توهان اڃا تائين ڪوبه ترجمو منتخب ناهي ڪيو.
| الم (آيت : 1) |
الٓمٓ(علامه تاج محمود امروٽي) الف لام ميم(علامه علي خان ابڙو) الۗمّۗ(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) الم(سيد فرمان علي) الف لام ميم .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) الٓـمّٓ. (مولانا محمد مدني) |
| ذٰلِكَ الكِتٰبُ لا رَيبَ فيهِ هُدًى لِلمُتَّقينَ (آيت : 2) |
ھيءُ ڪتاب، جنھن ۾ ڪو شڪ ڪونھي، اُنھن خدا ترسن کي سِڌو رستو ڏيکاريندڙ آھي(علامه تاج محمود امروٽي) هيءُ (خدائي) ڪتاب آهي ان ۾ ڪوبه شڪ شبهو ڪونهي. خدا کان ڊڄندڙن پرهيزگارن لاءِ (سعادت جي) راه کولي ڏيکاريندڙ آهي.(علامه علي خان ابڙو) هي اهو ڪتاب آهي جنهن ۾ ڪا به شڪ جي جاءِ ناهي، انهيءَ ۾ هدايت آهي پرهيزگارن لاءِ(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) هي اهو ئي (خدا جو) ڪتاب آهي (جنهن جي اوهان کي خبر آهي) هن ۾ (ڪنهن قسم جي) شڪ ۽ گمان جي جاءِ نه آهي. هي پرهيزگارن جو رهنما آهي.(سيد فرمان علي) هيءُ (شان وارو) ڪتاب ان ۾ ڪوبه شڪ نه آهي (هي) هدايت آهي پرهيزگارن لاءِ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) هي ڪتاب آهي، ان ۾ ڪو شڪ نه آهي. (هيءَ) رهنمائي آهي پرهيزگارن لاءِ، (مولانا محمد مدني) |
| الَّذينَ يُؤمِنونَ بِالغَيبِ وَيُقيمونَ الصَّلوٰةَ وَمِمّا رَزَقنٰهُم يُنفِقونَ (آيت : 3) |
جيڪي اڻ ڏٺي تي ايمان آڻيندا آھن ۽ نماز پڙھندا آھن ۽ کين جيڪي رزق ڏنوسين تنھن مان خرچيندا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) جيڪي غيب (جي حقيقتن) تي ايمان رکن ٿا ۽ نماز تي محڪم رهن ٿا. ۽ جيڪو رزق اسان کين ڏنو آهي ان کي (نيڪي جي راهه ۾) خرچ ڪن ٿا.(علامه علي خان ابڙو) اهي ماڻهو ايمان آڻن ٿا غيب تي ۽ نماز قائم ڪن ٿا ۽ جيڪي ڪجهه اسان انهن کي ڏنو آهي انهيءَ مان خرچ ڪن ٿا(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) جيڪي غيب تي ايمان آڻين ٿا ۽ نماز قائم ڪن ٿا ۽ اسان کين جيڪو رزق ڏنو آهي تنهن مان (خدا جي راھ ۾) خرچ ڪن ٿا.(سيد فرمان علي) جيڪي ايمان آڻين ٿا غيب تي ۽ صحيح ادا ڪن ٿا نماز ۽ ان مان جو روزي ڏني اسان انهن کي خرچ ڪندا آهن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) جيڪي اڻ ڏٺي تي ايمان آڻين ٿا ۽ نماز قائم ڪن ٿا، ۽ اسان کين جيڪو رزق ڏنو آهي تنهن مان خرچ ڪن ٿا، (مولانا محمد مدني) |
| وَالَّذينَ يُؤمِنونَ بِما أُنزِلَ إِلَيكَ وَما أُنزِلَ مِن قَبلِكَ وَبِالءاخِرَةِ هُم يوقِنونَ (آيت : 4) |
۽ اُھي (اي پيغمبر) جيڪو (قرآن) تو ڏانھن لاٿو ويو ۽ جيڪي توکان اڳ (ٻـين پيغمبرن تي) لاٿو ويو تنھن کي مڃيندا آھن ۽ اُھي آخرت تي يقين رکندا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ جيڪي توتي نازل ٿيل وحي تي ايمان آڻين ٿا ۽ پڻ انهن تي جي توکان اڳي (ٻين رسولن تي) نازل ٿيا ۽ ان سان گڏ آخرت جي زندگي جو به دل ۾ يقين رکن ٿا.(علامه علي خان ابڙو) اُهي ماڻهو ايمان آڻن ٿا قرآن ڪريم تي ۽ انهن مقدس ڪتابن تي جيڪي اڳ ۾ نازل ڪيا ويا، ۽ آخرت تي اهي يقين رکن ٿا(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جيڪي تو تي (اي رسول) نازل ڪيو ويو آهي ۽ پڻ تو کان اڳ نازل ڪيو ويو آهي ان تي ايمان آڻين ٿا ۽ اهي ئي آخرت جو به يقين رکن ٿا.(سيد فرمان علي) ۽ جيڪي ايمان آڻين ٿا ان تي جو (اي حبيب!) نازل ڪيو ويو آهي اوهان تي ۽ ان تي جو نازل ڪيو ويو آهي اوهان کان اڳ ۾ ۽ آخرت تي اهي يقين رکن ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جيڪي ان تي يمان آڻين ٿا جيڪي توڏي (اي رسول) لاٿو ويو آهي ۽ جيڪي توکان اڳ لاٿو ويو آهي ۽ اُهي آخرت تي يقين رکن ٿا. (مولانا محمد مدني) |
| أُولٰئِكَ عَلىٰ هُدًى مِن رَبِّهِم وَأُولٰئِكَ هُمُ المُفلِحونَ (آيت : 5) |
اِھي ئي (انھيءَ) سڌي واٽ تي آھن جا سندن پالڻھار کان (ڏسيل) آھي ۽ اِھي ئي ڇوٽڪاري وارا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) يقيناً اهي ئي ماڻهو پنهنجي پالڻهار جي (ڏيکاريل) رستي تي (هلندڙ) آهن، ۽ اهي ئي (دنيا ۽ آخرت جي) ڪاميابي ۽ نعمتون ماڻيندا.(علامه علي خان ابڙو) اهي ماڻهو پنهنجي رب جي طرفان هدايت تي آهن. ۽ اهي ئي ڪامياب آهن(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اهي ان هدايت تي آهن جا سندن پالڻهار جي طرفان آهي ۽ اهي ئي ڪامياب آهن.(سيد فرمان علي) اهي ئي هدايت تي آهن پنهنجي رب جي (توفيق سان) ۽ اهي ئي (ٻنهي جهانن ۾) ڪامياب آهن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اهي ان هدايت تي آهن جا سندن پاليندڙ جي طرفان آهي. ۽ اهي ئي ڪامياب آهن. (مولانا محمد مدني) |
| إِنَّ الَّذينَ كَفَروا سَواءٌ عَلَيهِم ءَأَنذَرتَهُم أَم لَم تُنذِرهُم لا يُؤمِنونَ (آيت : 6) |
بيشڪ جن انڪار ڪيو تن تي (اي پيغمبر!) تنھنجو کين ڊيڄارين يا نه ڊيڄارين (سو) ھڪجھڙو آھي اِھي ايمان نه آڻيندا.(علامه تاج محمود امروٽي) پر اهي ماڻهو جي (ڄاڻي ٻجهي بغض يا خود غرضي سببان حقيقتن کان) انڪار ٿا ڪن ته پوءِ تون انهن کي (حق کان انڪار ڪرڻ جي برن نتيجن کان) ڊيڄارين ۽ خبردار ڪرين يا نه ڪرين، هو هرگز ڪين مڃيندا.(علامه علي خان ابڙو) بيشڪ جن ماڻهن ڪفر ڪيو برابر آهي انهن لاءِ توهان انهن کي ڊيڄاريو يا نه ڊيڄاريو اهي ايمان نه آڻيندا(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) بيشڪ جن ڪفر ڪيو تن لاءِ تنهنجو انهن کي ڊيڄارڻ يا نه ڊيڄارڻ هڪ جهڙو آهي.(سيد فرمان علي) بلاشڪ اهي شخص جو ڪفر ڪيائون برابر آهي انهن لاءِ تون انهن کي ڊيڄارين يا نه ڊيڄارين (اهي) نه ايمان آڻيندا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) بيشڪ جن ڪفر ڪيو تن لاءِ تنهنجو انهن کي ڊيڄارڻ يا نه ڊيڄارڻ هڪ جهڙو آهي. اهي ايمان نه آڻيندا. (مولانا محمد مدني) |
| خَتَمَ اللَّهُ عَلىٰ قُلوبِهِم وَعَلىٰ سَمعِهِم وَعَلىٰ أَبصٰرِهِم غِشٰوَةٌ وَلَهُم عَذابٌ عَظيمٌ (آيت : 7) |
الله سندن دلين تي ۽ سندن ڪنن تي مُھر ھنئي آھي، ۽ سندن اکين تي ڇَوڙُ (چڙھيل) آھي ۽ اُنھن لاءِ وڏو عذاب آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) انهن جي دلين ۽ ڪنن تي الله تعاليٰ مهر هڻي ڇڏي آهي (هو نه سمجهندا نه ٻڌندا) ۽ هنن جي اکين تي پردا چڙهي ويا آهن. انهن لاءِ سخت عذاب (تيار ڪيل) آهي.(علامه علي خان ابڙو) الله تعالى انهن جي دلين تي ۽ ڪنن تي مُهر لڳائي آهي ۽ انهن جي اکين تي پردا آهن. ۽ انهن لاءِ وڏو عذاب آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) خدا سندن دلين تي ۽ سندن ڪنن تي مهر (نشاني) هنئي آهي ته اهي ايمان نه آڻيندا ۽ سندن اکين تي پردو (پيل) آهي ۽ انهن لاءِ تمام وڏو عذاب آهي.(سيد فرمان علي) مہر هنئي الله انهن جي دلين تي ۽ انهن جي ڪنن تي ۽ انهن جي اکين تي پردو آهي ۽ انهن لاءِ وڏو عذاب آهي . (مولانا محمد ادريس ڏاهري) الله سندن دلين تي ۽ سندن ڪنن تي مهر هنئي آهي. ۽ سندن اکين تي پردو آهي. ۽ انهن لاءِ وڏو عذاب آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَمِنَ النّاسِ مَن يَقولُ ءامَنّا بِاللَّهِ وَبِاليَومِ الءاخِرِ وَما هُم بِمُؤمِنينَ (آيت : 8) |
۽ ماڻھن مان ڪي (اھڙا) آھن جي چوندا آھن ته الله ۽ قيامت جي ڏينھن کي مڃيوسين ۽ حقيقت ۾ اُھي مؤمن نه آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) ڪي ماڻهو اهڙا به آهن جي چون ٿا ته اسان الله تي ۽ آخرت جي ڏينهن تي ايمان رکون ٿا، مگر سچ پچ هو مومن ناهن.(علامه علي خان ابڙو) ۽ ڪي ماڻهو اهي آهن جيڪي چون ٿا ايمان آندو اسان الله تعالى تي ۽ قيامت تي ۽ اهي ايمان وارا نه آهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ ماڻهن مان ڪي اهڙا آهن جي (زبان سان ته) چون ٿا ته اسان خدا تي ۽ ڏينهن قيامت تي ايمان آندو آهي هوڏانهن اهي ايمان وارا نه آهن.(سيد فرمان علي) ۽ بعضي ماڻهو اهي آهن جو چون ٿا ته ايمان آندو اسان الله تي ۽ قيامت جي ڏينهن تي ۽ نه آهن اهي ايمان وارا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ ماڻهن مان ڪي اهڙا آهن جي چون ٿا ته اسان الله تي ۽ قيامت جي ڏينهن تي ايمان آندو هوڏانهن اهي ايمان وارا نه آهن. (مولانا محمد مدني) |
| يُخٰدِعونَ اللَّهَ وَالَّذينَ ءامَنوا وَما يَخدَعونَ إِلّا أَنفُسَهُم وَما يَشعُرونَ (آيت : 9) |
الله ۽ مومنن کي دلبو ڏيندا آھن، ۽ حالانڪ پاڻ کان سواءِ (ٻئي ڪنھن کي) دلبو نه ڏيندا آھن ۽ نه سمجھندا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) اهي الله کي ۽ ايمان وارن کي ڌوڪو ڏيڻ ٿا چاهين پر حقيقتاً هو پاڻ ئي ڌوڪي ۾ آهن، اگرچه (ناداني ۽ هٺ سببان ڏسن ۽ سمجهن نٿا.)(علامه علي خان ابڙو) اٽڪل ڪن ٿا الله تعالى ۽ مؤمنن سان ۽ نٿا اٽڪل ڪن حقيقت ۾ مگر پنهنجن نفسن سان ۽ نٿا سمجهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اهي خدا ۽ ايمان وارن کي ڌوڪو ڏين ٿا. در اصل اهي پاڻ کانسواءِ ٻئي ڪنهن کي ڌوڪو نٿا ڏين ۽ اهي (ان ڳالھ کي) نٿا سمجهن.(سيد فرمان علي) ٺڳڻ ٿا گهرن الله کي ۽ مؤمنن کي ۽ (حقيقت ۾) نه ٿا ٺڳي ڪن مگر پنهنجي پاڻ سان ۽ نه ٿا سمجهن.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) الله کي ۽ ايمان وارن کي ڌوڪو ڏين ٿا. حقيقت ۾ اهي پاڻ کان سواءِ ٻئي ڪنهن کي ڌوڪو نه ٿا ڏين ۽ اهي (ان ڳالهه) کي نه ٿا سمجهن. (مولانا محمد مدني) |
| فى قُلوبِهِم مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضًا وَلَهُم عَذابٌ أَليمٌ بِما كانوا يَكذِبونَ (آيت : 10) |
سندن دلين ۾ (منافقيءَ جي) بيماري آھي پوءِ الله سندين بيماري وڌائي، ۽ انھيءَ ڪري جو (ھو) ڪُوڙ ڳالھائيندا آھن انھن لاءِ ڏکوئيندڙ عذاب آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) هنن جي دلين ۾ (ڪفر جو) مرض آهي، پوءِ خدا هنن جي مرض کي وڌائي ٿو ۽ هنن تي سخت عذاب ڪيو ويندو ڇو ته هو ڪوڙ ٿا ڳالهائين.(علامه علي خان ابڙو) انهن جي دلين ۾ مرض آهي، پوءِ الله تعالى انهن جي بيماري کي وڌايو ۽ انهن لاءِ ڏکوئيندڙ عذاب انهيءَ ڪري آهي جو اهي ڪوڙ ڳالهائن ٿا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) سندن دلين ۾ (ڪوڙ ڳالهائڻ جي) بيماري آهي پوءِ خدا انهن جي بيماري وڌائي. ۽ انهن لاءِ هن ڪري دردناڪ عذاب آهي جو (اهي) سدائين ڪوڙ ڳالهائيندڙ رهيا آهن.(سيد فرمان علي) انهن جي دلين ۾ بيماري آهي پوءِ وڌائي الله انهن جي بيماري ۽ انهن لاءِ دردناڪ عذاب آهي ان جي ڪري جو ڪوڙ ڳالهائيندا هئا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) سندن دلين ۾ (ڪوڙ جي) بيماري آهي پوءِ الله انهن جي بيماري وڌائي ۽ انهن لاءِ هن ڪري دردناڪ عذاب آهي جو هميشه ڪوڙ ڳالهائيندا رهيا آهن. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذا قيلَ لَهُم لا تُفسِدوا فِى الأَرضِ قالوا إِنَّما نَحنُ مُصلِحونَ (آيت : 11) |
۽ جڏھن کين چئبو آھي ته مُلڪ ۾ فساد نه وجھو، چوندا آھن ته اسين سڌاريندڙ ئي آھيون.(علامه تاج محمود امروٽي) جڏهن انهن ماڻهن کي چيو وڃي ٿو ته ملڪ ۾ بگاڙو ۽ فسادن مچايو (بدعمليون نه ڪيو) تڏهن هو چون ٿا ته اسان ڪم سنوارڻ وارا آهيون.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جنهن وقت چيو وڃي ٿو انهن کي ته زمين ۾ فساد نه ڪريو چون ٿا اسين ته امن پسند آهيون.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جڏهن انهن کي چيو وڃي ٿو ته ملڪ ۾ وڳوڙ نه وجهو ته چون ٿا اسين سڌارو ڪندڙ ئي آهيون.(سيد فرمان علي) ۽ جڏهن چيو ٿو وڃي انهن کي ته نه فساد ڪيو زمين ۾ ته چون ٿا ته اسين ئي ته اصلاح ڪندڙ آهيون .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جڏهن انهن کي چيو وڃي ٿو ته ملڪ ۾ فساد نه وجهو، چون ٿا اسين ته سڌارو ڪندڙ ئي آهيون. (مولانا محمد مدني) |
| أَلا إِنَّهُم هُمُ المُفسِدونَ وَلٰكِن لا يَشعُرونَ (آيت : 12) |
خبردار! اِھي پاڻ فسادي آھن پر نه سمجھندا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) ياد رکو ته اهي ئي ماڻهو آهن جيڪي خرابيون پکيڙين ٿا، اگرچه (ناداني سببان) ڏسن ۽ سمجهن نٿا.(علامه علي خان ابڙو) خبردار ! بيشڪ اِهي ئي فساد ڪندڙ آهن پر نٿا سمجهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) هوشيار رهو! اهي ئي فسادي آهن پر (اهي ان راز کي) نٿا ڄاڻن.(سيد فرمان علي) خبردار بيشڪ اهي ئي فساد ڪندڙ آهن ۽ پر نه ٿا سمجهن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) هوشيار رهو ! اهي ئي فسادي آهن پر نه ٿا سمجهن. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذا قيلَ لَهُم ءامِنوا كَما ءامَنَ النّاسُ قالوا أَنُؤمِنُ كَما ءامَنَ السُّفَهاءُ أَلا إِنَّهُم هُمُ السُّفَهاءُ وَلٰكِن لا يَعلَمونَ (آيت : 13) |
