) سچو ڪندڙ ٻوليءَ عربيءَ ۾ آهي تانته ڊيڄاري انهن کي جن ظلم ڪيو ۽ خوشخبري آهي محسنن جي لاءِ .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريهوڏانهن قرآن کان اڳ موسيٰ جو ڪتاب هو جو اڳواڻ ۽ وڏي رحمت هو. ۽ هي ڪتاب (ان کي) سچو چوندڙ آهي عربي زبان ۾ (ان لاءِ) ته ظالمن کي (بڇڙي نتيجي کان) ڊيڄاري ۽ چڱن ڪمن ڪندڙن لاءِ خوشخبري آهي.
— مولانا محمد مدني۽ هن کان اڳ موسى ($) جو ڪتاب (دين ۾) رهنمائي ڪندڙ ۽ رحمت هو ۽ هاڻي هي ڪتاب اُن کي سچو چوندڙ آهي ۽ هي عربي زبان ۾ آهي ته جيئن ظالمن کي ڊيڄاري ۽ نيڪ ماڻهن کي خوشخبري ٻڌائي.
— عبدالسلام ڀُٽواِنَّ الَّذِيْنَ قَالُوْا رَبُّنَا اللّٰهُ ثُـمَّ اسْـتَـقَامُوْا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُوْنَ ۚ13
بيشڪ جن چيو ته اسان جو رب الله آهي ان کان پوءِ استقامت ڪيائون پوءِ ناهي ڪو خوف انهن تي ۽ نه اهي غمگين ٿيندا .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريبيشڪ جن چيو ته اسان جو پاليندڙ الله آهي وري (ان عقيدي تي) ثابت رهيا تن تي نه ڊپ آهي ۽ نه اُهي غمگين ٿيندا.
— مولانا محمد مدنيبيشڪ جن ماڻهن چيو ته الله تعالى ئي اسان جو پالڻھار آهي. پوءِ ان ڳالهه تي هو قائم به رهيا ته انهن لاءِ نه ڪو خوف هوندو ۽ نه ئي ڳڻتي هوندي.
— عبدالسلام ڀُٽواُولٰۗىِٕكَ اَصْـحٰبُ الْـجَنَّةِ خٰلِدِيْنَ فِيْهَا ۚ جَزَاۗءًۢ بِـمَا كَانُوْا يَعْمَلُوْنَ 14
اهي بهشتي آهن هميشہ رهندڙ ان ۾ بدلو آهي انهن جو جيڪي ڪندا هئا .
— مولانا محمد ادريس ڏاھرياهي جنت وارا آهن ان ۾ سدائين رهڻ وارا آهن جيڪي عمل پيا ڪن تن جو بدلو ڏنو ويندن.
— مولانا محمد مدنياهي ئي جنتي ماڻهو آهن جيڪي ان ۾ هميشه رهندا. هي سندن عملن جو بدلو هوندو.