۽ جڏھن کين چئبو آھي ته جھڙي طرح ٻـين ماڻھن ايمان آندو آھي (تھڙي طرح اوھين به) ايمان آڻيو (تڏھن) چوندا آھن ته جئن بي سمجھن ايمان آندو آھي تئن ايمان آڻيون ڇا؟ خبردار، اُھي ئي بي سمجھ آھن پر نه ڄاڻندا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ جڏهن انهن ماڻهن کي چيو وڃي ٿو ته جيئن ٻين ماڻهن ايمان آندو آهي تيئن توهان به ايمان آڻيو، تڏهن هو چون ٿا ته ڇا اسان به اهڙيءَ طرح ايمان آڻيون، جهڙيءَ طرح هنن بيوقوفن ايمان آندو آهي؟ ياد رکو ته هو پاڻ بيوقوف آهن مگر (ناداني ۽ هٺ سببان) اها ڳالهه نه ٿا ڄاڻن.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جنهن وقت چيو وڃي ٿو انهن کي ته ايمان آڻيو توهان جيئنڪِ ايمان آندو مؤمنن چون ٿا ڇا ايمان آڻيون اسان جيئنڪ ايمان آندو بي سمجهن، خبردار ! بيشڪ اِهي اهي بي وقوف آهن پر نٿا ڄاڻن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جڏهن انهن کي چيو وڃي ٿو ته ايمان آڻيو جيئن (ٻين) ماڻهن ايمان آندو آهي ته چون ٿاته ڇا اسين ائين ئي ايمان آڻيون جيئن ٻين بيوقوفن ايمان آندو آهي؟ هوشيار رهو! اهي ئي بيوقوف آهن پر نٿا سمجهن.(سيد فرمان علي) ۽ جڏهن چيو ٿو وڃي انهن کي ته ايمان آڻيو جيئن ايمان آندو (ٻين) ماڻهن ته چون ٿا ته ڇا ايمان آڻيون اسين جيئن ايمان آندو بيوقوفن؟ خبردار تحقيق اهي ئي بيوقوف آهن ۽ پر نه ٿا ڄاڻن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جڏهن انهن کي چيو وڃي ٿو ته ايمان آڻيو جيئن (ٻين) ماڻهن ايمان آندو آهي چون ٿا ته ڇا اسين ايمان آڻيون جيئن بيوقوفن ايمان آندو آهي؟ هوشيار رهو اهي ئي بيوقوف آهن پر نه ٿا ڄاڻن. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذا لَقُوا الَّذينَ ءامَنوا قالوا ءامَنّا وَإِذا خَلَوا إِلىٰ شَيٰطينِهِم قالوا إِنّا مَعَكُم إِنَّما نَحنُ مُستَهزِءونَ (آيت : 14) |
۽ جڏھن مؤمنن کي ملندا آھن (تڏھن) چوندا آھن ته اسان ايمان آندو آھي، ۽ جڏھن پنھنجن شيطانن (سردارن) کي ھيڪلو ملندا آھن (تڏھن) چوندا آھن ته اسين (پر ۾) اوھان سان آھيون اسين (مؤمنن سان) رڳو چٿر ڪندڙ آھيون.(علامه تاج محمود امروٽي) جڏهن هي ماڻهو انهن ماڻهن سان ملن ٿا جن (حق جي دعوت تي) ايمان آندو آهي تڏهن چون ٿا ته اسان به ايمان آندوآهي، پر جڏهن پنهنجي شيطانن سان اڪيلا ويهن ٿا، تڏهن چون ٿا ته اسان توهان سان شامل آهيون ۽ اسان (هنن وٽ پاڻ کي مومن سڏائي ساڻن) مسخري ٿا ڪريون.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جنهن وقت مؤمنن سان ملن ٿا چون ٿا ته اسان ايمان آندو آهي ۽ جڏهن اڪيلا ٿي پنهنجن ڪافرن ڏانهن وڃن ٿا، انهن کي چون ٿا اسين اوهان سان گڏ آهيون اسين ته فقط چَٿَر ڪندڙ آهيون.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جڏهن (اهي منافق) ايمان وارن سان ملن ٿا ته کين چون ٿا ته اسان ايمان آندو ۽ جڏهن (وري) پنهنجي شيطانن (سردارن) سان اڪيلا ٿين ٿا ته چون ٿا ته بيشڪ اسين اوهان ساڻ آهيون. اسين رڳو (مسلمانن سان) کل مسخري ڪندا آهيون.(سيد فرمان علي) ۽ جڏهن ملن ٿا ايمان وارن سان ته چون ٿا اسان ايمان آندو آهي ۽ جڏهن اڪيلا ٿين ٿا پنهنجن شيطانن وٽ ته چون ٿا ته تحقيق اسين اوهان سان گڏ آهيون اسين صرف (انهن تي) چٿر ڪندڙ آهيون.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جڏهن ايمان وارن سان ملن ٿا چون ٿا ته اسان ايمان آندو. ۽ جڏهن پنهنجن شيطانن (سردارن) سان اڪيلا ٿين ٿا چون ٿا ته بيشڪ اسين اوهان سان آهيون. اسين رڳو (مسلمانن سان) مسخري ڪريون ٿا. (مولانا محمد مدني) |
| اللَّهُ يَستَهزِئُ بِهِم وَيَمُدُّهُم فى طُغيٰنِهِم يَعمَهونَ (آيت : 15) |
الله ساڻن چٿر ڪندو آھي ۽ انھن کي پنھنجي سرڪشي ۾ ڊيگھ ڏيندو آھي جو عقل جا انڌا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) (حقيقتاً) خود هنن سان مسخري ٿي رهي آهي جو الله تعاليٰ کين ڊگهو رسو ڏنو آهي جنهن ڪري پنهنجي سرڪشيءَ ۾ انڌا ٿي هيڏي هوڏي ڀٽڪي رهيا آهن.(علامه علي خان ابڙو) الله تعالى، مذاق جي جزا ڏئي ٿو انهن کي ۽ ڊيگهه ڏي ٿو انهن کي سندن سرڪشيءَ ۾ جو اهي حيران رهن ٿا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اهي ڇا کل مسخري ڪندا) خدا (خود) انهن سان کلون ڪري ٿو ۽ انهن کي سندن سرڪشي ۾ ڍر ڏئي ٿو ۽ حالت هي آهي ته اهي عقل جا انڌا آهن.(سيد فرمان علي) الله چٿر جي سزا ڏيندو انهن کي ۽ ڍر ٿو ڏئي انهن کي پنهنجي سرڪشيءِ ۾ ڀٽڪندا ٿا رهن.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) الله انهن سان مسخري ڪري ٿو ۽ انهن کي سندن سرڪشيءَ ۾ ڍَرَ ڏئي ٿو ۽ حالت هيءَ آهي ته اهي عقل جا انڌا آهن. (مولانا محمد مدني) |
| أُولٰئِكَ الَّذينَ اشتَرَوُا الضَّلٰلَةَ بِالهُدىٰ فَما رَبِحَت تِجٰرَتُهُم وَما كانوا مُهتَدينَ (آيت : 16) |
اِھي اُھي آھن جن ھدايت جي بدران گمراھي ڳڌي، پوءِ سندن واپار کين فائدو نه ڏنو ۽ نڪي اُھي ھدايت وارا ٿيا.(علامه تاج محمود امروٽي) يقين ڪريو ته اهي ئي ماڻهو آهن جن هدايت وڪڻي گمراهي خريد ڪئي آهي. پر نڪي هنن جو سودو فائديمند نڪتو آهي نه ڪي هدايت تي قائم رهيا آهن.(علامه علي خان ابڙو) اِهي اُهي ماڻهو آهن جن هدايت جي عيوض گمراهي خريد ڪئي، پوءِ نه ڪامياب ٿيو واپار انهن جو ۽ نه ئي کين واپار ڪرڻ آيو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) هي اهي آهن جن هدايت جي بدلي گمراهي خريد ڪئي. پوءِ نڪي سندن واپار فائدو ڏنو ۽ نڪي انهن هدايت ئي حاصل ڪئي.(سيد فرمان علي) اهي ئي آهن جن خريد ڪئي گمراهي هدايت جي بدلي پوءِ نه نفعي واري ٿي انهن جي تجارت ۽ نه هئا هدايت وارا ٿيندڙ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اِهي اُهي آهن جن هدايت جي بدلي گمراهي خريد ڪئي. پوءِ نڪي سندن واپار کين فائدو ڏنو ۽ نڪي اهي رستو لهندڙ ٿيا. (مولانا محمد مدني) |
| مَثَلُهُم كَمَثَلِ الَّذِى استَوقَدَ نارًا فَلَمّا أَضاءَت ما حَولَهُ ذَهَبَ اللَّهُ بِنورِهِم وَتَرَكَهُم فى ظُلُمٰتٍ لا يُبصِرونَ (آيت : 17) |
سندن مثال انھيءَ جي مثال جھڙو آھي جنھن باھ ٻاري، پوءِ جنھن مھل باھ پنھنجي آس پاس کي روشن ڪيو (تنھن مھل) الله سندن سوجھرو اجھايو ۽ کين اونداھيءَ ۾ ڇڏي ڏنائين جو نه ڏسن.(علامه تاج محمود امروٽي) انهن ماڻهن جو مثال اهڙو آهي جهڙو هڪڙي ماڻهو (رات جي اونداهيءَ ۾ واٽ ڀلجي) باهه ٻاري، پر جڏهن (باهه جي شعلن سان) آسپاس روشني ٿي ويئي تڏهن الله تعاليٰ اها باهه وسائي ڇڏي ۽ روشني هلي ويئي ۽ هنن کي اهڙي اوندهه ۾ ڦٽو ڪيائين جو ڪجهه به ڏسي نه سگهيا.(علامه علي خان ابڙو) انهن جو مثال ان ماڻهو وانگر آهي جنهن باه کي ٻاريو، پوءِ جڏهن آس پاس روشني ٿي، الله تعالى انهيءَ روشني کي ختم ڪري ڇڏيو ۽ انهن کي اونداهين ۾ ڇڏيائين جو ڪجهه نٿا ڏسن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) سندن مثال ان جي مثال جهڙو آهي، جنهن (رات جي وقت مجمع ۾) باھ ٻاري پوءِ جڏهن باھ ان جي آس پاس کي روشن ڪيو ته خدا سندن روشني کي گم ڪري ڇڏيو ۽ انهن کي اونداهين ۾ ڇڏيائين جو نٿا ڏسن.(سيد فرمان علي) انهن جو مثال ان شخص وانگر آهي جنهن باهه ٻاري پوءِ جڏهن روشن ڪيائين انهن جي آس پاس کي ته کسيو الله انهن جي نور کي ۽ ڇڏيائين انهن کي انڌيرن ۾ نه ٿا ڏسن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) سندن مثال ان جي مثال جهڙو آهي جنهن باهه ٻاري. پوءِ جڏهن باهه ان جي آس پاس کي روشن ڪيو ته الله سندن روشنيءَ کي گم ڪري ڇڏيو. ۽ انهن کي اونداهين ۾ ڇڏيائين، جو نه ٿا ڏسن. (مولانا محمد مدني) |
| صُمٌّ بُكمٌ عُمىٌ فَهُم لا يَرجِعونَ (آيت : 18) |
(اُھي) ٻوڙا، گونگا، انڌا آھن پوءِ اُھي نه موٽندا.(علامه تاج محمود امروٽي) ٻوڙا گونگا ۽ انڌا ٿي پيا، تنهن ڪري هو (منافقي ۽ ڪفر جي اونده مان) موٽي نٿا سگهن.(علامه علي خان ابڙو) (اهي) ٻوڙا گونگا انڌا آهن پوءِ اهي نه موٽندا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اهي) ٻوڙا آهن، گونگا آهن (۽) انڌا آهن پوءِ اهي باز نه ايندا.(سيد فرمان علي) ٻوڙا آهن، گونگا آهن، انڌا آهن پوءِ اهي نٿا موٽن.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) (اهي) ٻوڙا آهن گونگا آهن انڌا آهن پوءِ اهي باز نه ايندا. (مولانا محمد مدني) |
| أَو كَصَيِّبٍ مِنَ السَّماءِ فيهِ ظُلُمٰتٌ وَرَعدٌ وَبَرقٌ يَجعَلونَ أَصٰبِعَهُم فى ءاذانِهِم مِنَ الصَّوٰعِقِ حَذَرَ المَوتِ وَاللَّهُ مُحيطٌ بِالكٰفِرينَ (آيت : 19) |
يا (سندن مثال اُنھي) آسماني برسات (وارن) جھڙو آھي جنھن ۾ اونداھيون ۽ گوڙ ۽ وڄ ھجي، اُھي پنھنجيون آڱريون پنھنجن ڪنن ۾، ڪڙڪن کان موت جي ڀَو ڪري وجھن، ۽ الله ڪافرن کي گھيرو ڪندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) يا وري انهن ماڻهن جو مثال آسمان ۾ برسات سان ڀريل ڪڪر وانگر آهي جنهن سان گڏ اونداهيءَ جا تهه، گجگوڙ ۽ کوڻ جا تجلا هوندا آهن. اهي منافق (ان وقت برسات جي رحمت کان خوش ٿيڻ جي بدلي) ڪڪرن جي گجگوڙ کان موت جو ڊپ سمجهي دهلجي وڃن ٿا ۽ ڪنن ۾ آڱريون وجهن ٿا پر الله تعاليٰ ته (هر حال ۾) ڪافرن کي گهيرو ڪيون بيٺو آهي.(علامه علي خان ابڙو) يا مِينهن جي مثال جيڪو آسمان مان وسي ٿو انهيءَ ۾ اونداهي ۽ گوڙ ۽ وڄ آهي، اهي پنهنجون آڱريون ڪڙڪن کان پنهنجي ڪنن ۾ وجهن ٿا، موت جي خوف کان، ۽ الله تعالى ڪافرن کي گرفت ڪندڙ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) يا (انهن جو مثال) آسمان جي مينهن جو آهي جنهن ۾ اونداهيون ۽ ڳوڙ ۽ وڄ هجي. اهي گجگوڙ جي ڪري موت جي خوف کان پنهنجون آڱريون پنهنجن ڪنن ۾ وجهن ٿا ۽ خدا ڪافرن کي (چوڌاري) گهيرو ڪندڙ آهي.(سيد فرمان علي) يا زور سان وسندڙ مينهن وانگر آسمان (جي ڪڪر) مان انهيءَ ۾ اونداهيون آهن ۽ گوڙ ۽ وڄ ۽ وجهن ٿا آڱريون پنهنجون پنهنجن ڪنن ۾ سببان ڪڙڪن جي موت جي ڊپ کان ۽ الله گهيرو ڪندڙ آهي ڪافرن تي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) يا (انهن جو مثال) آسمان جي مينهن جو آهي جنهن ۾ اونداهيون ۽ گوڙ ۽ وڄ هجي. اهي ڪڙڪن جي ڪري موت جي ڊپ کان پنهنجيون آڱريون پنهنجن ڪنن ۾ وجهن ٿا. ۽ الله ڪافرن کي گهيرو ڪندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| يَكادُ البَرقُ يَخطَفُ أَبصٰرَهُم كُلَّما أَضاءَ لَهُم مَشَوا فيهِ وَإِذا أَظلَمَ عَلَيهِم قاموا وَلَو شاءَ اللَّهُ لَذَهَبَ بِسَمعِهِم وَأَبصٰرِهِم إِنَّ اللَّهَ عَلىٰ كُلِّ شَيءٍ قَديرٌ (آيت : 20) |
وڄ سندن اکين (جي سوجھري کي) اُمالڪ کسڻ تي ھُجي، جڏھن انھن لاءِ چمڪي ته منجھس ھلن ٿا، ۽ جڏھن مٿن اوندھ ڪري تڏھن بيھي رھن ٿا، ۽ جيڪڏھن الله گھري ته سندن اکيون ۽ سندن ڪن ضرور وڃائي ڇڏي، بيشڪ الله سڀ ڪنھن شيء تي وس وارو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) بجليءَ جي چمڪ ذري گهٽ هنن جي بينائي (يعني ڏسڻ جي طاقت) ڪڍي وٺي ٿي. جڏهن جڏهن اها چمڪ هنن کي روشني ڏئي ٿي تڏهن هو اڳتي هلن ٿا ۽ جڏهن وري اوندهه ٿي وڃي ٿي تڏهن بيهي ٿا رهن جيڪڏهن خدا چاهي ها ته سندن ٻڌڻ ۽ ڏسڻ جي طاقت کسي وٺي ها. بيشڪ الله تعاليٰ کي هر شيءِ تي قدرت آهي ۽ سڀ ڪجهه ڪري ٿو سگهي.(علامه علي خان ابڙو) ويجهي ٿئي ٿي وڄ جو سندن نگاهن کي ختم ڪري، جڏهن ڪجهه روشني ٿئي ٿي ته انهيءَ ۾ پنڌ ڪن ٿا، ۽ جڏهن اونداهي ٿئي ٿي ته بيهن ٿا، ۽ جيڪڏهن الله تعالى گهري ته سندن ڪن ۽ اکيون ختم ڪري ڇڏي، بيشڪ الله تعالى هر شيءِ تي قادر آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) وڄ سندن نگاھ کي کسڻ تي آهي. جڏهن به انهن تي چمڪي ٿي ته ان جي (روشني ) ۾ هلڻ لڳن ٿا ۽ جڏهن (وري) مٿن اوندھ ٿئي ٿي ته (گهٻرائجي) بيهي رهن ٿا ۽ جيڪڏهن خدا گهري ها ته سندن ڪن ۽ اکيون وڃائي ڇڏين ها. بيشڪ خدا سڀ ڪنهن شيءَءَ تي قدرت رکندڙ آهي.(سيد فرمان علي) ويجهي آهي کنوڻ جو جهڙپي اکين انهن جي کي - جڏهن جو روشني ڪيائين انهن جي لاءِ ته پنڌ ڪيائون ان (جي روشنيءَ) ۾ ۽ جنهن وقت اونداھ ڪيائين انهن تي ته بيهي رهيا ۽ جيڪڏهن الله گهري ها ته کسي وٺي ها انهن جي ڪنن ۽ انهن جي اکين کي بيشڪ الله هر شيءِ تي قادر آهي.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) وڄ انهن جي اکين کي کسڻ تي آهي. جڏهن به انهن تي چمڪي ٿي ته ان ۾ هلڻ لڳن ٿا. ۽ جڏهن مٿن اوندهه ٿئي ٿي ته بيهي رهن ٿا. ۽ جيڪڏهن الله گهري ها ته سندن ڪن ۽ اکيون وڃائي ڇڏي ها. بيشڪ الله سڀ ڪنهن شيءِ تي قدرت رکندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| يٰأَيُّهَا النّاسُ اعبُدوا رَبَّكُمُ الَّذى خَلَقَكُم وَالَّذينَ مِن قَبلِكُم لَعَلَّكُم تَتَّقونَ (آيت : 21) |
اي ماڻھؤ پنھنجي انھيءَ پالڻھار جي عبادت ڪريو جنھن اوھان کي ۽ جي اوھان کان اڳ هُئا تن کي پيدا ڪيوته مانَ اوھين ڊڄو.(علامه تاج محمود امروٽي) اي انسانؤ! پنهنجي پالڻهار جي عبادت ۽ فرمانبرداري ڪيو، جنهن اوهان کي خلقيو ۽ انهن کي خلقيو جيڪي اوهان کان اڳي ٿي گذريا آهن. (انڪري مهربان، رحيم، پالڻهار خالق جي عبادت ۽ فرمانبرداري ڪيو) ته من گناهن کان بچي نيڪيءَ جي راهه وٺو. (۽ دنيا ۽ آخرت جون نعمتون ماڻيو).(علامه علي خان ابڙو) اي انسانو پنهنجي رب جي عبادت ڪريو اهو رب جنهن توهان کي ۽ توهان کان اڳين کي پيدا فرمايو انهي اميد ۾ جو توهان ۾ خدا ترسي پيدا ٿئي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اي انسانو! پنهنجي پالڻهار جي بندگي ڪريو. جنهن اوهان کي ۽ انهن کي جيڪي اوهان کان اڳ هئا پيدا ڪيو آهي. من اوهين پرهيزگار ٿيو.(سيد فرمان علي) اي انسانو! عبادت ڪيو پنهنجي رب جي جنهن پيدا ڪيو اوهان کي ۽ انهن کي جو اوهان کان اڳ هئا تانته اوهان تقوى وارا ٿيو.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اي انسانو ! پنهنجي پاليندڙ جي بندگي ڪريو جنهن اوهان کي ۽ انهن کي جي اوهان کان اڳ هئا پيدا ڪيو آهي مَنَ اوهين پرهيزگار ٿيو. (مولانا محمد مدني) |
| الَّذى جَعَلَ لَكُمُ الأَرضَ فِرٰشًا وَالسَّماءَ بِناءً وَأَنزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرٰتِ رِزقًا لَكُم فَلا تَجعَلوا لِلَّهِ أَندادًا وَأَنتُم تَعلَمونَ (آيت : 22) |
جنھن اوھان لاءِ زمين کي وڇاڻو بڻايو ۽ آسمان کي ڇت، ۽ (مينھن جو) پاڻي آسمان کان وسايائين پوءِ اُن سان (ھر جنس جي) ميون منجھان اوھان لاءِ روزي پيدا ڪيائين، پوءِ اوھين ڄاڻ ھوندي الله سان ڪنھن کي شريڪ نه ڪريو.(علامه تاج محمود امروٽي) (انهيءَ پالڻهار جي ٻانهپ ڪيو). جنهن اوهانجي لاءِ زمين کي فرش وانگر وڇايو، ۽ آسمان کي ڇت وانگر بلند ڪيو، ۽ جو آسمان مان مينهن وسائي ٿو، جنهن جي وسيلي طرحين طرحين جا ميوا توهانجي کائڻ لاءِ اڀاري ٿو. پوءِ (سندس خالقيت، ربوبيت ۽ رحمت ڏسي ڪري) ائين نه ڪيو جو الله سان ٻين هستين کي به شريڪ ڪريو (۽ انهن کي پوڄيو) جڏهن ته توهان ڄاڻو به ٿا (ته خالق ۽ رب فقط، هڪ الله آهي).(علامه علي خان ابڙو) اهو رب جنهن توهان لاءِ زمين کي وڇاڻو ۽ آسمان کي ڇت بنايو، ۽ آسمان مان مِينهن نازل فرمايو پوءِ پيدا فرمايو انهيءَ مان ميون کي رزق ڪري اوهان لاءِ، پوءِ سوچي سمجهي الله تعالى سان ڪنهن کي شريڪ نه ڪريو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) جنهن اوهان لاءِ زمين کي وڇاڻو ۽ آسمان کي ڇت ڪيو ۽ آسمان مان پاڻي لاٿائين پوءِ ان مان ميوا ڪڍيائين اوهان جي کائڻ لاءِ پوءِ اوهين ڄاڻي واڻي (ٻين کي) خدا جي برابر نه ڪريو.(سيد فرمان علي) جنهن بنايو اوهان لاءِ زمين کي وڇاڻو ڪري ۽ آسمان کي ڇت ۽ لاٿائين آسمان مان پاڻيءَ کي پوءِ ڪڍيائين ان سان ڪجھ ميوا اوهان جي لاءِ رزق ڪري، پوءِ نه ڪيو الله جي لاءِ شريڪ ۽ اوهان ڄاڻو ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) جنهن اوهان لاءِ زمين کي وڇاڻو ڪيو ۽ آسمان کي ڇت ۽ آسمان مان پاڻي وسايائين پوءِ ان سان ميوا ڪڍيائين اوهان جي کاڌي لاءِ. پوءِ ! اوهان ڄاڻي واڻي (ٻين کي) الله جي برابر نه ڪريو. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِن كُنتُم فى رَيبٍ مِمّا نَزَّلنا عَلىٰ عَبدِنا فَأتوا بِسورَةٍ مِن مِثلِهِ وَادعوا شُهَداءَكُم مِن دونِ اللَّهِ إِن كُنتُم صٰدِقينَ (آيت : 23) |
۽ پنھنجي ٻانھي (ﷴ ﷺ) تي جيڪو (قرآن) لاٿوسون تنھن کان جيڪڏھن اوھين شڪ ۾ آھيوته جھڙيس ڪائي سُورة بڻائي آڻيو، ۽ الله کان سواءِ پنھنجا مددگار (به) سڏيو جيڪڏھن سچا آھيو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ جيڪڏهن توهان کي هن وحي جي سچائيءَ ۾ شڪ آهي جو اسان پنهنجي ٻانهي (حضرت محمد صلي الله عليه وسلم) تي نازل ڪيو آهي ته (ان جو فيصلو آسان آهي، توهان به انسان آهيو، وڌيڪ نه) هڪڙي سورة انهن سورتن جهڙي ٺاهي کڻي اچو. ۽ الله کان سواءِ جن کي توهان حمايتي سمجهيو آهي انهن سڀني کي به مدد لاءِ سڏي اچو جيڪڏهن توهان پنهنجي خيال کي سچو ٿا سمجهو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جيڪڏهن اوهان کي ڪو شڪ آهي جيڪي ڪجهه اسان پنهنجي حبيب جي مٿان نازل فرمايو آهي پوءِ پيش ڪريو ڪا به سورت قرآن جي مثال، ۽ الله تعالى کانسواءِ پنهنجا سڀئي مددگار سڏيو جيڪڏهن توهان سچا آهيو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جيڪڏهن اوهين شڪ ۾ آهيو ان (ڪلام) جي ڪري جيڪو اسان پنهنجي عبد (محمد) تي لاٿو آهي ته ان جهڙي ڪا سورت آڻيو ۽ خدا کانسواءِ پنهنجا شاهد به سڏيو جيڪڏهن اوهين سچا آهيو.(سيد فرمان علي) ۽ جيڪڏهن آهيو اوهان شڪ ۾ ان جي باري ۾ جو نازل ڪيو اسان پنهنجي ٻانهي تي ته پوءِ آڻيو هڪ سورت ان جهڙِي يا (ان جهڙَي کان) ۽ سڏيو مددگارن پنهنجن کي الله کان سواءِ جيڪڏهن آهيو سچا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جيڪڏهن اوهين شڪ ۾ آهيو ان (ڪلام) جي ڪري جيڪو اسان پنهنجي ٻانهي (محمدﷺ) تي لاٿو آهي ته ان جهڙي ڪا سورت آڻيو ۽ الله کان سواءِ پنهنجا مددگار سڏيو. جيڪڏهن اوهين سچا آهيو. (مولانا محمد مدني) |
| فَإِن لَم تَفعَلوا وَلَن تَفعَلوا فَاتَّقُوا النّارَ الَّتى وَقودُهَا النّاسُ وَالحِجارَةُ أُعِدَّت لِلكٰفِرينَ (آيت : 24) |
پوءِ جيڪڏھن نه ڪندؤ، ۽ ڪري به ڪڏھن نه سگھندؤ، ته انھيءَ باھ کان ڊڄو جنھن جو ٻل ماڻھو ۽ پھڻ آھن، اُھا نه مڃيندڙن لاءِ تيار ڪئي وئي آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پوءِ جيڪڏهن اوهان ائين نه ڪري سگهو (هڪڙي به اهڙي سوره نه ٺاهي سگهو.) يقيناً ۽ هرگز ٺاهي به ڪين سگهندؤ ته انهي باهه جي عذاب کان ڊڄو جنهن ۾ انسان ۽ پٿر ٻاريا ويندا، جا باهه حق جي منڪرن لاءِ تيار آهي.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ جيڪڏهن ڪا سورت پيش ڪري نٿا سگهو ۽ هرگز نه ڪري سگهندا پوءِ انهيءَ باه کان ڊڄو جنهن جو ٻارڻ ماڻهو ۽ پٿر (بت) هوندا، اها باه ڪافرن لاءِ تيار ڪئي ويئي آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پوءِ جيڪڏهن اوهان (ائين) نه ڪيو ۽ ڪڏهن به ڪري نه سگهندو ته (پوءِ) ان باھ کان پاڻ بچايو جنهن جو ٻارڻ ماڻهو ۽ پٿر آهن. جا ڪافرن لاءِ تيار ڪيل آهي.(سيد فرمان علي) پوءِ جيڪڏهن نه ڪندؤ ۽ اصل ڪري به نه سگهندؤ ته پوءِ ڊڄو ان باھ کان جنهن جو ٻارڻ ماڻهو ۽ پٿر آهن تيار ڪئي وئي آهي ڪافرن لاءِ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ جيڪڏهن اوهان نه ڪيو ۽ ڪري به ڪڏهن نه سگهندو ته ان باهه کان بچو جنهن جو ٻارڻ ماڻهو ۽ پٿر آهن. اها ڪافرن لاءِ تيار ڪئي وئي آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَبَشِّرِ الَّذينَ ءامَنوا وَعَمِلُوا الصّٰلِحٰتِ أَنَّ لَهُم جَنّٰتٍ تَجرى مِن تَحتِهَا الأَنهٰرُ كُلَّما رُزِقوا مِنها مِن ثَمَرَةٍ رِزقًا قالوا هٰذَا الَّذى رُزِقنا مِن قَبلُ وَأُتوا بِهِ مُتَشٰبِهًا وَلَهُم فيها أَزوٰجٌ مُطَهَّرَةٌ وَهُم فيها خٰلِدونَ (آيت : 25) |
۽ جن ايمان آندو ۽ چڱا ڪم ڪيا تن کي ھيءَ خوشخبري ڏي ته انھن لاءِ بھشت آھن جن جي ھيٺان واھيون پيون وھن، جڏھن اُن مان ڪو به ميوو کاڄ لاءِ ڏنو پيو ويندن (تنھن مھل) پيا چوندا ته ھيءُ (ميوو) اُھو آھي جو اڳ اسان کي ڏنو ويو ھو ۽ اُھو (شڪل ۾) ھڪ جھڙو (پيو) ڏبن، ۽ انھن لاءِ منجھس پاڪ زالون آھن ۽ اُھي منجھس سدائين رھڻ وارا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) (پر) جن ماڻهن (انڪار جي بدران) ايمان آندو ۽ ڪم به چڱا ڪيائون تن لاءِ (باهه جي بدران دائمي خوشين جي) باغن جي خوشخبري آهي، جن باغن ۾ نهرون وهي رهيون آهن. جڏهن جڏهن انهن باغن جا ميوا کين کارايا ويندا (يعني بهشتي نعمتن مان ڪابه نعمت ماڻيندا) تڏهن چئي ڏيندا ته هي اهائي نعمت آهي جا اڳئي اسان کي ڏني ويئي هئي. ان کانسواءِ هنن کي نيڪ ۽ پاڪ بيبيون ملنديون ۽ هو هميشه ان راحت ۽ نعمتن واري باغ ۾ رهندا.(علامه علي خان ابڙو) ۽ خوشخبري ڏيو انهن کي جن ايمان آندو ۽ چڱا ڪم ڪيا بيشڪ انهن لاءِ باغ آهن جن جي هيٺان نهرون وهن ٿيون، جڏهن به انهن کي انهن باغن مان ڪو ميوو ڏنو ويندو تڏهن چوندا هي اهو ميوو آهي جيڪو هن کان اڳ ۾ اسان کي مليو، اهو ميوو شڪل ۾ هڪجهڙو هوندو، ۽ انهن لاءِ بهشت ۾ پاڪ بيبيون هونديون، ۽ اهي انهي ۾ هميشہ رهندا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ انهن کي (اي حبيب) خوشخبري ٻڌاءِ جن ايمان آندو ۽ چڱا (چڱا) ڪم ڪيائون تن لاءِ باغ آهن جن جي (وڻن) هيٺان واھ وهن ٿا. جڏهن انهن مان ڪو ميوو کين کائڻ لاءِ ڏنو ويندو ته چوندا هي ته اهو ئي آهي جيڪو اڳي (دنيا ۾) اسان کي ڏنو ويو هو.(ڇو ته) کين اهو (ميوو شڪل ۾) اهڙو ئي ڏنو ويندو ۽ انهن لاءِ انهن (باغن) ۾ پاڪ (پاڪيزيون) زالون آهن ۽ اهي انهن ۾ هميشه رهندا.(سيد فرمان علي) ۽ خوشبري ڏي انهن کي جوا ايمان آندائون ۽ ڪيائون سهڻا عمل ته يقين سان انهن لاءِ بهشت آهي وهن ٿيون هيٺان انهن جي نهرون جڏهن به کارايا ويندا انهن مان ڪو ميوو رزق ڪري ته چوندا ته هيءُ ئي ته آهن جو کارايا وياسين اڳ ۾ ۽ ڏنا ويندا اهو هڪ ٻئي سان ملندڙ جلندڙ، ۽ انهن لاءِ انهن ۾ پاڪ زالون هونديون ۽ اهي انهن ۾ هميشہ رهندڙ آهن.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ انهن کي خوشخبري ٻڌاءِ جن ايمان آندو ۽ چڳا ڪم ڪيا ته انهن لاءِ باغ آهن جن جي هيٺان واهه وهن ٿا. جڏهن به انهن مان ڪو ميوو انهن کي کائڻ لاءِ ڏنو ويندو ته چوندا هيءَ اهو آهي جيڪو اڳي اسان کي ڏنو ويو هو. ۽ انهن کي اهو (ميوو شڪل ۾ ) هڪ ٻئي جهڙو ڏنو ويندو. ۽ انهن لاءِ انهن ۾ پاڪ زالون آهن ۽ اهي انهن ۾ پيا رهندا. (مولانا محمد مدني) |
| إِنَّ اللَّهَ لا يَستَحيۦ أَن يَضرِبَ مَثَلًا ما بَعوضَةً فَما فَوقَها فَأَمَّا الَّذينَ ءامَنوا فَيَعلَمونَ أَنَّهُ الحَقُّ مِن رَبِّهِم وَأَمَّا الَّذينَ كَفَروا فَيَقولونَ ماذا أَرادَ اللَّهُ بِهٰذا مَثَلًا يُضِلُّ بِهِ كَثيرًا وَيَهدى بِهِ كَثيرًا وَما يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الفٰسِقينَ (آيت : 26) |
لله مڇر ۽ اُن کان وڌيڪ جي مثال ڏيڻ کان حياء ئي نه ڪندوآھي، پوءِ جن ايمان آندو آھي سي (پڪ) ڄاڻندا آھن ته اُھو سندن پالڻھار وٽان (آيل) سچ آھي، ۽ جن انڪار ڪيو سي چوندا آھن ته ھن مثال ڏيڻ ۾ الله جو ڇا مطلب آھي؟ (الله) ان مثال (ڏيڻ) سببان گھڻن کي ڀلائيندو آھي ۽ ان سببان گھڻن کي سڌو رستو ڏيکاريندو آھي، اُن سان اھڙن بي دينن کانسواءِ (ٻي ڪنھين کي) نه ڀلائيندو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) الله تعاليٰ (انسانن کي سندن فهم مطابق سمجهاڻيون ڏيڻ لاءِ) تمام خسيس شين جهڙوڪ مڇر يا ان کان به وڌيڪ خسيس شين جو مثال ڏيڻ کان به نٿو پاسو ڪري، پوءِ ايمان وارا (غور ۽ فڪر ڪري) ڄاڻي وٺن ٿا ته بيشڪ هي اسان جي پالڻهار وٽان حق (سچي، دائمي حقيقت) آيل آهي، پر حق جا منڪر چوندا ته ڀلا اهڙن مثالن ڏيڻ ۾ الله جو ڪهڙو مقصد ٿي سگهي ٿو. گهڻائي انسان انهن (مثالن) جي ڪري گمراهي ۾ پوندا ۽ گهڻن ئي تي سعادت جي راهه کُلي پوندي (خدا جو قانون آهي ته) هو فقط انهن کي گمراهه ٿو ڪري جيڪي (هدايت جون حدون ڀڃي) فاسق ٿي ويا آهن.(علامه علي خان ابڙو) بيشڪ الله تعالى نٿو ڇڏي مڇر ۽ انهن کان وڌيڪ جي مثال سمجهائڻ کان پر مؤمن ڄاڻن ٿا ته بيشڪ اهو سندن رب جي طرفان حق آهي، پر ڪافر چون ٿا ته انهيءَ مثال مان الله تعالى جو ڪهڙو مقصد آهي، الله تعالى انهي مثال سان گمراه ڪري ٿو گهڻن کي ۽ هدايت به گهڻن کي ڏئي ٿو، ۽ انهي مثال مان ته فقط ڪافر گمراه ٿين ٿا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) بيشڪ خدا ڪنهن به مثال بيان ڪرڻ کان شرم نٿو ڪري (پوءِ اهو مثال) مڇر جو هجي يا ان کان به مٿي (هجي). پوءِ جن ايمان آندو سي ڄاڻن ٿا بيشڪ اهو (مثال) سچو آهي جيڪو سندن پالڻهار وٽان (آيل) آهي ۽ جن ڪفر ڪيو سي چون ٿا ته خدا هن مثال سان ڇا ارادو ڪيو آهي ان (مثال) سان (خدا) گهڻن کي گمراهيءَ ۾ ڇڏي ڏي ٿو ۽ ان سان گهڻن کي سڌي واٽ ڏيکاري ٿو ۽ ان سان بدڪار کان سواءِ ٻئي ڪنهن کي گمراهيءَ ۾ نٿو ڇڏي.(سيد فرمان علي) بيشڪ الله نه ٿو حيا ڪري (هن ڳالھ کان) جو هڻي مثال ڪري مڇر کي پوءِ جيڪو ان کان مٿي آهي (حقارت ۾) پوءِ جن ايمان آندو اهي (پڪيءَ طرح) ڄاڻن ٿا ته بيشڪ اهو (مثال) حق آهي انهن جي رب جي طرفان ۽ پر ڪافر پوءِ چون ٿا ته ڇا ارادو فرمايو الله هن مثال (جي ذڪر ڪرڻ) سان گمراھ ڪري ٿو ان سان گهڻن کي ۽ هدايت ڪري ٿو ان سان گهڻن کي ۽ نه ٿو گمراھ ڪري ان سان مگر فاسقن کي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) بيشڪ الله ڪنهن به مثال بيان ڪرڻ کان شرم نه ٿو ڪري مڇر جو هجي يا ان کان به مٿي. پوءِ جن ايمان آندو سي ڄاڻن ٿا ته بيشڪ اهو (مثال) سچ آهي جو سندن پاليندڙ وٽان (آيل) آهي ۽ جن ڪفر ڪيو سي چون ٿا ته الله هن مثال سان ڇا ارادو ڪيو آهي؟ ان سان گهڻن کي گمراهه ڪري ٿو ۽ ان سان گهڻن کي سڌو رستو ڏيکاري ٿو ۽ ان سان بدڪارن کان سواءِ ٻي ڪنهن کي گمراه نه ٿو ڪري. (مولانا محمد مدني) |
| الَّذينَ يَنقُضونَ عَهدَ اللَّهِ مِن بَعدِ ميثٰقِهِ وَيَقطَعونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يوصَلَ وَيُفسِدونَ فِى الأَرضِ أُولٰئِكَ هُمُ الخٰسِرونَ (آيت : 27) |