— عبدالسلام ڀُٽووَوَصَّيْنَا الْاِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ اِحْسٰـنًا ۭ حَمَلَتْهُ اُمُّهٗ كُرْهًا وَّوَضَعَتْهُ كُرْهًا ۭ وَحَمْلُهٗ وَفِصٰلُهٗ ثَلٰثُوْنَ شَهْرًا ۭ حَتّىٰٓ اِذَا بَلَغَ اَشُدَّهٗ وَبَلَـغَ اَرْبَعِيْنَ سَـنَةً ۙ قَالَ رَبِّ اَوْزِعْنِيْٓ اَنْ اَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِيْٓ اَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلٰي وَالِدَيَّ وَاَنْ اَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضٰىهُ وَاَصْلِحْ لِيْ فِيْ ذُرِّيَّتِيْ ڝ اِنِّىْ تُبْتُ اِلَيْكَ وَاِنِّىْ مِنَ الْمُسْلِمِيْنَ 15
۽ اسان انسان کي حڪم ڏنو پنهنجن والدين سان احسان جو، کنيو ان کي ان جي ماءُ تڪليف سان ۽ ڄڻيائين ان کي تڪليف سان ۽ ان جو کڻڻ ۽ کير کان جدا ٿيڻ ٽيھ مهينا آهي تان جو جڏهن پهتو پنهنجي جوانيءَ کي ۽ پهتو چاليهن سالن کي ته چيائين اي منهنجا رب! توفيق ڏي مون کي ته شڪر ڪيان مان تنهنجي ان نعمت جو جيڪا نعمت مون تي ڪئي اٿئي ۽ منهنجي پيءُ ماءُ تي ۽ هي ته ڪيان مان نيڪ ڪم جو راضي ٿين تون ان کان ۽ سڌار مون لاءِ منهنجو اولاد بيشڪ مون توبہ ڪئي توڏانهن ۽ بيشڪ مان مسلمانن مان آهيان .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ اسان انسان کي پنهنجي ماءُ پيءُ سان چڱائي ڪرڻ جو حڪم ڪيو آهي. (ڇو ته) سندس ماءُ ان کي تڪليف سان پيٽ ۾ رکيو آهي ۽ کيس تڪليف سان ڄڻيو اٿس ۽ ان جي پيٽ ۾ رهڻ ۽ ان جي کير ڇڏائڻ جي (مدت) ٽيهه مهينا آهي تان جو جڏهن هو پنهنجيءَ طاقت کي پهچي ٿو ۽ چاليهن ورهن کي پهچي ٿو ته چوي ٿو ته اي منهنجا پاليندڙ! مون کي هن ڳالهه جو شوق ڏي ته آءُ تنهنجي نعمت جو شڪر ڪريان جا تو مون تي ۽ منهنجي ماءُ پيءُ تي ڪئي آهي ۽ چڱو ڪم ڪريان جنهن سان تون راضي رهين ۽ مون لاءِ منهنجي اولاد ۾ چڱائي (پيدا) ڪر. آءُ ته توڏي رجوع ٿيس ۽ آءُ بيشڪ تابعدارن مان آهيان.
— مولانا محمد مدني۽ اسان انسان کي پنھنجي ماءُ پيءُ سان سھڻو سلوڪ ڪرڻ جو تاڪيد ڪيو آهي. سندس ماءُ تڪليفون برداشت ڪري کيس پيٽ ۾ رکيو ۽ پوءِ وڏي تڪليف سان ڄڻيو. ان جي پيٽ ۾ هجڻ ۽ کير ڇڏائڻ ۾ ٽيهه مھينا لڳي ويا. ايستائين جو هو ڦُوهه جواني گذاريندي چاليهه سالن کي وڃي پھتو ته چيائين: اي منھنجا پالڻھار! مون کي ان ڳالهه جي توفيق عطا فرماءِ ته جيئن مان تنھنجي انهن نعمتن جو چڱي طرح شڪر ادا ڪريان جيڪي تو مون تي ۽ منھنجي ماءُ پيءُ تي ڪيون آهن ۽ (مون کي اها به توفيق عطا فرماءِ ته جيئن) مان اهڙا ڪم ڪري سگهان جيڪي توکي پسند هجن ۽ تون منھنجي لاءِ منھنجي اولاد ۾ سڌارو پيدا فرماءِ ۽ مان تنھنجي اڳيان (هر قسم جي گناهن جي) توبہ ڪريان ٿو. ۽ بيشڪ مان فرمانبردارن مان آهيان.
— عبدالسلام ڀُٽواُولٰۗىِٕكَ الَّذِيْنَ نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ اَحْسَنَ مَا عَـمِلُوْا وَنَتَجَاوَزُ عَنْ سَـيِّاٰتِهِمْ فِيْٓ اَصْحٰبِ الْـجَــنَّةِ ۭ وَعْدَ الصِّدْقِ الَّذِيْ كَانُوْا يُوْعَدُوْنَ 16
اهي ئي آهن جو قبول ڪيون ٿا انهن کان سهڻا اهي عمل جو ڪيائون ۽ درگذر ڪيون ٿا انهن جي براين کان بهشت وارن ۾ هوندا وعدو سچ جو جيڪو وعدو ڪيا ويا هئا .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريهي اُهي آهن جن جا چڱن کان چڱا ڪم جي ڪيا اٿن سي قبول ڪريون ٿا ۽ سندن بڇڙاين کان درگذر ڪريون ٿا جنت وارن سان گڏ، اهو سچو وعدو آهي جو ساڻن ڪيو پيو وڃي.