جيڪي الله جو انجام ان جي پڪي ڪرڻ کانپوءِ ڀڃندا آھن، ۽ الله جن ڪمن جي ڳنڍڻ جو حڪم ڪيو آھي تن کي ڇنندا آھن ۽ مُلڪ ۾ فساد وجھندا آھن، اُھي ئي ڇيئي وارا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) فاسق اهي آهن جيڪي الله جي حڪمن جي تابعداري جو عهد اقرار ڪري پوءِ ان عهد کي ٽوڙين ٿا، ۽ جن لاڳاپن ڳنڍڻ جو حڪم خدا ڏنو آهي تنکي ختم ڪري ٿا ڇڏين، ۽ (پنهنجي بدعملي ۽ هٺ سان) ملڪ ۾ فساد مچائي ٿا ڏين. اهي ئي نقصان ۽ مصيبتن ۽ بربادي ۾ ڪرندا.(علامه علي خان ابڙو) جيڪي الله تعالى جي وعدي کي پڪي ڪرڻ کان پوءِ ٽوڙين ٿا ۽ ڪَٽن ٿا انهيءَ کي جنهن لاءِ الله تعالى ڳنڍڻ جو حڪم فرمايو ۽ اهي زمين ۾ فساد ڪن ٿا، اِهي اهي نقصان وارا آهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اهي ماڻهو جيڪي خدا جي عهد و پيمان کي مضبوط ٿيڻ کان پوءِ ڀڃي ڇڏين ٿا ۽ جن (تعلقات) جو خدا حڪم ڏنو آهي، ان کي ٽوڙي ڇڏين ٿا ۽ زمين ۾ وڳوڙ ڪن پيا سي ئي نقصان پائڻ وارا آهن.(سيد فرمان علي) جيڪي ڀڃن ٿا وعدي الله جي کي ان جي پڪي ڪرڻ کان پوءِ ۽ ڪٽين ٿا ان کي جو امر ڪيو الله ان جي لاءِ ته ڳنڍيو وڃي ۽ فساد ٿا ڪن زمين ۾ اهي ئي نقصان وارا آهن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) جيڪي الله جي انجام کي ان جي پڪي ڪرڻ کان پوءِ ڀڃن ٿا ۽ ان کي ڇنن ٿا جنهن جي ڳنڍڻ جو الله حڪم ڪيو آهي ۽ زمين ۾ فساد ڪن ٿا. اهي ئي نقصان پائڻ وارا آهن. (مولانا محمد مدني) |
| كَيفَ تَكفُرونَ بِاللَّهِ وَكُنتُم أَموٰتًا فَأَحيٰكُم ثُمَّ يُميتُكُم ثُمَّ يُحييكُم ثُمَّ إِلَيهِ تُرجَعونَ (آيت : 28) |
اوھين ھن ھوندي به الله کي ڪھڙي طرح نه ٿا مڃيو؟ جو بي ساھا ھُيؤ پوءِ اوھان کي جيئرو ڪيائين، وري اوھان کي ماريندو، وري اوھان کي جياريندو ۽ وري ڏانھس موٽايا ويندؤ.(علامه تاج محمود امروٽي) (اي انسانو!) اوهان ڪهڙي طرح الله (۽ ان جي عبادت) کان انڪار ڪري ٿا سگهو (ڏسو نٿا ته) ڪڏهن توهان موجود ئي ڪونه هئو، هن توهان کي زندگي ڏني، پوءِ توهان کي ماريندو ۽ وري زندگي ڏيندو ۽ آخر سندس حضور ڏانهن موٽندؤ.(علامه علي خان ابڙو) توهان ڪهڙيءَ طرح الله تعالى جو انڪار ڪريو ٿا حالانڪ توهان مئل هئا پوءِ زنده ڪيائين اوهان کي انهيءَ کان پوءِ موت ڏيندو انهيءَ کان پوءِ جيئرو ڪندو توهان کي انهيءَ کانپوءِ الله ڏانهن موٽايا ويندا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ڪهڙي سبب خدا کي نٿا مڃو! اوڏانهن اوهين بيجان هيوءَ! پوءِ اوهان کي جان ڏنائين وري اوهان کي ماري ٿو پوءِ اوهان کي (ٻيو ڀيرو قيامت ۾) جياريندو (۽) وري ان ڏي اوهان کي موٽايو ويندو.(سيد فرمان علي) ڪهڙيءَ طرح انڪار ٿا ڪيو الله جو حالانڪ اوهان مئل هئا پوءِ جيئرو ڪيائين اوهان کي ان کان پوءِ ماريندو اوهان کي ان کان پوءِ جيئاريندو اوهان کي ان کان پوءِ ان ڏانهن موٽايا ويندؤ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ڪيئن الله کي نه ٿا مڃيو هوڏانهن اوهين بي جان هيو پوءِ اوهان کي جان ڏنائين وري اوهان کي ماري ٿو پوءِ اوهان کي جياريندو. وري ان ڏي اوهان کي موٽايو ويندو. (مولانا محمد مدني) |
| هُوَ الَّذى خَلَقَ لَكُم ما فِى الأَرضِ جَميعًا ثُمَّ استَوىٰ إِلَى السَّماءِ فَسَوّىٰهُنَّ سَبعَ سَمٰوٰتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيءٍ عَليمٌ (آيت : 29) |
اُھو (الله) آھي جنھن توھان (جي فائدي) لاءِ جيڪي مڙيئي (شيون) زمين ۾ آھن سي پيدا ڪيون، وري آسمان ڏانھن متوجه ٿيو پوءِ اُنھن کي ست آسمان ڪري برابر بيھاريائين، ۽ اُھو (الله) سڀڪنھن شيءِ کي ڄاڻندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) (ڏسو) هن ئي (پروردگار) اوهان جي لاءِ زمين جون سڀ شيون پيدا ڪيون آهن (ته انهن کي پنهنجي فائدي لاءِ ڪم آڻيو) پڻ الله تعاليٰ آسمان ڏي متوجه ٿيو ۽ ست آسمان درست ڪيائين (انهن کي حسن ۽ نظام ڏنائين ۽ انهن مان طرحين طرحين جا فائدا اوهان کي ملن ٿا) ۽ هو هر شيءِ جو علم رکي ٿو.(علامه علي خان ابڙو) الله تعالى پيدا فرمائي اوهان لاءِ هر شيءِ جيڪا زمين ۾ آهي، انهيءَ کانپوءِ ارادو فرمايو آسمانن ڏانهن پوءِ ست آسمان برابر ڪري بيهاريائين، ۽ الله تعالى سڀ شيءِ کي ڄاڻندڙ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) هو اهو آهي جنهن، جيڪي زمين ۾ آهي سو سڀ اوهان جي فائدي لاءِ پيدا ڪيو. وري آسمان ڏي متوجه ٿيو پوءِ انهن کي برابر ڪري ست آسمان جوڙيائين ۽ اهو سڀ ڪنهن شيءَ کي ڄاڻيندڙ آهي.(سيد فرمان علي) اهو ئي (الله) آهي جنهن پيدا ڪيو اوهان لاءِ جيڪو زمين ۾ آهي سڀ - ان کان پوءِ متوجھ ٿيو آسمان ڏانهن پوءِ ٺيڪ ٺيڪ ٺاهيائين انهن کي ست آسمان ڪري ۽ اهو هر شيءِ کي ڄاڻندڙ آهي.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) هو اُهو آهي جنهن جو ڪجهه زمين ۾ آهي سو سڀ اوهان لاءِ پيدا ڪيو. وري آسمان ڏي توجه ڪيائين، پوءِ انهن کي برابر ڪري ست آسمان بنايائين ۽ هو سڀ ڪنهن شيءِ کي ڄاڻيندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ قالَ رَبُّكَ لِلمَلٰئِكَةِ إِنّى جاعِلٌ فِى الأَرضِ خَليفَةً قالوا أَتَجعَلُ فيها مَن يُفسِدُ فيها وَيَسفِكُ الدِّماءَ وَنَحنُ نُسَبِّحُ بِحَمدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قالَ إِنّى أَعلَمُ ما لا تَعلَمونَ (آيت : 30) |
۽ (اي پيغمبر) جڏھن تنھنجي پالڻھار ملائڪن کي چيو ته آءٌ زمين ۾ ھڪ نائب مُقرر ڪرڻ وارو آھيان، (تڏھن) چيائون ته ڇا منجھس اھڙي کي ٿو پيدا ڪرين جو منجھس فساد ڪندو ۽ (ناحق) رت ھاريندو، ۽ اسين تنھنجي ساراہ سان (تنھنجي) پاڪائي واکاڻيون ٿا ۽ توکي پاڪ ڪري مڃيون ٿا، فرمايائين ته جيڪي آءٌ ڄاڻندو آھيان سو توھان نٿا ڄاڻو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (اي پيغمبر هن حقيقت تي غور ڪر ته) جڏهن تنهنجي پالڻهار فرشتن کي چيو ته مان زمين تي هڪ خليفو پيدا ڪرڻ وارو آهيان. تڏهن فرشتن عرض ڪيو ته ڇا اهڙي هستي پيدا ڪري رهيو آهين جا زمين تي فساد مچائي ۽ خونريزي ڪري. حالانڪ اسان تنهنجي حمد ۽ ثنا ڪندي تنهنجي پاڪائي ۽ قدوسيءَ جو اقرار ٿا ڪريون. الله تعاليٰ فرمايو ته جيڪا حقيقت مان ڄاڻان ٿو تنهن جي خبر توهانکي ناهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ ياد ڪر تون اي حبيب ! جنهن وقت توهان جي رب ملائڪن کي فرمايو بيشڪ آئون زمين ۾ پنهنجو نائب پيدا ڪندڙ آهيان، عرض ڪيائون ڇا تون انهيءَ کي پيدا ڪرين ٿو جيڪو زمين ۾ فساد ۽ خونريزي ڪري، ۽ اسين تنهنجي تسبيح، تعريف ۽ پاڪائي بيان ڪريون ٿا. الله تعالى فرمايو بيشڪ آئون ڄاڻان ٿو جيڪو اوهان نٿا ڄاڻو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اي رسول! اهو وقت ياد ڪر!) جڏهن تنهنجي پالڻهار ملائڪن کي چيو ته بيشڪ آءُ زمين ۾ هڪ نائب بڻائڻ وارو آهيان انهن چيو ته ڇا، تون ان ۾ ان کي پيدا ڪندين جو ان ۾ وڳوڙ ڪندو ۽ رت وهائيندو، هوڏانهن (اسان جو وڌيڪ حق آهي ڇو ته) اسين تنهنجي حمد سان تنهنجي تسبيح ڪندا آهيون ۽ تنهنجي پاڪائيءَ جو اقرار ڪريون ٿا. خدا فرمايو: بيشڪ جيڪي آءُ ڄاڻيان ٿو (سو) اوهين نٿا ڄاڻيو.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪر) جڏهن فرمايو تنهنجي رب ملائڪن کي ته بيشڪ مان مقرر ڪندڙ آهيان زمين ۾ هڪ خليفو چيائون ڇا مقرر ٿو ڪرين ان ۾ ان کي جو فساد ڪندو ان ۾ ۽ وهائيندو رتن کي؟ ۽ اسين تسبيح ٿا پڙهون تنهنجي حمد سان ۽ پاڪائي بيان ٿا ڪيون تنهنجي لاءِ فرمايائين: بيشڪ مان ڄاڻان ٿو جيڪي اوهان نه ٿا ڄاڻو.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪر) جڏهن تنهنجي پاليندڙ ملائڪن کي چيو ته بيشڪ آءُ زمين ۾ هڪ نائب پيدا ڪرڻ وارو آهيان. انهن چيو ته ڇا تون ان ۾ ان کي پيدا ڪندين جو ان ۾ فساد ڪندو ۽ رت وهائيندو. ۽ اسين تنهنجي تعريف سان تنهنجي پاڪائي بيان ڪريون ٿا ۽ تنهنجي پاڪائيءَ جو اقرار ڪريون ٿا. الله فرمايو ته جيڪي اوهين نه ٿا ڄاڻو سو آءُ ڄاڻان ٿو. (مولانا محمد مدني) |
| وَعَلَّمَ ءادَمَ الأَسماءَ كُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُم عَلَى المَلٰئِكَةِ فَقالَ أَنبِـٔونى بِأَسماءِ هٰؤُلاءِ إِن كُنتُم صٰدِقينَ (آيت : 31) |
۽ (الله) آدم کي سڀني شين جا نالا سيکاريا وري اُھي شيون ملائڪن جي آڏو ڪيائين پوءِ فرمايائين ته جيڪڏھن سچا آھيو ته ھنن جا نالا ڏسيوم.(علامه تاج محمود امروٽي) (جڏهن آدم پيدا ٿيو) تڏهن الله تعاليٰ کيس سڀني شين جا نالا ۽ حقيقتون سيکاريون، پوءِ اهي شيون ملائڪن جي اڳيان پيش ڪري حڪم ڪيائين ته جيڪڏهن اوهان سچ تي آهيو ته هنن جا نالا ۽ حقيقتون ته ٻڌايو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ الله تعالى، (حضرت) آدم کي سڀني شين جا نالا سيکاريا پوءِ سڀ شيون ملائڪن کي پيش ڪري فرمايو توهان مون کي ٻڌايو انهن شين جا نالا جيڪڏهن توهان سچا آهيو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (آدم جي حقيقت ظاهر ڪرڻ لاءِ) آدم کي سڀ نالا سيکاريا پوءِ انهن (انسانن) کي (جن جا نالا سيکاريل هئا) ملائڪن جي سامهون آندائين پوءِ (خدا) فرمايو ته جيڪڏهن اوهين سچا آهيو ته مو کي انهن (انسانن) جا نالا ٻڌايو.(سيد فرمان علي) ۽ سيکاريائين آدم کي نالا سڀئي ان کان پوءِ پيش ڪيائين انهن کي ملائڪن جي اڳيان پوءِ فرمايائين ته خبر ڏيو مون کي نالن هنن شين جي جي جيڪڏهن آهيو سچا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ آدم کي سڀ نالا سيکاريائين پوءِ انهن کي ملائڪن جي سامهون آندائين پوءِ فرمايائين ته انهن جا نالا مون کي ٻڌايو جيڪڏهن اوهين سچا آهيو. (مولانا محمد مدني) |
| قالوا سُبحٰنَكَ لا عِلمَ لَنا إِلّا ما عَلَّمتَنا إِنَّكَ أَنتَ العَليمُ الحَكيمُ (آيت : 32) |
چيائون ته تون پاڪ آھين جيڪي اسان کي ڄاڻايو اٿيئي تنھن کانسواءِ اسان کي (ٻي) ڪا خبر نه آھي، بيشڪ تون ئي ڄاڻندڙ حڪمت وارو آھين.(علامه تاج محمود امروٽي) فرشتن عرض ڪيو ته اي خدا سڀ پاڪايون ۽ وڏايون تنهنجي لاءِ آهن. اسان ته فقط ايترو ڄاڻون ٿا جيترو تو اسان کي سيکاريو آهي. تون ئي آهين جو علم ۽ حڪمت ۾ ڪامل آهين.(علامه علي خان ابڙو) عرض ڪيائون تون پاڪ آهين اسان وٽ علم ناهي مگر جيترو تو اسان کي سيکاريو، بيشڪ تون ئي ڄاڻندڙ حڪمت وارو آهين.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) انهن (عاجزيءَ سان) عرض ڪيو ته (تون هر عيب کان) پاڪ آهين. جيڪي تو اسان کي سيکاريو تنهن کان سواءِ اسان کي ڪا خبر نه آهي بيشڪ تو ئي سڀ ڪجھ ڄاڻيندڙ (۽) مصلحتن کي سڃاڻڻ وارو آهين.(سيد فرمان علي) عرض ڪيائون ته پاڪائي آهي تنهنجي ناهي ڪو علم اسان کي مگر جيڪي تو سيکاريو اسان کي بيشڪ تون ئي ڄاڻندڙ حڪمت وار آهين .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) انهن چيو ته تون پاڪ آهين، جيڪي تو اسان کي سيکاريو تنهن کان سواءِ اسان کي ڪا خبر نه آهي. بيشڪ تون ئي (سڀ ڪجهه) ڄاڻندڙ حڪمت وارو آهين. (مولانا محمد مدني) |
| قالَ يٰـٔادَمُ أَنبِئهُم بِأَسمائِهِم فَلَمّا أَنبَأَهُم بِأَسمائِهِم قالَ أَلَم أَقُل لَكُم إِنّى أَعلَمُ غَيبَ السَّمٰوٰتِ وَالأَرضِ وَأَعلَمُ ما تُبدونَ وَما كُنتُم تَكتُمونَ (آيت : 33) |
(الله) چيو ته اي آدم انھن جا نالا کين ڏس، پوءِ جڏھن کين انھن جا نالا ڏسيائين (تڏھن الله) چيو ته اوھان کي نه چيو ھوم ڇا ته آءٌ آسمانن ۽ زمين جو ڳجھ ڄاڻندو آھيان ۽ جيڪي پڌرو ڪيو ٿا ۽ جيڪي لڪايو ٿا سو به ڄاڻندو آھيان.(علامه تاج محمود امروٽي) (جڏهن فرشتا عاجز ٿيا) تڏهن الله تعاليٰ فرمايو ته اي آدم تون هنن حقيقتن جو بيان ڪر. جڏهن آدم ٻڌائي ويو تڏهن الله تعاليٰ فرمايو ته، ڇا مون توهان کي چيو ڪين هو ته مان زمين ۽ آسمانن جا سڀ ڳجهه ڄاڻان ٿو ۽ جيڪي توهان ظاهر ڪيو ٿا سو به ڄاڻان ٿو ۽ جيڪي لڪايو ٿا سو به ڄاڻان ٿو.(علامه علي خان ابڙو) الله تعالى فرمايو اي آدم ! تون ٻڌاءِ انهن کي سڀني شين جا نالا، پوءِ جڏهن آدم سڀني شين جا نالا ٻُڌايا، الله فرمايو ڇا مون اوهان کي نه چيو هو ته بيشڪ آئون ڄاڻان ٿو غيب آسمانن جو ۽ زمينن جو ۽ ڄاڻان ٿو جيڪي توهان ظاهر ۽ ڳجهه ۾ ڪريو ٿا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) خدا (آدم کي) فرمايو ته انهن کي انهن (انسانن) جا نالا ٻڌاءِ! پوءِ جڏهن آدم، انهن کي (انسانن) جا نالا ٻڌايا تڏهن خدا فرمايو: ڇا! مون اوهان کي نه چيو هو ته آءُ آسمانن ۽ زمين جو ڳجھ ڄاڻان ٿو. ۽ جيڪي اوهين ظاهر ڪريو ٿا ۽ جيڪي اوهين پيا لڪايو سو به ڄاڻان ٿو.(سيد فرمان علي) فرمايائين: اي آدم خبر ڪر انهن کي نالن انهن (شين جي) جي پوءِ جڏهن خبر ڪيائين انهن کي نالن انهن جي جي ته فرمايائين: ڇا مون اوهان کي چيو نه هو ته بيشڪ مان ئي ڄاڻان ٿو ڳجھ آسمانن ۽ زمينن جا ۽ ڄاڻان ٿو جيڪي ظاهر ٿا ڪيو ۽ جيڪي لڪايو ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) الله فرمايو ته اي آدم ! انهن کي انهن جا نالا ٻڌاءِ ! پوءِ جڏهن ان انهن کي انهن جا نالا ٻڌايا تڏهن فرمايائين ته ڇا مون اوهان کي نه چيو ته آءُ آسمانن ۽ زمين جو ڳجهه ڄاڻان ٿو. ۽ جيڪي اوهان ظاهر ڪريو ٿا ۽ جيڪي اوهين پيا لڪايو سو به ڄاڻان ٿو. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ قُلنا لِلمَلٰئِكَةِ اسجُدوا لِءادَمَ فَسَجَدوا إِلّا إِبليسَ أَبىٰ وَاستَكبَرَ وَكانَ مِنَ الكٰفِرينَ (آيت : 34) |
۽ جڏھن ملائڪن کي چيوسون ته آدم کي سجدو ڪريو تڏھن شيطان ڌاران (ٻـين) سجدو ڪيو، ھن انڪار ڪيو ۽ ھٺ ڪيائين ۽ ڪافرن مان ٿيو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (ڏسو) اسان ملائڪن کي حڪم ڪيو ته آدم جي اڳيان نوڙو. هو جهڪيا ۽ ابليس نه جهڪيو هن نه مڃيو ۽ تڪبر ڪيائين ۽ منڪرن منجهان ٿي پيو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ ياد ڪريو توهان اي حبيب ! جنهن وقت اسان حڪم فرمايو ملائڪن کي ته آدم کي سجدو ڪريو پوءِ سڀني سجدو ڪيو مگر ابليس انڪار ڪيو، ۽ تڪبر ڪيو ۽ ڪافرن مان ٿيو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اهو وقت ياد ڪر!) جڏهن اسان ملائڪن کي چيو ته آدم کي سجدو ڪريو. پوءِ انهن سجدو ڪيو سواءِ شيطان جي، ان انڪار ڪيو ۽ وڏائي ڪئي ۽ ڪافرن مان ٿيو.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪر) جنهن وقت چيوسون ملائڪن کي ته سجدو ڪيو آدم کي پوءِ سجدو ڪيائون سواءِ شيطان جي – انڪار ڪيائين ۽ تڪبر ڪيائين ۽ هو ڪافرن مان .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪر) جڏهن اسان ملائڪن کي چيو ته آدم کي سجدو ڪريو. (مولانا محمد مدني) |
| وَقُلنا يٰـٔادَمُ اسكُن أَنتَ وَزَوجُكَ الجَنَّةَ وَكُلا مِنها رَغَدًا حَيثُ شِئتُما وَلا تَقرَبا هٰذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكونا مِنَ الظّٰلِمينَ (آيت : 35) |
۽ چيوسون ته اي آدم تون ۽ تنھنجي زال بھشت ۾ ٽڪو ۽ جتان وڻيوَ تتان مزي سان کائو، ۽ ھن وڻ کي ويجھا نه وڃجو نه ته ظالمن (جي شمار) مان ٿيندؤ.(علامه تاج محمود امروٽي) پوءِ اسان آدم کي چيو ته تون ۽ تنهنجي زال ٻئي جنت ۾ رهو ۽ ان مان جيئن ۽ جيڪي وڻيو سوکائو ۽ پيئو پر هن وڻ جي ويجهو به نه لنگهجو. (جيڪڏهن ويجهو لنگهندو ته) انهن ظالمن مان ٿيندو جي حدون لتاڙي ٿا وڃن.(علامه علي خان ابڙو) ۽ اسان فرمايو اي آدم ! تون ۽ تنهنجي بيبي بهشت ۾ رهو ۽ مزي سان کائو بهشت مان جتان اوهان کي پسند اچي ۽ توهان ٻئي ويجها نه ٿيو هن وڻ کي، نه ته حد کان وڌندڙن مان ٿي پوندا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ اسان فرمايو ته اي آدم! تون ۽ تنهنجي زال جنت ۾ رهو ۽ ان مان جتان اوهان کي وڻي اتان مزي سان کائو (۽ پيئو) پر هن وڻ جي ويجها نه وڃجو! نه ته پوءِ پنهنجي پاڻ ئي نقصان ڪندوءَ.(سيد فرمان علي) ۽ چيو اسان ته اي آدم! رھه تون ۽ تنهنجي زال بهشت ۾ ۽ کائو ان مان ڪشاديءَ طرح جتي به گهرو ۽ نه ويجها وڃو هن وڻ کي پوءِ ٿي پئو ظالمن مان.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ انهن سجدو ڪيو سواءِ شيطان جي. ان انڪار ڪيو ۽ وڏائي ڪئي. ۽ ڪافرن مان ٿيو. ۽ اسان چيو ته اي آدم ! تون ۽ تنهنجي زال جنت ۾ رهو ۽ ان مان جتان اوهان کي وڻي اتان مزي سان کائو ۽ هن وڻ کي ويجها نه ٿيو نه ته ظالمن مان ٿيندو. (مولانا محمد مدني) |
| فَأَزَلَّهُمَا الشَّيطٰنُ عَنها فَأَخرَجَهُما مِمّا كانا فيهِ وَقُلنَا اهبِطوا بَعضُكُم لِبَعضٍ عَدُوٌّ وَلَكُم فِى الأَرضِ مُستَقَرٌّ وَمَتٰعٌ إِلىٰ حينٍ (آيت : 36) |
پوءِ شيطان اُتاھون انھن کي ٿيڙيو پوءِ جنھن (مزي) ۾ ھئا تنھن مان کين (ٻاھر) ڪڍيائين، ۽ چيوسون ته (بھشت مان) نڪري ھيٺ ٿيو اوھين ھڪ ٻئي جا ويري آھيو، ۽ اوھان لاءِ ڪنھن وقت تائين زمين ۾ رھڪ جو ھنڌ ۽ (گذران جو) سامان (ٺھرايل) آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پوءِ ڇا ٿيو جوشيطان هنن ۾ وسوسا وجهي هنن جا قدم ترڪائي ڇڏيا (يعني هو ان وڻ کي ويجها ويا ۽ ان جو ميوو چکيائون) ۽ نتيجو هي ٿيو جو بهشتي نعمتن ۽ خوشين واري حالت مان نڪري ويا. پوءِ اسان به (سندن نافرماني سبب) کين حڪم ڪيو ته هيٺ لهو ۽ هتان نڪري وڃو. توهان ۾ هڪڙا ٻين جا دشمن آهن. هاڻي توهان کي زمين تي رهڻو آهي ۽ ڪنهن خاص وقت تائين ان مان فائدو وٺڻو آهي.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ شيطان انهن کي جنت مان لغزش ڏني ۽ جتي رهندا هئا انهيءَ مان ٻاهر ڪڍيائين، اسان فرمايو هيٺ لهو توهان پاڻ ۾ هڪ ٻئي سان دشمن ٿيندا، ۽ توهان لاءِ زمين ۾ ڪنهن وقت تائين رهڻ ۽ گذران آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پوءِ شيطان انهن کي هتان ٿيڙيو، پوءِ جنهن (عيش ۽ راحت) ۾ اهي ٻئي هئا تنهن مان انهن کي ڪڍيائين ۽ چيو ته هيٺ لهي وڃو اوهين هڪٻئي جا دشمن ٿيندوءَ. ۽ هڪ مدت تائين زمين ۾ اوهان لاءِ ٺڪاڻو ۽ گذران جو سامان آهي.(سيد فرمان علي) پوءِ ترڪايائين انهن ٻنهي کي شيطان ان (بهشت) مان ۽ ڪڍيائين انهن ٻنهي کي ان مان ۽ چيوسون ته لهو (بهشت مان) بعض اوهان جو دشمن آهي بعض لاءِ ۽ اوهان لاءِ زمين ۾ رهڻ جي جاءِ ۽ سامان آهي مقرر وقت تائين .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ شيطان انهن ٻنهي کي اُتان ٿيڙيو، پوءِ جنهن (نعمت) ۾ اُهي ٻئي هئا تنهن مان انهن کي ڪڍيائين. ۽ اسان چيو ته هيٺ لهي وڃو اوهين هڪ ٻئي جا دشمن ٿيندؤ ۽ هڪ وقت تائين زمين ۾ اوهان لاءِ ٺڪاڻو ۽ گذران جو سامان آهي. (مولانا محمد مدني) |
| فَتَلَقّىٰ ءادَمُ مِن رَبِّهِ كَلِمٰتٍ فَتابَ عَلَيهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوّابُ الرَّحيمُ (آيت : 37) |
پوءِ آدم پنھنجي پالڻھار وٽان ڪي لفظ سکيا پوءِ (الله) سندس توبه قبول ڪئي، بيشڪ اُھو ئي توبه قبوليندڙ مھربان آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پوءِ آدم پنهنجي پالڻهار وٽان روحاني تعليم ملڻ سان ڪجهه چڱا ڪلما (چڱيون دعائون وغيره) سکيون (جن جي وسيلي) پوءِ الله تعاليٰ هن جي توبهه قبول ڪئي. بيشڪ هو بار بار توبهه قبول ڪندڙ ۽ بي انتها رحمت وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ سکيو آدم پنهنجي رب کان ڪجهه ڪلما پوءِ الله تعالى توبه قبول ڪئي بيشڪ اهو ئي توبه قبول ڪندڙ ٻاجهارو آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پوءِ آدم پنهنجي پالڻهار کان (معافيءَ گهرڻ جا) ڪي ڪلمات سکيا، پوءِ خدا (انهن جي مهابي) مٿس مهرباني ڪري سندس توبه قبول ڪئي. بيشڪ اهو ئي وڏو معاف ڪندڙ (۽) نهايت رحم ڪرڻ وارو آهي.(سيد فرمان علي) پوءِ سکيو آدم پنهنجي رب کان ٻٽي ڪلما پوءِ توبہ قبول ڪيائين ان جي بيشڪ اهو ئي گهڻي توبہ قبول ڪندڙ مهربان آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ آدم پنهنجي پروردگار کان ڪي ڳالهيون سکي ورتيون پوءِ الله مٿس مهرباني ڪئي. بيشڪ اهو ئي مهرباني ڪندڙ نهايت رحم وارو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| قُلنَا اهبِطوا مِنها جَميعًا فَإِمّا يَأتِيَنَّكُم مِنّى هُدًى فَمَن تَبِعَ هُداىَ فَلا خَوفٌ عَلَيهِم وَلا هُم يَحزَنونَ (آيت : 38) |
چيوسين ته منجھانئس سڀ لھي ھيٺ وڃو، پوءِ جڏھن مون وٽان اوھان وٽ ڪا ھدايت اچي تڏھن جيڪي منھنجي ھدايت تي ھلندا تن کي ڪو ڀؤ ڪونھي ۽ نڪي اُھي غمگين رھندا.(علامه تاج محمود امروٽي) اسان حڪم ڪيو ته هاڻ توهان سڀ (بني آدم) هتان نڪري وڃو ۽ (ياد رکو ته) جڏهن اسان جي طرفان توهان لاءِ حق جي راهه کولي وڃي ته پوءِ (توهان جي لاءِ ٻه واٽون آهن) پوءِ جيڪو ڏنل هدايت تي هلندو تنهن لاءِ نڪو هوندو خوف نڪو غم.(علامه علي خان ابڙو) اسان فرمايو توهان سڀئي جنت مان هيٺ لهو، پوءِ جڏهن توهان وٽ منهنجي طرفان هدايت اچي پوءِ جنهن ماڻهو منهنجي هدايت کي مڃو پوءِ انهن تي ڪو ڊپ ناهي ۽ نه اهي ڏکوئبا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اسان چيو ته ان (جنت) مان سڀئي هيٺ لهي وڃو. پوءِ جيڪڏهن اوهان کي منهنجي طرفان ڪا رهنمائي پهچي ته پوءِ جيڪي منهنجي رهنمائي جي تابعداري ڪندا تن تي ڪو به ڊپ نه آهي ۽ نڪي اهي غمگين ئي ٿيندا.(سيد فرمان علي) فرمايو اسان ته لهو ان (جنت مان) سڀ جا سڀ.وءِ جڏهن ايندي اوهان وٽ منهنجي طرفان هدايت پوءِ جنهن تابعداري ڪئي منهنجي هدايت جي پوءِ نه آهي ڪو خوف انهن تي ۽ نه اهي ڏکوئبا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اسان چيو ته ان مان سڀئي هيٺ لهي وڃو. پوءِ جيڪڏهن اوهان کي منهنجي طرفان ڪا رهنمائي پهچي ته پوءِ جيڪي منهنجي رهنمائيءَ جي تابعداري ڪندا تن تي ڪو به ڊپ نه آهي ۽ نه ڪي اهي غمگين ٿيندا. (مولانا محمد مدني) |
| وَالَّذينَ كَفَروا وَكَذَّبوا بِـٔايٰتِنا أُولٰئِكَ أَصحٰبُ النّارِ هُم فيها خٰلِدونَ (آيت : 39) |
۽ جن نه مڃيو ۽ اسانجي آيتن کي ڪُوڙو ڄاتو سي دوزخي آھن، اُھي منجھس سدائين رھڻ وارا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) پر جيڪي انڪار ڪندا ۽ اسان جي نشانين کي ڪوڙو سمجهندا اهي دوزخي جماعت مان هوندا ۽ هميشه عذاب ۾ رهڻ وارا هوندا.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جن ماڻهن ڪفر ڪيو ۽ اسان جي آيتن کي ڪوڙو سمجهيو اهي دوزخي آهن، اهي انهي دوزخ ۾ هميشه رهندڙ آهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (هي به ياد رکو ته) جن ڪفر ڪيو ۽ اسان جي آيتن کي ڪوڙو ڪيو سي دوزخي آهن ۽ سدائين ان ۾ پيا رهندا.(سيد فرمان علي) ۽ جن نه مڃيو ۽ ڪوڙو ڄاتائون اسان جي آيتن کي، اهي جهنمي آهن، اهي ان ۾ هميشہ رهڻ وارا آهن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جن نه مڃيو ۽ اسان جي آيتن کي ڪوڙو ڪيو سي دوزخي آهن. اهي ان ۾ پيا رهندا. (مولانا محمد مدني) |
| يٰبَنى إِسرٰءيلَ اذكُروا نِعمَتِىَ الَّتى أَنعَمتُ عَلَيكُم وَأَوفوا بِعَهدى أوفِ بِعَهدِكُم وَإِيّٰىَ فَارهَبونِ (آيت : 40) |
اي يعقوب جي اولاد اُھو منھنجو ڳڻ ياد ڪريو جيڪو مون توھان تي ڪيو ۽ منھنجو انجام پاڙيو ته آءٌ (به) اوھان جو انجام پاڙيان ۽ رڳو مون کان ڊپ رکو.(علامه تاج محمود امروٽي) اي بني اسرائيل! منهنجي اها نعمت ياد ڪيو جا مون اوهان تي ڪئي. (اوهان کي دنيا ۾ سرفراز ڪيو) ۽ جيڪو عهد مون سان ڪيو هُيُوَ (ته تنهنجي هدايتن ۽ حڪمن تي عمل ڪنداسين) سو پاڙيو ته مان به توهان سان ڪيل عهد پاڙيان (اوهان کي ڪاميابي ۽ نعمتون ڏيان) ۽ فقط مون کان ڊڄو (ڇو ته مون کان سواءِ ٻيو ڪوبه معبود ڪونهي).(علامه علي خان ابڙو) اي اولاد يعقوب جا (بني اسرائيل وارا) توهان ياد ڪريو منهنجن نعمتن کي جيڪي مون توهان جي مٿان ڪيون ۽ منهنجي وعدي کي پورو ڪريو ته آئون به توهان جي وعدي کي پورو ڪندس ۽ خاص مون کان خوف ڪريو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اي بني اسرائيلو! منهنجن انهن احسانن کي ياد ڪريو جي اوهان تي اڳ ڪيا اٿم ۽ مون سان (ڪيل) عهد اقرار (ايمان وارو) پاڙيو ته آءُ به اوهان سان انجام (ثواب جو) پورو ڪريان ۽ مون کان ئي ڊڄو.(سيد فرمان علي) اي يعقوب جا ٻچا ياد ڪيو منهنجي اها نعمت جا مون اوهان تي ڪئي ۽ پورو ڪيو مون سان ڪيل انجام ته پورو ڪيان مان اوهان سان انجام ۽ خاص مون کان پوءِ ڊڄو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اي بني اسرائيلو ! منهنجي ان نعمت کي ياد ڪريو جنهن جو مون اوهان تي انعام ڪيو. ۽ منهنجو انجام پاڙيو ته آءُ اوهان سان انجام پاڙيان. ۽ مون کان ئي ڊڄو. (مولانا محمد مدني) |
| وَءامِنوا بِما أَنزَلتُ مُصَدِّقًا لِما مَعَكُم وَلا تَكونوا أَوَّلَ كافِرٍ بِهِ وَلا تَشتَروا بِـٔايٰتى ثَمَنًا قَليلًا وَإِيّٰىَ فَاتَّقونِ (آيت : 41) |
۽ (اي بني اسرائيل) جيڪو اوھان وٽ آھي (يعني توريت) تنھن کي سچو ڪندڙ جيڪو (قرآن ﷴ ﷺ تي) لاٿم تنھنکي مڃيو ۽ ان جا پھريان منڪر نه ٿيو، ۽ منھنجي آيتن کي (دنيا جي) ٿوري ملھ سان نه وڪڻو، ۽ رڳو مون کا ڊڄو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ ان (قرآن) تي ايمان آڻيو جو مون نازل ڪيو آهي ۽ جو انهيءَ ڪلام (توراة) جي تصديق ٿو ڪري جو توهان وٽ موجود آهي. (توهان کي ته سڀني کان اڳي قرآن تي ايمان آڻڻ گهرجي ائين نه ٿئي جو اٽلندو) سڀني کان اول توهان ئي (ان جي سچائي قبول ڪرڻ کان) انڪار ڪيو. متان منهنجون آيتون خسيس قيمت تي (دنيائي خسيس فائدن لاءِ) وڪڻي ڇڏيو. (توهان کي گهرجي ته) فقط منهنجي فرمانبرداري ڪيو ۽ مون کان ئي ڊڄو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ ايمان آڻيو توهان قرآن ڪريم تي جيڪو توهان جي ڪتابن جي تصديق ڪندڙ آهي ۽ توهان پَهِرِيَنِ انڪار ڪندڙن مان نه ٿيو ۽ منهنجن آيتن کي ٿوري مُلهه تي نه وڪڻو ۽ توهان خاص مون کان ڊڄو،(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جو (قرآن) مون نازل ڪيو آهي اهو هن ڪتاب (توريت) جي (به) تصديق ڪري ٿو جيڪو اوهان وٽ آهي ۽ اوهين سڀ کان پهريان هن (قرآن) جا انڪاري نه ٿيو ۽ منهنجي آيتن جي بدلي ۾ قليل قيمت (دنيا جو فائدو) نه وٺو ۽ مون کان ئي ڊڄو.(سيد فرمان علي) ۽ ايمان آڻيو (ان ڪتاب) تي جو نازل ڪيو مون سچو ڪندڙ آهي ان (ڪتاب کي) جو اوهان سان گڏ آهي ۽ نه ٿيو پهريان ڪفر ڪندڙ ان جا ۽ نه خريد ڪيو منهنجي آيتن جي عوض ملھ ٿورو ۽ خاص مون کان ڊڄو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ ان (ڪتاب) تي ايمان آڻيو جنهن کي مون اوهان وٽ موجود (ڪتاب) جي تصديق ڪندڙ ڪري لاٿو. ۽ ان جا پهريان انڪار ڪندڙ نه ٿيو ۽ منهنجي آيتن جي بدلي ۾ ٿورو ملهه نه وٺو ۽ مون کان ئي ڊڄو (مولانا محمد مدني) |