— مولانا محمد مدنيهي اهي ماڻهو آهن جن جا سھڻا عمل اسان قبول ڪندا آهيون ۽ انهن جي ڪوتاهين کي درگذر ڪري ڇڏيندا آهيون. هي جنتي ماڻهن ۾ شامل آهن. ان سچي وعدي جي ڪري جيڪو انهن سان (دنيا ۾) ڪيو ويندو هو.
— عبدالسلام ڀُٽووَالَّذِيْ قَالَ لِوَالِدَيْهِ اُفٍّ لَّكُمَآ اَتَعِدٰنِنِيْٓ اَنْ اُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتِ الْقُرُوْنُ مِنْ قَبْلِيْ ۚ وَهُمَا يَسْتَغِيْثٰنِ اللّٰهَ وَيْلَكَ اٰمِنْ ڰ اِنَّ وَعْدَ اللّٰهِ حَقٌّ ښ فَيَقُوْلُ مَا ھٰذَآ اِلَّآ اَسَاطِيْرُ الْاَوَّلِيْنَ 17
۽ جنهن چيو پنهنجي پيءُ ماءُ کي اف آهي اوهان جي لاءِ ڇا وعدو ڏيو ٿا مون کي هي ته ڪڍيو ويندس مان (قبر مان) ۽ تحقيق گذريا ڪيترا قرون مون کان اڳي ۽ اهي ٻئي ٻاڏائين پيا الله کي ۽ (چون پيا) هلاڪت اٿئي ايمان آڻ بيشڪ الله جو وعدو حق آهي پوءِ چوي پيو ته ناهن هي مگر آکاڻيون پهرين جون .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ جنهن پنهنجي ماءُ پيءُ کي چيو ته اوهان کي حيف آهي. ڇا اوهين مون سان هي انجام ڪريو ٿا ته مون کي ڪڍيو ويندو هوڏانهن مون کان اڳي سوين ورهيه گذري چڪا آهن. ۽ هو ٻئي الله کي فرياد ڪري رهيا آهن (۽ چونسَ ٿا) ته ناس ٿئين (ان ڳالهه کي) مڃ بيشڪ الله جو وعدو سچو آهي پوءِ هو چوي ٿو ته هي رڳو اڳوڻن جون آکاڻيون آهن.
— مولانا محمد مدني(۽ نافرمان اولاد مان) جنھن شخص پنھنجي ماءُ پيءُ کي چيو ته توهان ٻنهي تي افسوس آهي جو توهان مون کي مرڻ کان پوءِ (قبر مان) جيئرو ڪري اٿارڻ جو خوف ڏياريو ٿا. حالانڪه مان ڏسان ٿو ته مون کان اڳ ڪيتريون ئي قومون گذري چڪيون آهن (پر اُهي ته جيئرو ٿي نه آيون آهن). هو ٻئي الله تعالى کي فرياد ڪندي اولاد کي چون ٿا ته تون برباد ٿي وئين. شال! تون ايمان آڻي (پاڻ کي بچائي وٺين) بيشڪ الله تعالى جو وعدو سچو آهي پوءِ هو جواب ۾ چوندو آهي ته توهان جون اهي سڀ ڳالهيون پراڻي دور جون ڪهاڻيون آهن.
— عبدالسلام ڀُٽواُولٰۗىِٕكَ الَّذِيْنَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ فِيْٓ اُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِّنَ الْجِنِّ وَالْاِنْسِ ۭ اِنَّهُمْ كَانُوْا خٰسِرِيْنَ 18
اهي ئي آهن جو ثابت ٿيو انهن تي فرمان امتن ۾ جيڪي تحقيق گذريون انهن کان اڳي جنن ۽ انسان مان بيشڪ اهي هئا نقصان وارا .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريهي اُهي آهن جن تي (سزا جي) ڳالهه لازم ٿي چڪي آهي اهڙين جماعتن سان گڏ جيڪي انهن کان اڳ جنن ۽ انسانن مان گذري چڪيون آهن. بيشڪ اهي ڇيهي وارا هئا.