| وَلا تَلبِسُوا الحَقَّ بِالبٰطِلِ وَتَكتُمُوا الحَقَّ وَأَنتُم تَعلَمونَ (آيت : 42) |
۽ سچ کي ڪوڙ سان نه ملايو ۽ نڪي اوھين ڄاڻ ھوندي به سچ لڪايو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ سچ کي ڪوڙسان ڍڪي يا ملائي نه ڇڏيو، نڪي سچ کي لڪايو جڏهن ته توهان ڄاڻوبه ٿا (ته حقيقت ڇا آهي).(علامه علي خان ابڙو) ۽ توهان حق کي باطل سان نه ملايو ۽ سوچي سمجهي حق کي نه لڪايو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ سچ کي ڪوڙ سان نه ملايو ۽ نڪي سچ کي ڄاڻي واڻي لڪايو.(سيد فرمان علي) ۽ نه ملايو سچ کي ڪوڙ سان ۽ نه لڪايو سچ ۽ اوهان ڄاڻو ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ سچ کي ڪوڙ سان نه ملايو ۽ نڪي سچ کي ڄاڻي واڻي لڪايو. (مولانا محمد مدني) |
| وَأَقيمُوا الصَّلوٰةَ وَءاتُوا الزَّكوٰةَ وَاركَعوا مَعَ الرّٰكِعينَ (آيت : 43) |
۽ نماز پڙھو ۽ زڪوٰة ڏيو ۽ رڪوع ڪندڙن سان گڏجي رڪوع ڪيو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ نماز قائم ڪيو ۽ زڪوات ادا ڪيو ۽ الله جي حضور ۾ جهڪڻ وارن سان گڏ توهان به نياز جو سر جهڪايو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ نماز قائم ڪريو ۽ زڪوات ادا ڪريو ۽ جماعت سان نماز ادا ڪريو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ نماز قائم ڪريو ۽ زڪوات ڏيندا رهو ۽ جيڪي (اسان جي اڳيان) عبادت لاءِ جهڪندڙ آهن تن سان گڏ اوهين به جهڪندا ڪيو.(سيد فرمان علي) ۽ قائم ڪيو نماز ۽ ڏيو زڪواة ۽ رڪوع ڪيو رڪوع ڪندڙن سان گڏ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ نماز قائم ڪريو ۽ زڪواة ڏيو. ۽ رڪوع ڪندڙن سان گڏجي رڪوع ڪريو. (مولانا محمد مدني) |
| أَتَأمُرونَ النّاسَ بِالبِرِّ وَتَنسَونَ أَنفُسَكُم وَأَنتُم تَتلونَ الكِتٰبَ أَفَلا تَعقِلونَ (آيت : 44) |
ماڻھن کي چڱائيءَ جو حڪم ڪريو ٿا ۽ پاڻ کي وساريو ٿا؟ ھن ھوندي به جو توھين ڪتاب پڙھو ٿا، پوءِ ڇو نه ٿا سمجھو؟(علامه تاج محمود امروٽي) ڇا توهان ٻين ماڻهن کي ته نيڪيءَ جو حڪم ڏيو ٿا، پر پاڻ کي وساري ٿا ڇڏيو (ته توهانجي عملن جو ڪهڙو حال آهي) حالانڪ خدا جو ڪتاب (توراة) پڙهندا رهو ٿا. ڇا (اهڙي صاف ڳالهه به) توهان سمجهي نٿا سگهو؟(علامه علي خان ابڙو) ڇا توهان ماڻهن کي چڱن ڪمن جو چئو ٿا ۽ پنهنجي وجود کي وساري ڇڏيوَ حالانڪ توهان قرآن پڙهو ٿا. ڇا پوءِ نٿا سمجهو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اوهين ٻين کي ته چڱائي ڏسيو ٿا پر پنهنجي خبر نٿا لهو. هوڏانهن اوهين خدا جو ڪتاب پڙهندا رهو ٿا. ته ڇا! اوهين (ايترو به) نٿا ڄاڻو! (سيد فرمان علي) ڇا امر ٿا ڪيو ماڻهن کي نيڪي جو ۽ وساريو ٿا پنهنجن سرن کي حالانڪ اوهان ڪتاب پڙهو ٿا ڇا پوءِ نه ٿا ڄاڻو؟ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ڇا اوهين ماڻهن کي چڳائي جو حڪم ڪريو ٿا ۽ پاڻ کي وساريو ٿا هوڏانهن اوهين ڪتاب پڙهو ٿا. ڇا پوءِ اوهين عقل کان ڪم نٿا وٺو. (مولانا محمد مدني) |
| وَاستَعينوا بِالصَّبرِ وَالصَّلوٰةِ وَإِنَّها لَكَبيرَةٌ إِلّا عَلَى الخٰشِعينَ (آيت : 45) |
۽ صبر ۽ نماز سان مدد وٺو، ۽ اُھا انھن آزي ڪندڙن کانسواءِ ٻـين کي ضرور ڏکي (لڳندي) آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (ڏسو) صبر) ۽ نماز جي وسيلي (پنهنجي سڌاري ۾) مدد وٺو، پرنماز (آرام طلب ماڻهو لاءِ) ڏاڍي ڏکي آهي، نه انهن لاءِ جيڪي الله جي حضور ۾ نماڻا ۽ جهڪيل آهن.(علامه علي خان ابڙو) ۽ مدد وٺو توهان صبر ۽ نماز کان ۽ بيشڪ نماز ڏکي آهي مگر انهن تي جيڪي نوڙت ڪندڙ آهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ صبر (روزن) ۽ نماز کان مدد وٺو ۽ جيتوڻيڪ نماز ڳري ته آهي پر انهن نئڙت ڪندڙن تي (نه) (سيد فرمان علي) ۽ مدد وٺو صبر ۽ نماز سان ۽ بيشڪ اها البته ڏکي آهي مگر آزي ڪندڙن تي.ڏکي ناهي) .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ صبر ۽ نماز کان مدد وٺو. ۽ بيشڪ اها ڳري آهي مگر عاجزي ڪندڙن تي، (مولانا محمد مدني) |
| الَّذينَ يَظُنّونَ أَنَّهُم مُلٰقوا رَبِّهِم وَأَنَّهُم إِلَيهِ رٰجِعونَ (آيت : 46) |
جيڪي پڪ ڀائيندا آھن ته اُھي پنھنجي پالڻھار کي ملڻ وارا آھن ۽ اُھي ڏانھس موٽڻ وارا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ جيڪي سمجهن ٿا ته کين پنهنجي پروردگار سان ملڻو آهي ۽ آخر سندس حضور ڏانهن موٽڻو آهي.(علامه علي خان ابڙو) انهن کي يقين آهي ته بيشڪ اُهي پنهنجي رب سان ملندا ۽ بيشڪ اُهي انهي طرف موٽندڙ آهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) جيڪي چڱيءَ طرح ڄاڻن ٿا ته اهي پنهنجي پالڻهار جي بارگاھ ۾ حاضر ٿيندا ۽ اهي ضرور تنهن ڏي موٽڻ وارا آهن.(سيد فرمان علي) جيڪي يقين ٿا رکن ته بيشڪ اهي ملڻ وارا آهن پنهنجي پالڻهار سان ۽ بيشڪ اهي ان ڏانهن موٽڻ وارا آهن. ع (مولانا محمد ادريس ڏاهري) جيڪي خيال ڪن ٿا ته اهي پنهنجي پاليندڙ سان ملڻ وارا آهن ۽ اهي ان ڏي ئي موٽڻ وارا آهن. (مولانا محمد مدني) |
| يٰبَنى إِسرٰءيلَ اذكُروا نِعمَتِىَ الَّتى أَنعَمتُ عَلَيكُم وَأَنّى فَضَّلتُكُم عَلَى العٰلَمينَ (آيت : 47) |
اي بني اسرائيلو اُھو منھنجو ڳڻ ياد ڪريو جيڪو مون اوھان تي ڪيو ۽ مون اوھان کي جھان (وارن) تي سڳورو ڪيو.(علامه تاج محمود امروٽي) اي بني سرائيل! منهنجون نعمتون ياد ڪيو جن سان مون اوهانکي سرفراز ڪيو ۽ دنيا جي قومن تي اوهان کي فضيلت ڏنم.(علامه علي خان ابڙو) اي اولاد يعقوب جا ياد ڪريو توهان منهنجي نعمت کي جيڪا مون اوهان تي ڪئي ۽ بيشڪ مون بهتر ڪيو اوهان کي انهي زماني وارن کان.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اي بني اسرائيلو! منهنجن انهن نعمتن کي ياد ڪريو جيڪي مون اوهان کي اڳ عطا ڪيون ۽ هي (به ته سوچو) ته اسان اوهان کي ساري جهان جي ماڻهن کان وڌائي ڇڏيو.(سيد فرمان علي) اي بني اسرائيلو! ياد ڪيو منهنجي اها نعمت جيڪا مون اوهان تي انعام ڪئي هئي ۽ بيشڪ ڀلو ڪيو هو مون اوهان کي (ان وقت جي) جهانن تي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اي بني اسرائيلو ! منهنجي ان نعمت کي ياد ڪريو جنهن جو مون اوهان تي انعام ڪيو ۽ مون اوهان کي قومن تي فضيلت ڏني. (مولانا محمد مدني) |
| وَاتَّقوا يَومًا لا تَجزى نَفسٌ عَن نَفسٍ شَيـًٔا وَلا يُقبَلُ مِنها شَفٰعَةٌ وَلا يُؤخَذُ مِنها عَدلٌ وَلا هُم يُنصَرونَ (آيت : 48) |
۽ اُنھيءَ ڏينھن کان ڊڄو جنھن ۾ ڪو (به) ڪنھين کان ڪجھ به ٽاري نه سگھندو ۽ نڪي کانئس ڪا پارت قبول ڪبي ۽ نڪي کانئس ڪو عِوض وٺبو نڪي کين مدد ڏبي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ انهيءَ ڏينهن جي عذاب کان ڊڄو جنهن ڏينهن ڪوبه انسان ٻئي جي ڪم نه اچي سگهندو. (دنيا ۾ ڪيل بڇڙن ڪمن جي نتيجن کان ڪوبه بچائي ڪونه سگهندو) نڪي ڪنهن جي سفارش قبول پوندي، نڪي ڪنهن به قسم جو عيوضو وٺي ڇڏي ڏنو ويندو، نڪي ڪٿان به ڪنهن طرح جي مدد ملندي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ خوف ڪريو توهان انهيءَ ڏينهن کان جڏهن ڪو مؤمن، ڪافر کي فائدو نه ڏئي سگهندو ۽ نه ڪافر لاءِ ڪا سفارش قبول ڪئي ويندي ۽ نه قبول ڪيو ويندو کانئس ڪو عيوض ۽ نه ئي کين مدد ڏني ويندي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ ان ڏينهن کان ڊڄو جنهن ۾ ڪو شخص، ڪنهن کي ڪجھ به ڪم نه ايندو ۽ نه ڪنهن جي شفاعت قبول ٿيندي ۽ نه ان کان ڪو بدلو ورتو ويندو ۽ نه انهن کي ڪا مدد پهچندي.(سيد فرمان علي) ۽ ڊڄو ان ڏينهن کان جو نه بدلو ڏيندو ڪو نفس ڪنهن نفس جو ڪجھ به ۽ نه قبول ڪئي ويندي ان جي لاءِ سفارش ۽ نه ورتو ويندو ان کان ڪو عوض ۽ نه اهي مدد ڪيا ويندا.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ ان ڏينهن کان ڊڄو جنهن ۾ ڪو شخص ڪنهن کي ڪجهه به ڪم نه ايندو ۽ ان جي طرفان نه ڪا سفارش قبول ڪئي ويندي (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ نَجَّينٰكُم مِن ءالِ فِرعَونَ يَسومونَكُم سوءَ العَذابِ يُذَبِّحونَ أَبناءَكُم وَيَستَحيونَ نِساءَكُم وَفى ذٰلِكُم بَلاءٌ مِن رَبِّكُم عَظيمٌ (آيت : 49) |
۽ (ھي ڳڻ به ياد ڪريو) ته جڏھن اوھان کي فرعون جي ماڻھن کان ڇڏايوسون جي اوھان کي ڏاڍو ايذاءُ چکائيندا ھئا، جو اوھان جا پُٽ ڪھندا ھئا ۽ اوھان جون ڌيئرون جيئريون ڇڏيندا ھئا، ۽ اُن ۾ اوھان جي پالڻھار کان اوھان لاءِ وڏي پرک ھُئي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (اهو وقت ياد ڪريو) جڏهن مون اوهان کي فرعون جي خاندان کان جنهن اوهانکي نهايت سخت عذابن ۽ ظلمن ۾ پيڙي ڇڏيو هو، ڇوٽڪارو ڏنو. اهي اوهان جي پٽن کي بي رحميءَ سان ڪهندا هئا. (ته اوهان جو نسل ختم ٿئي) ۽ اوهان جي نياڻين کي جيئرو ڇڏيندا هئا (ته مصري ماڻهن جون ٻانهيون ٿي رهن) ۽ في الحقيقت هن حال ۾ اوهان جي پالڻهار جي طرف کان اوهان لاءِ وڏي آزمائش هئي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ ياد ڪريو توهان جڏهن اسان اوهان کي فرعون جي ماڻهن کان ڇوٽڪارو ڏنو جيڪي اوهان تي ڏکوئيندڙ عذاب ڪندا هئا توهان جي پُٽن کي ڪُهندا هئا ۽ نياڻين کي زنده ڇڏيندا هئا، ۽ انهيءَ ۾ اوهان لاءِ اوهان جي رب جي طرفان وڏي آزمائش هئي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اهو وقت به ياد ڪريو) جڏهن اسان اوهان کي (اوهان جي وڏن کي) فرعون جي ماڻهن (جي چنبي) کان بچايو، جي اوهان کي تمام وڏا ڏک ڏئي ستائيندا هئا.اوهان جي پٽن کي ڪهندا هئا ۽ اوهان جي ڌيئرن کي (پنهنجي خدمت لاءِ) جيئرو ڇڏيندا هئا ۽ ان ۾ اوهان جي پالڻهار جي طرفان (صبر جو) وڏو امتحان هو.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جڏهن ڇڏايوسون اوهان کي فرعونين کان جو چکائيندا هئا اوهان کي بري قسم جو عذاب، ڪٺائون ٿي اوهان جي پٽن کي ۽ جيئرو ڇڏيائون ٿي اوهان جي عورتن (ڌيئرن) کي ۽ ان ۾ وڏي آزمائش هئي اوهان جي رب جي طرفان .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ نه ان کان ڪو بدلو ورتو ويندو ۽ نه انهن کي ڪا مدد پهچندي. ۽ (اهو وقت ياد ڪريو) جڏهن اسان اوهان کي فرعون جي ماڻهن کان بچايو. هو اوهان کي بڇڙو عذاب پهچائيندا هئا. اوهان جي پٽن کي ڪُهندا هئا ۽ اوهان جي ڌيئرن کي جيئرو ڇڏيندا هئا. ۽ ان ۾ اوهان جي پاليندڙ جي طرفان وڏو امتحان هو. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ فَرَقنا بِكُمُ البَحرَ فَأَنجَينٰكُم وَأَغرَقنا ءالَ فِرعَونَ وَأَنتُم تَنظُرونَ (آيت : 50) |
۽ (ياد ڪريو ته) جڏھن اوھان لاءِ سمنڊ کي چيريوسون پوءِ اوھان کي (ٻڏڻ کان) بچايوسون ۽ فرعون جي ماڻھن کي ٻوڙيوسون ۽ اوھين ڏسندا رھيؤ.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (پوءِ اهو وقت ياد ڪيو) جڏهن (توهان مصر ملڪ مان نڪتؤ ۽ فرعون لشڪر سميت اوهان کي پڪڙڻ لاءِ پوئتان آيو) اسان سمنڊ جو پاڻي هيڏي هوڏي ڪري ڇڏيو ۽ اوهان وچئون لنگهي ويو، مگر فرعون کي لشڪر سميت غرق ڪري ڇڏيوسين ۽ توهان پاڻ ڏٺو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن اسان توهان لاءِ درياء کي چيريو پوءِ توهان کي بچايوسين ۽ توهان جي سامهون فرعون جي قوم کي ٻوڙيوسين(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پڻ (اهو وقت به ياد ڪريو) جڏهن اسان اوهان جي لاءِ سمنڊ کي ٽڪرا ٽڪرا ڪيو پوءِ اسان اوهان کي ته نجات ڏني ۽ اوهان جي ڏسندي ئي فرعون جي ماڻهن کي ٻوڙي ڇڏيو.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جنهن وقت چيريو اسان اوهان جي لاءِ سمنڊ پوءِ ڇڏايوسون اوهان کي ۽ ٻوڙيوسون فرعونين کي ۽ اوهان ڏسو پيا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪريو) جڏهن اسان اوهان جي ڪري سمنڊ کي چيريو ۽ پوءِ اوهان کي بچايوسون ۽ فرعون جي ماڻهن کي ٻوڙيوسون ۽ اوهين ڏسي رهيا هئا (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ وٰعَدنا موسىٰ أَربَعينَ لَيلَةً ثُمَّ اتَّخَذتُمُ العِجلَ مِن بَعدِهِ وَأَنتُم ظٰلِمونَ (آيت : 51) |
۽ (ياد ڪريو ته) جڏھن موسىٰ کي چاليھن راتين جو انجام ڏنوسون وري ان (جي وڃڻ) کانپوءِ گابي کي (خدا ڪري) ورتؤ ۽ اوھين ظلم ڪندڙ ھيؤ.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (پوءِ اهو واقعو به ياد ڪيو جو) جڏهن (سينائي اپٻيٽ ۾) حضرت موسيٰ سان اسان چاليهه راتين جو واعدو ڪيو هو. (اوهان کان جدا ٿي طور جبل ڏي هليو ويو ته) اوهان هن جي وڃڻ بعد سندس پرپٺ (مصرين وانگر) گابي جي پوڄا شروع ڪري ڏني ۽ اهو وڏو ظلم ڪري ڇڏيوَ (جو حق جي راهه کان هٽي ويؤ.)(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن اسان، موسى کان چاليهن راتين جو وعدو ورتو سندس وڃڻ کان پوءِ توهان گابي جي پوڄا ڪئي ۽ توهان ظالم هئا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اهو وقت به ياد ڪريو) جڏهن اسان موسى جي چاليهن راتين جو واعدو ڪيو هو ۽ اوهان ماڻهن سندن وڃڻ کان پوءِ هڪ گابي کي (پوڄڻ لاءِ خدا) بنايو. هوڏانهن اوهين پنهنجو پاڻ تي ظلم ڪري رهيا آهيو.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جڏهن وعدو ڪيو اسان موسى سان چاليهه راتين جو ان کان پوءِ بنايو اوهان گابي کي (معبود) ۽ اوهان (ان وقت) ظلم ڪندڙ هئا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪريو) جڏهن اسان موسيٰ کي چاليهن راتين جو واعدو ڏنو پوءِ اوهان ان (جي وڃڻ) کان پوءِ گابي کي (خدا) ٺاهيو. ۽ اوهين ظالم هئا. (مولانا محمد مدني) |
| ثُمَّ عَفَونا عَنكُم مِن بَعدِ ذٰلِكَ لَعَلَّكُم تَشكُرونَ (آيت : 52) |
وري اُن کان پوءِ اوھان کان ٽارو ڪيوسون ته مان اوھين شڪرانو ڪريو.(علامه تاج محمود امروٽي) پر تڏهن به اسان (پنهنجي رحمت سان) هن (وڏي غلطي ۽ گناهه) بعد به اوهان کي معاف ڪيو ته من الله جي بخشائشن جو قدر ڪيو.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ اسان معاف ڪيو اوهان کي انهيءَ کان پوءِ ته مَنَ توهان شڪرانو مڃو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) تنهن کان پوءِ به اسان اوهان کي معاف ڪيو ته من اوهين احسان مڃيو. (سيد فرمان علي) پوءِ معاف ڪيوسون اوهان کي ان (ظلم) کان پوءِ به تانته شڪر ڪيو.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ اسان ان کان پوءِ (به) اوهان کي معاف ڪيو. مَنَ اوهين احسان مڃيو. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ ءاتَينا موسَى الكِتٰبَ وَالفُرقانَ لَعَلَّكُم تَهتَدونَ (آيت : 53) |
۽ (ياد ڪريو ته) جڏھن موسىٰ کي ڪتاب ۽ (سچ ۽ ڪوڙجي وچ ۾) سنڌو وجھندڙ ڏنوسين ته مان اوھين ھدايت وارا ٿيو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (اهو واقعو به ياد ڪيو جو) اسان (چاليهه راتين جو واعدو پورو ڪيو) ۽ موسيٰ کي ڪتاب (تورات) ۽ فرقان (حق ۽ باطل ۾ فرق ڪرڻ واري قوت يا نشانيون ۽ معجزا) عطا فرمايا، انهيءَ لاءِ ته توهان تي (سعادت ۽ فلاح جي) راهه کلي پوي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن اسان موسى کي تورارت حق ۽ باطل جي وچ ۾ فرق ڪندڙ ڏنو ته مَنَ توهان هدايت وارا ٿيو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اهو وقت به ياد ڪريو) جڏهن اسان موسى کي ڪتاب (توريت) ڏنو ۽ (حق ۽ باطل کان) جدا ڪندڙ (سمجھ) ڏني ته من اوهين سنئين واٽ تي هلو.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جنهن وقت ڏنو اسان موسى کي ڪتاب ۽ (حق ۽ باطل) ۾ فرق ڪندڙ تانته اوهان هدايت وارا ٿيو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪريو) جڏهن اسان موسيٰ کي ڪتاب ۽ (حق کي باطل کان) جدا ڪندڙ (سمجهه) ڏنو ته مَنَ اوهين سڌي رستي تي هلو. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ قالَ موسىٰ لِقَومِهِ يٰقَومِ إِنَّكُم ظَلَمتُم أَنفُسَكُم بِاتِّخاذِكُمُ العِجلَ فَتوبوا إِلىٰ بارِئِكُم فَاقتُلوا أَنفُسَكُم ذٰلِكُم خَيرٌ لَكُم عِندَ بارِئِكُم فَتابَ عَلَيكُم إِنَّهُ هُوَ التَّوّابُ الرَّحيمُ (آيت : 54) |
۽ (ياد ڪريو ته) جڏھن موسىٰ پنھنجي قوم کي چيو ته اي منھنجي قوم اوھان گابي کي خُدا ڪري وٺڻ سببان پاڻ تي ظلم ڪيو آھي تنھنڪري پنھنجي پالڻھار ڏانھن موٽو ۽ پاڻ کي ڪُھو، اھو اوھان لاءِ توھان جي پيدا ڪندڙ وٽ چڱو آھي، پوءِ اوھان تي ٻاجھ ڪيائين، بيشڪ اُھو ئي معافي ڏيندڙ مھربان آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (وري اهو وقت به ياد رکو) جڏهن حضرت موسيٰ (تورات سان طور جبل کان موٽي آيو ۽ اوهان کي گابي جي پرستش ۾ گرفتار ڏٺائين). اوهان کي چيائين ته، اي منهنجي قوم افسوس اوهان گابي جي پوڄا ڪرڻ سان پاڻ تي پاڻ ظلم ڪيو آهي. هاڻي پنهنجي خالق ڏانهن رجوع ٿيو ۽ (گابي جي پوڄا جي بدلي ۾) پنهنجي جانين کي قتل ڪيو. انهيءَ ۾ اوهان جي خالق وٽ اوهان جي لاءِ بهتري آهي، پوءِ اوهان جي توبهه الله تعاليٰ قبول ڪئي. بيشڪ هو بار بار توبهه قبول ڪندڙ ۽ رحم وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن موسى پنهنجي قوم کي چيو اي منهنجي قوم! بيشڪ اوهان گابي جي عبادت ڪري پنهنجي نفسن تي ظلم ڪيو آهي پوءِ توهان پنهنجي پالڻهار طرف توبہ ڪريو پوءِ پاڻ ۾ هڪ ٻئي کي قتل ڪريو، اهو بهتر آهي توهان لاءِ توهان جي پالڻهار وٽ، پوءِ الله تعالى توهان جي توبہ قبول ڪئي، بيشڪ اهو ئي توبہ قبوليندڙ ٻاجهارو آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اهو وقت به ياد ڪريو) جڏهن موسى پنهنجي قوم کي چيو ته اي منهنجي قوم! بيشڪ اوهان گابي کي (خدا) بڻائي پاڻ تي تمام وڏو ظلم ڪيو ته هاڻي (ان کان سواءِ ٻيو چارو نه آهي جو) اوهين پنهنجي پروردگار جي بارگاھ ۾ توبه ڪريو ۽ (اها هن ريت ته) پنهنجي ماڻهن کي ڪهي ڇڏيو. اها ڳالھ اوهان لاءِ اوهان جي پيدا ڪندڙ وٽ گهڻي چڱي آهي. پوءِ جڏهن اوهان ائين ڪيو ته خدا اوهان جي توبه قبول ڪئي. بيشڪ اهو وڏو معاف ڪندڙ (۽) نهايت رحم وارو آهي.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جڏهن چيو موسى پنهنجي قوم کي ته اي منهنجي قوم وارا! بيشڪ اوهان ظلم ڪيو آهي پنهنجي پاڻ تي سببان وٺڻ اوهان جي گابي کي (خدا ڪري) پوءِ توبہ ڪيو پنهنجي پيدا ڪندڙ ڏانهن پوءِ ڪهو پنهنجي پاڻ کي اهو ڀلو آهي اوهان لاءِ اوهان جي پيدا ڪندڙ وٽ پوءِ اوهان جي توبہ قبول ڪيائين بيشڪ اهو ئي توبہ قبول ڪندڙ، مهربان آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪريو) جڏهن موسيٰ پنهنجي قوم کي چيو ته اي منهنجي قوم ! بيشڪ اوهان گابي کي ٺاهڻ جي ڪري پاڻ تي ظلم ڪيو، پوءِ پنهنجي پيدا ڪندڙ ڏي موٽو، پوءِ پاڻ کي ڪهو. اهو اوهان لاءِ اوهان جي پيدا ڪندڙ وٽ گهڻّو چڱو آهي. پوءِ ان اوهان تي مهرباني ڪئي. بيشڪ اهو ئي مهرباني ڪندڙ نهايت رحم وارو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ قُلتُم يٰموسىٰ لَن نُؤمِنَ لَكَ حَتّىٰ نَرَى اللَّهَ جَهرَةً فَأَخَذَتكُمُ الصّٰعِقَةُ وَأَنتُم تَنظُرونَ (آيت : 55) |
۽ (ياد ڪريو ته) جڏھن اوھان چيو ته اي موسىٰ جيستائين الله چٽو (نه) ڏسنداسون تيستائين توکي ڪڏھن به نه مڃينداسون پوءِ اوھان تي وڄ اچي ڪڙڪي ۽ اوھين ڏسندا رھيؤ.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (اها ڳالهه به ياد ڪيو جو) توهان چيو ته، اي موسيٰ اسان ڪڏهن به توتي يقين نه رکنداسين، جيستائين الله کي ظاهر ظهورهنن اکين سان ڏسون، پوءِ (اوهان جي انهيءَ گمراهيءَ جي دليريءَ جو نتيجو هي ٿيو جو) توهان کي بجلي ۽ گجگوڙ وڪوڙي ويئي ۽ توهان نهاري رهيا هيؤ.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن توهان موسى کي چيو اسين هرگز توتي ايمان نه آڻيداسين جيسين الله کي اسان ظاهر ظهور نه ڏسون پوءِ اوهان کي تيز آواز واري باه ورتو ۽ توهان ڏسي رهيا هئا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اهو وقت به ياد ڪريو) جڏهن اوهان (جي وڏن) چيو هئو ته اي موسى! اسين ڪڏهن به تو کي نه مڃينداسون جيستائين خدا کي ظاهر بظاهر نه ڏسنداسون. پوءِ اوهان کي وڄ پڪڙيو ۽ اوهين تڪيندا رهجي ويا.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جڏهن چيو اوهان ته اي موسى هرگز نه ايمان آڻينداسون توتي تانجو ڏسون الله کي ظاهر ظهور پوءِ پڪڙيو اوهان کي وڄ ۽ اوهان ڏسي رهيا هئا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪريو) جڏهن اوهان چيو ته اي موسيٰ اسين ڪڏهن به توکي نه مڃينداسون جيستائين الله کي ظاهر نه ڏسون پوءِ اوهان کي وڄ ورتو ۽ اوهين ڏسي رهيا هئا. (مولانا محمد مدني) |
| ثُمَّ بَعَثنٰكُم مِن بَعدِ مَوتِكُم لَعَلَّكُم تَشكُرونَ (آيت : 56) |
وري اوھان جي مرڻ کان پوءِ اوھان کي جيئرو ڪيوسون ته مانَ اوھين شڪرانو ڪريو.(علامه تاج محمود امروٽي) پوءِ اسان توهان کي اوهان جي موت بعد وري اٿاري کڙو ڪيو ته جيئن خدا جي نعمتن جي قدر شناسي ڪيو.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ اسان توهان کي زنده ڪيو مرڻ کانپوءِ ته مَن توهان شڪرانو مڃو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) وري اسان اوهان کي اوهان جي مرڻ کان پوءِ جياري اٿاريو ته من اوهين احسان مڃيو.(سيد فرمان علي) ان کان پوءِ (زندهه ڪري) اٿاريوسون اوهان کي اوهان جي مرڻ کان پوءِ تانته اوهان شڪر گذار بنجو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) وري اسان اوهان کي اوهان جي مرڻ کان پوءِ اٿاريو. مَنَ اوهين احسان مڃيو. (مولانا محمد مدني) |
| وَظَلَّلنا عَلَيكُمُ الغَمامَ وَأَنزَلنا عَلَيكُمُ المَنَّ وَالسَّلوىٰ كُلوا مِن طَيِّبٰتِ ما رَزَقنٰكُم وَما ظَلَمونا وَلٰكِن كانوا أَنفُسَهُم يَظلِمونَ (آيت : 57) |
۽ اوھان تي ڪڪر جي ڇانوَ ڪئي سون ۽ اوھان تي مَنّ ۽ سلوىٰ لاٿاسون، ته جيڪي اوھان کي سٺين شين مان رزق ڏنوسين سو کائو، ۽ اسان تي (ڪي) ظلم نه ڪيائون پر پاڻ تي ظلم ڪندا ھئا.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (سينا جي رڻ پٽ ۾ جتي سخت اس هئي ۽ نه هو پاڻي نه پوک اتي) اسان اوهان تي ڪڪرن جي ڇانو ڪئي ۽ اوهان جي لاءِ من ۽ سلويٰ جي غذا نازل ڪئي سون ۽ چيوسون ته جيڪي پاڪ شيون اسان توهان جي کائڻ لاءِ عطا ڪيون آهن سي مزي سان کائو. (تڏهن به هنن بي شڪري ۽ بد عملي ڪئي). هنن (پنهنجي بي شڪري ۽ بدعمليءَ سان) اسان کي نقصان ڪونه پهچايو، پر پنهنجو ئي نقصان ڪندا رهيا.(علامه علي خان ابڙو) ۽ اسان توهان تي ڪڪر جو سايو فرمايو ۽ توهان جي مٿان مَن ۽ سلوى (بهشتي طعام) نازل فرمايو، کائو توهان پاڪ شيون جيڪي اسان توهان کي رزق ڪري ڏنيون، ۽ اسان ظلم نه ڪيو بلڪ پنهنجن نفسن تي انهن پاڻ ظلم ڪيو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ اسان اوهان تي ڪڪر جي ڇانوَ ڪئي ۽ اوهان تي من ۽ سلوى لاٿوسون (۽ اوهان کي چيو سون ته) جيڪي نفيس شيون اسان اوهان کي ڏنيون آهن سي (مزي سان) کائو. ۽ انهن ماڻهن اسان جو ته ڪجھ به نه بگاڙيو پر پنهنجو پاڻ تي ظلم ڪندا هئا.(سيد فرمان علي) ڇانوَ ڪئي اسان اوهان تي ڪڪرن جي ۽ لاٿوسون اوهان تي منّ ۽ سلويٰ کائو اوهان پاڪ شين مان جيڪي اوهان کي رزق ڪري ڏنيون اٿئون ۽ نه ظلم ڪيائون اسان تي ۽ پر پنهنجن سرن تي پاڻ ٿي ظلم ڪيائون .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ اسان اوهان تي ڪڪر جي ڇانو ڪئي ۽ اوهان تي مَن ۽ سلويٰ لاٿو سون (۽ اوهان کي چيوسون ته) جيڪي سٺيون شيون اسان اوهان کي ڏنيون آهن سي کائو. ۽ انهن اسان تي ظلم نه ڪيو پر اُهي پاڻ تي ظلم ڪندا هئا. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ قُلنَا ادخُلوا هٰذِهِ القَريَةَ فَكُلوا مِنها حَيثُ شِئتُم رَغَدًا وَادخُلُوا البابَ سُجَّدًا وَقولوا حِطَّةٌ نَغفِر لَكُم خَطٰيٰكُم وَسَنَزيدُ المُحسِنينَ (آيت : 58) |
۽ جڏھن چيوسون ته ھِن ڳوٺ ۾ گھِڙو پوءِ منجھانئس جتان وڻيوَ تتان مزي سان کائو ۽ دروازي کان سجدو ڪندڙ ٿي لنگھو ۽ چئو ته اسان جا ڏوھ بخش ته اوھان جون مدايون اوھان کي بخشيون، ۽ چڱائي ڪندڙن کي سگھو وڌائينداسون.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ ياد رکو ته اسان توهان کي حڪم ڪيو ته هن سامهون واري شهر ۾ (فتح ڪري) گهڙي پئو ۽ جيئن وڻيو تيئن مزي سان کائو پيئو ۽ خوش زندگي گذاريو، پر دروازي کان اندر گهڙڻ وقت الله جي حضور ۾ جهڪي وڃو ۽ (توبهه ۽ استغفار جو لفظ حطته حطته چوندا هلجو ته (اي خدا اسان کي گناهن کان پاڪ ڪر، جيڪڏهن ائين ڪندؤ ته) اسان توهان جون خطائون معاف ڪري ڇڏينداسين ۽ (پنهنجي قانون مطابق) نيڪ عمل انسانن جي عملن ۾ برڪت ڏينداسين ۽ انهن جي اجر ۾ واڌارو ڪنداسين.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن اسان ان کي فرمايو توهان هن ڳوٺ ۾ داخل ٿيو ۽ مزي سان کائو انهيءَ ڳوٺ مان جتان اوهان کي پسند اچي ۽ دروازي ۾ سجدو ڪري داخل ٿيو ۽ توهان چئو ته اسان جا گناه بخش ٿين اسين توهان جا گناه بخش ڪنداسين ۽ نيڪوڪارن کي زياده ثواب ڏينداسين.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اهو وقت به ياد ڪريو) جڏهن اسان چيو ته هن ڳوٺ (اريجا) ۾ داخل ٿيو پوءِ ان مان جتان اوهان کي وڻي اتان مزي سان کائو (۽ پيئو) ۽ دروازي کان سجدا ڪندا ۽ زبان سان حطه (معافي) چوندا اچو ته اسين اوهان کي اوهان جون غلطيون معاف ڪنداسون ۽ نيڪي ڪندڙن کي (ثواب) وڌيڪ ڏينداسون.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جڏهن فرمايوسون ته داخل ٿيو هن ڳوٺ ۾ پوءِ کائو ان مان جتي به گهرو ڪشادو ۽ داخل ٿيو دروازي کان سجدا ڪندڙ ۽ چئو ته (اسان جا گناھ) ڪيراءِ ته بخش ڪيون اوهان کي اوهان جا گناھ ۽ سگهو ئي وڌائينداسون نيڪن کي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪر) جڏهن اسان چيو ته هن ڳوٺ ۾ داخل ٿيو. پوءِ ان مان جتان اوهان کي وڻي اتان مزي سان کائو ۽ دروازي کان سجدو ڪندي داخل ٿيو ۽ چئو ته معافي گهرون ٿا ته اسين اوهان کي اوهان جون غلطيون معاف ڪنداسون ۽ نيڪي ڪندڙن کي زياده ڏينداسون. (مولانا محمد مدني) |