— مولانا محمد مدنياهڙن (بدبخت) ماڻهن لاءِ عذاب جو فيصلو ٿي چڪو آهي ۽ هي انهن ٽولن ۾ شامل هوندا جيڪي انهن کان اڳ جِنن ۽ انسانن مان گذري چڪا آهن. بيشڪ هي ماڻهو نقصان وارا آهن.
— عبدالسلام ڀُٽووَلِكُلٍّ دَرَجٰتٌ مِّـمَّا عَـمِلُوْا ۚ وَلِيُوَفِّيَهُمْ اَعْـمَالَهُمْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُوْنَ 19
۽ سڀ ڪنهن جي لاءِ درجا آهن ان آهر جيڪي (عمل) ڪيائون ۽ تانته پورو بدلو ڏئي انهن کي سندن عملن جو ۽ اهي نه ظلم ڪيا ويندا .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ سڀني لاءِ سندن عملن جي ڪري درجا آهن. ۽ هن لاءِ (به) ته (الله) سندن عمل انهن کي پورا ڪري ڏي ۽ مٿن ظلم نه ڪيو ويندو.
— مولانا محمد مدنيهر هڪ ماڻهوءَ لاءِ سندس عملن جي مطابق درجا مقرر آهن (اهو ان ڪري آهي ته) جيئن الله تعالى انهن کي سندن اعمال جو پورو بدلو ڏي ۽ انهن تي ذرو به ظلم نه ڪيو ويندو.
— عبدالسلام ڀُٽووَيَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا عَلَي النَّارِ ۭ اَذْهَبْتُمْ طَيِّبٰتِكُمْ فِيْ حَيَاتِكُمُ الدُّنْيَا وَاسْتَمْتَعْتُمْ بِهَا ۚ فَالْيَوْمَ تُجْـزَوْنَ عَذَابَ الْهُوْنِ بِـمَا كُنْتُمْ تَسْـتَكْبِرُوْنَ فِي الْاَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَبِـمَا كُنْتُمْ تَفْسُقُوْنَ ۧ20
۽ جنهن ڏينهن پيش ڪيا ويندا اهي جن ڪفر ڪيو باھ جي اڳيان ختم ڪيون اوهان پنهنجون نعمتون پنهنجي دنيوي حياتيءَ ۾ ۽ نفعو ورتو اوهان انهن سان پوءِ اڄ بدلو ڏنا ويندؤ خواريءَ واري عذاب سان ان سببان جو وڏائي ڪندا هيئو زمين تي حق کان سواءِ ۽ ان سببان جو بي فرماني ڪندا هيئو .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ جنهن ڏينهن ڪافرن کي باهه جي اڳيان پيش ڪيو ويندو (تڏهن چئبن ته) اوهان پنهنجون مزيدار شيون پنهنجيءَ دنيا جي حياتيءَ ۾ وڃائي چڪا آهيو ۽ انهن سان مزا ڪري چڪا آهيو سو اڄ اوهان کي خواريءَ جي سزا جو بدلو هن ڪري ڏنو ويندو جو اوهين زمين ۾ ناحق وڏائي ڪندا هئا ۽ هن ڪري (به) ته اوهين نافرماني ڪندا هئا.
— مولانا محمد مدني۽ جڏهن ڪافر بَاهه جي سامھون پيش ڪيا ويندا ته انهن کي چيو ويندو ته توهان دنيا جي حياتي ۾ ئي پنھنجي حصي جون نعمتون حاصل ڪري چڪا ۽ ان مان خوب مزا ورتا. پر اڄ توهان کي ذليل ڪرڻ وارو عذاب ڏنو ويندو. اهو ان ڪري جو اوهان زمين ۾ ناحق تڪبر ۽ نافرمانيون ڪندا هئا.
— عبدالسلام ڀُٽو