| فَبَدَّلَ الَّذينَ ظَلَموا قَولًا غَيرَ الَّذى قيلَ لَهُم فَأَنزَلنا عَلَى الَّذينَ ظَلَموا رِجزًا مِنَ السَّماءِ بِما كانوا يَفسُقونَ (آيت : 59) |
پوءِ ظالمن جيڪي کين چيو ويو تنھن ڳالھ کي مٽائي ٻيو چيو پوءِ اُنھن ظالمن تي سندن بڇڙي ھجڻ سببان آسمان کان عذاب لاٿوسون.(علامه تاج محمود امروٽي) پر پوءِ ڇا ٿيو جو اوهان مان انهن ماڻهن، جن جي راهه ظلم ۽ شرارت جي راهه هئي، تن خدا جي ٻڌايل ڳالهه بدلائي ٻي ڳالهه ڪئي (عاجزي ۽ بندگي جي بدران غفلت، هٺ ۽ وڏائيءَ ۾ پئجي ويا) نتيجو هيءُ نڪتو جو اسان ظالمن تي آسمان مان عذاب نازل ڪيو هن ڪري جو هو بي فرماني ڪندا رهيا.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ ظالمن انهيءَ ڳالهه کي مَٽائي ڇڏيو ٻِي ڳالهه سان جيڪا انهن کي چئي وئي پوءِ ظالمن جي مٿان اسان آسمان مان عذاب لاٿو سندن بي فرماني سببان.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پوءِ جا ڳالھ کين چئي وئي هئي تنهن کي ترڪ ڪري شريرن وري ٻئي ڳالھ بدلائي شروع ڪئي. پوءِ اسان انهن تي جن اها شرارت ڪئي هئي، تن تي سندن بدڪاريءَ سبب آسماني آفت نازل ڪئي.(سيد فرمان علي) پوءِ مٽايو ظالمن جيڪي کين چوڻو هو ان کان سواءِ (چيائون) جو انهن کي چيو ويو هو پوءِ لاٿو اسان ظالمن تي عذاب آسمان کان ان جي ڪري جو بڇڙائي ٿي ڪيائون . (مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ جيڪا ڳالهه انهن کي چئي وئي هئي تنهن کان سواءِ ظالمن ٻي ڳالهه بدلائي چئي. پوءِ انهن ظالمن تي اسان آسمانن مان عذاب لاٿو هن ڪري جو اهي نافرماني ڪندا هئا. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذِ استَسقىٰ موسىٰ لِقَومِهِ فَقُلنَا اضرِب بِعَصاكَ الحَجَرَ فَانفَجَرَت مِنهُ اثنَتا عَشرَةَ عَينًا قَد عَلِمَ كُلُّ أُناسٍ مَشرَبَهُم كُلوا وَاشرَبوا مِن رِزقِ اللَّهِ وَلا تَعثَوا فِى الأَرضِ مُفسِدينَ (آيت : 60) |
۽ (ياد ڪر ته) جڏھن موسىٰ پنھنجي قوم لاءِ پاڻي گھريو تڏھن چيوسون ته پنھنجي لٺ پھڻ کي ھڻ، پوءِ منجھانئس ٻارھن واھيون ڦاٽي نڪتيون، سڀڪنھن ماڻھو بيشڪ پنھنجو تڙ سُڃاتو، (چيوسون ته) الله جي رزق مان کائو پيو ۽ زمين ۾ فسادي ٿي بگيڙ نه وجھو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (اهو واقعو به ياد ڪيو) جڏهن حضرت موسيٰ پنهنجي قوم لاءِ پاڻي جي واسطي دعا گهري تڏهن اسان کيس حڪم ڪيو ته پنهنجي لٺ سان پهاڙ جي ڇپ کي ڌڪ هڻ حضرت موسيٰ حڪم جي تعميل ڪئي) ته ان ڇپ منجهان ٻارهن چشما ڦٽي نڪتا ۽ سڀني قبيلن ( جيڪي 12 قبيلا هئا) پنهنجو پنهنجو پاڻي کڻڻ جو هنڌ معلوم ڪري ورتو. (ان وقت اوهان کي چيو ويو ته) الله تعاليٰ جي رزق مان کائو ۽ پيئو ۽ زمين تي جهڳڙا فساد نه ڪريو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن موسى پاڻيءَ جي طلب ڪئي پنهنجي قوم لاءِ اسان فرمايو پنهنجي لٺ کي پٿر تي هڻ، پوءِ نڪتا ٻارهن (12) چشما انهي پٿر مان، سڀني ماڻهن پنهنجي پاڻي پيڻ جي جاءِ سُڃاتي، کائو ۽ پيئو توهان الله جي رزق مان ۽ زمين ۾ فسادي ٿي نه ڦِرو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پڻ (اهو وقت به ياد ڪريو) جڏهن موسى پنهنجيءَ قوم لاءِ پاڻي گهريو هو. پوءِ اسان فرمايو ته تون پنهنجي لٺ پٿر تي هڻ! (ته لٺ هڻڻ سان ئي) ان مان ٻارنهن چشما ڦٽي نڪتا (۽) سڀ ڪنهن قبيلي پنهنجو پنهنجو گهاٽ چڱيءَ طرح سڃاتو (۽ اسان عام اجازت ڏئي ڇڏي ته) خدا جي ڏنل روزيءَ مان کائو پيئو ۽ ملڪ ۾ وڳوڙ وجهندا نه گهمو.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جڏهن پاڻي گهريو موسى (عليہ السلام) پنهنجي قوم لاءِ پوءِ چيو سون ته هڻ تون پنهنجي لٺ پٿر کي پوءِ وهيا ان مان ٻارهن چشما تحقيق سڃاتو سڀني ماڻهن پنهنجي پيئڻ جي جاءِ کي کائو ۽ پيئو الله جي رزق مان ۽ نه پکڙجو زمين ۾ فساد ڪندڙ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪريو) جڏهن موسيٰ پنهنجي قوم لاءِ پاڻي گهريو پوءِ اسان چيو ته تون پنهنجي لٺ پٿر تي هڻ. پوءِ ان مان ٻارهن چشما ڦٽي نڪتا. سڀ ڪنهن قبيلي پنهنجي پاڻي ڀرڻ جي جاءِ سڃاتي. (اسان چيو ته) الله جي رزق مان کائو ۽ پيئو ۽ ملڪ ۾ فسادي ٿي بگيڙو نه وجهو. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ قُلتُم يٰموسىٰ لَن نَصبِرَ عَلىٰ طَعامٍ وٰحِدٍ فَادعُ لَنا رَبَّكَ يُخرِج لَنا مِمّا تُنبِتُ الأَرضُ مِن بَقلِها وَقِثّائِها وَفومِها وَعَدَسِها وَبَصَلِها قالَ أَتَستَبدِلونَ الَّذى هُوَ أَدنىٰ بِالَّذى هُوَ خَيرٌ اهبِطوا مِصرًا فَإِنَّ لَكُم ما سَأَلتُم وَضُرِبَت عَلَيهِمُ الذِّلَّةُ وَالمَسكَنَةُ وَباءو بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ ذٰلِكَ بِأَنَّهُم كانوا يَكفُرونَ بِـٔايٰتِ اللَّهِ وَيَقتُلونَ النَّبِيّۦنَ بِغَيرِ الحَقِّ ذٰلِكَ بِما عَصَوا وَكانوا يَعتَدونَ (آيت : 61) |
۽ جڏھن چيوَ ته اي موسىٰ ھڪ طعام تي ڪڏھن به صبر نه ڪنداسون تنھنڪري پنھنجي پالڻھار کان اسان لاءِ (دُعا) گھر ته زمين جيڪو پنھنجو ساڳ ۽ پنھنجا بادرنگ ۽ پنھنجي ڪڻڪ ۽ پنھنجي مُھري ۽ پنھنجا بصر ڄمائيندي آھي سي اسان لاءِ پيدا ڪري، چيائين ته جيڪي چڱيون آھن سي سادين سان ڇو ٿا مٽايو؟ (جي نٿا رھو ته) ڪنھن شھر ۾ لھي وڃو ۽ پوءِ جيڪي گھرو ٿا سو سڀ اوھان لاءِ (اُتي موجود) آھي، خواري ۽ محتاجي مٿن ھنئي وئي ۽ الله جي ڏمر ھيٺ وريا، ھِيءُ ھن ڪري آھي جو اُنھن الله جي حڪمن کي نه ٿي مڃيو ۽ پيغمبرن کي ناحق ٿي ڪُٺائون، اھو ڪم بي فرمانيءَ سببان ٿي ڪيائون ۽ حد کان لنگھندڙ ھوا.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (ڏسو) توهان حضرت موسيٰ کي چيو ته، اي موسيٰ اسان رڳو هڪ ئي طعام کائڻ تي صبر نٿا ڪري سگهون. تنهن ڪري پنهنجي پروردگار کان دعا گهر ته اسان جي لاءِ اهي سڀ شيون پيدا ڪري جي زمين مان اڀرنديون آهن، سبزي، ڀاڄيون، ڪڻڪ، دال، بصر، ٿوم وغيره (جي مصر ۾ سڀئي کائيندا هئا). حضرت موسيٰ فرمايو ته، ڇا خير ۽ برڪت واري شيء جي بدران خسيس شيءِ ٿا گهرو. چڱو هتان نڪرو، وٺو شهر جي راهه. اتي اهي سڀ شيون اوهان کي ملنديون جي شوق سان گهريون اٿو. بهرحال هنن تي خواري ۽ نامراديءَ جي مار پئي ۽ خدا جي غضب جا لائق ٿيا. اهي مصيبتون (خواري نامرادي ۽ خدا جو غضب) مٿن ان ڪري ڪڙڪيون جو هو خدا جي آيتن (نشانين) کان انڪار ڪندا هئا ۽ سندس نبين کي ناحق قتل ڪندا هئا. اها (گمراهي ۽ شرارت هنن ۾ انهيءَ ڪري هئي جو فرمانبرداريءَ بدران) هنن ۾ سرڪشي ۽ بغاوت گهر ڪري ويئي هئي ۽ سڀ حدون لتاڙي شتر بي مهار ٿي پيا هئا. (نتيجو ٿيو، ذلت ۽ خدا جو غضب).(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن توهان چيو اي موسى اسين هرگز هڪ طعام تي صبر نه ڪنداسين پوءِ تون دُعا گُهر اسان لاءِ پنهنجي رب کان ته پيدا ڪري اسان لاءِ جيڪي شيون زمين ۾ ٿين ٿيون ڪجهه ساڳ ۽ بادرنگ (کيرا) ۽ ڪڻڪ ۽ مسور ۽ بصر. موسى فرمايو ڇا الله تعالى کان گهٽ شين کي سٺي شين جي بدلي ۾ گهرو ٿا، توهان ڪنهن به شهر ۾ هيٺ لهو پوءِ بيشڪ جيڪو اوهان گهريو آهي سو توهان کي ملندو ۽ انهن لاءِ مقرر ڪئي وئي خواري ۽ مسڪيني، ۽ الله تعالى جي ناراضپي جا لائق ٿيا، انهيءَ سبب جي ڪري جو اهي الله جي آيتن جو انڪار ڪندا هئا ۽ نبين کي ناحق قتل ڪندا هئا، اهو بدلو هو انهن جي نافرمانين ۽ حد کان وڌڻ جو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اهو وقت به ياد ڪريو) جڏهن اوهان (جي وڏن) چيو ته اي موسى! اسين ڪڏهن به هڪ (قسم جي) کاڌي تي صبر نه ڪنداسون. پوءِ تون اسان لاءِ پنهنجي پروردگار کان دعا گهر ته جي ڀاڄيون زمين اڳائي ٿي جيئن ته ونگا، ساڳ، ڀاڄي ۽ کڻڪ ۽ دال (مهري) ۽ بصر ۽ ٿوم تنهن مان اسان لاءِ پيدا ڪري، موسى چين ته اوهين اهڙيءَ شيءِ کي جا هر طرح چڱي آهي گهٽ شيءِ سان بدلائڻ گهرو ٿا ته (چڱو) ڪنهن شهر ۾ لهي پئو! پوءِ بيشڪ جيڪي اوهان گهريو آهي (اتي موجود) آهي. ۽ انهن تي خواري ۽ محتاجي وڌي وئي ۽ اهي خدا جي ڏمر ۾ موٽيا. اهو هن ڪري جو اهي خدا جي آيتن کي نه مڃيندا هئا ۽ نبين کي ناحق ڪهندا هئا. ۽ (هن ڪري به ته) اهي نافرماني ۽ سرڪشي ڪندا هئا.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جڏهن اوهان چيو ته اي موسى هرگز نه صبر ڪنداسون هڪ طعام تي پوءِ دعا گهر اسان لاءِ پنهنجي رب کان ته ڪڍي اسان لاءِ ان مان اهي شيون جون ڄمائي ٿي زمين ان جي (ڀاڄيءَ) سبزيءَ ۽ ريڀڙيءَ (بادرنگ) ۽ ڪڻڪ ۽ مهري دال ۽ بصرن مان فرمايائين ته ڇا مٽائي ٿا وٺو ان کي جو اها گهٽ آهي ان جي بدلي ۾ جو اها ڀلي آهي.هي وڃو ڪنهن شهر ۾ پوءِ بيشڪ اوهان لاءِ (اتي موجود) آهي جيڪي گهريُوَ ۽ هنئي وئي انهن تي ذلت ۽ مسڪيني ۽ وريا الله جي ڏمر هيٺان اهو ان جي ڪري جو بيشڪ انهن نه ٿي مڃيو آيتن الله جي کي ۽ شهيد ٿي ڪيائون نبين کي ناحق اهو ان سببان جو بي فرماني ڪندا ۽ حد کان لنگهندا هئا.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪريو) جڏهن اوهان چيو ته اي موسيٰ ! اسين ڪڏهن به هڪ کاڌي تي صبر نه ڪنداسون پوءِ تون اسان لاءِ پنهنجي پاليندڙ کان دعا گهر ته زمين جيڪا پنهنجي ڀاڄي ۽ پنهنجا ونگا ۽ پنهنجي ڪڻڪ ۽ پنهنجي دال ۽ پنهنجا بصر اڳائي ٿي تنهن مان اسان لاءِ ڪڍي. موسيٰ چيو ته جيڪا شيءِ گهٽ آهي تنهن کي اوهين ان جي بدلي ۾ گهرو ٿا ڇا جيڪا گهڻو چڱي آهي. ڪنهن شهر ۾ لهي پئو. پوءِ بيشڪ جيڪي اوهان گهريو آهي سو اوهان لاءِ (اتي) آهي ۽ انهن تي خواري ۽ بيحسي وڌي وئي. ۽ اهي الله جي غضب ۾ موٽيا. اهو هن ڪري جو اُهي الله جي آيتن کي نه مڃيندا هئا ۽ نبين کي ناحق قتل ڪندا هئا. اهو سندن نافرماني ڪرڻ جي ڪري آهي ۽ (هن لاءِ ته) اهي حد کان لنگهندا هئا. (مولانا محمد مدني) |
| إِنَّ الَّذينَ ءامَنوا وَالَّذينَ هادوا وَالنَّصٰرىٰ وَالصّٰبِـٔينَ مَن ءامَنَ بِاللَّهِ وَاليَومِ الءاخِرِ وَعَمِلَ صٰلِحًا فَلَهُم أَجرُهُم عِندَ رَبِّهِم وَلا خَوفٌ عَلَيهِم وَلا هُم يَحزَنونَ (آيت : 62) |
مؤمنن ۽ يھودين ۽ نصارن ۽ صابين منجھان جن الله ۽ قيامت جي ڏينھن کي مڃيو ۽ چڱا ڪم ڪيا تن لاءِ سندن پالڻھار وٽ سندن اجر آھي، ۽ کين نڪي ڀؤ آھي ۽ نڪي اُھي غمگين رھندا.(علامه تاج محمود امروٽي) بيشڪ جن ماڻهن (حضرت محمد صلي الله عليه وسلم) تي ايمان آندو آهي ۽ اهي جي يهودي آهن، اهي جي نصارا آهن يا صابي آهن (ڪير به هجن ۽ ڪهڙي به جماعت ۾ هجن) پر جنهن به خدا تي، آخرت جي ڏينهن تي ايمان آندو ۽ صالح عمل ڪيا تنهن کي (پنهنجي ايمان ۽ چڱن ڪمن جو) اجر پنهنجي پروردگاروٽان ملندو. اهڙن ماڻهن لاءِ ڪنهن به طرح جو نه خوف هوندو ۽ نه وري ڪنهن به قسم جي غمگيني.(علامه علي خان ابڙو) بيشڪ جن ماڻهن ايمان آندو ۽ يهودي ۽ نصارى ۽ تارن کي پوڄيندڙن مان جن ايمان آندو الله تي ۽ قيامت تي ۽ سٺا ڪم ڪيا، پوءِ انهن لاءِ ثواب آهي سندن رب وٽ ۽ ناهي خوف انهن تي ۽ نه اهي ڏکوئبا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) بيشڪ مسلمانن ۽ يهودين ۽ نصارن ۽ صابي (لامذهبن) مان جن خدا ۽ قيامت جي ڏينهن تي ايمان آندو ۽ چڱا ڪم ڪندا رهيا تن لاءِ سندن اجورو۽ ثواب سندن خدا وٽ آهي ۽ نه انهن تي (قيامت ۾) ڪو ڊپ آهي ۽ نڪي اهي غمگين ٿيندا.(سيد فرمان علي) بيشڪ اهي شخص جن ايمان آندو ۽ اهي جو يهودي ٿيا ۽ نصارى ۽ صابئي جنهن به ايمان آندو الله تي ۽ قيامت تي ۽ ڪيائين چڱا ڪم پوءِ انهن لاءِ انهن جو اجر آهي انهن جي رب وٽ ۽ نه آهي ڪو خوف انهن تي ۽ نه اهي غمگين ٿيندا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) بيشڪ جيڪي مسلمان ٿيا ۽ جيڪي يهودي ٿيا ۽ عيسائي ۽ صابي، جن به (انهن مان) الله ۽ قيامت جي ڏينهن تي ايمان آندو. ۽ چڱا ڪم ڪيا تن لاءِ سندن اجر سندن پاليندڙ وٽ آهي ۽ نه انهن تي ڪو ڊپ آهي ۽ نڪي اهي غمگين ٿيندا. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ أَخَذنا ميثٰقَكُم وَرَفَعنا فَوقَكُمُ الطّورَ خُذوا ما ءاتَينٰكُم بِقُوَّةٍ وَاذكُروا ما فيهِ لَعَلَّكُم تَتَّقونَ (آيت : 63) |
۽ جڏھن اوھان کان انجام ورتوسين ۽ اوھان جي مٿان (جبل) طور کي کڙو ڪيوسون، (تڏھن چيوسون ته) جيڪو (توريت) اوھانکي ڏنوسون سوگھو وٺو ۽ جيڪي منجھس آھي سو ياد ڪريو مانَ اوھين ڊڄو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (اهو وقت به ياد ڪيو) جڏهن اسان توهان کان عهد ورتو هو ۽ ان وقت طور جبل جون چوٽيون اوهان جي مٿان بلند ڪيون ويون هيون. (۽ توهان کي چيو ويو هو ته) جيڪو ڪتاب توهان کي ڏنو ويو آهي ان تي مضبوطيءَ سان قائم رهو ۽ جيڪي ان ڪتاب ۾ بيان ڪيل آهي ان کي هميشه ياد ڪندا رهو انهيءَ لاءِ ته من خدا جي نافرمانيءَ کان بچو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن اسان توهان کان پڪو وعدو ورتو ۽ توهان تي طورِ سينا بلند ڪيو، وٺو جيڪي اسان توهان کي ڏنو آهي طاقت سان ۽ ياد ڪريو جيڪو اُن ۾ آهي انهي اميد سان ته توهان ۾ خدا ترسي پيدا ٿئي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اهو وقت به ياد ڪريو) جڏهن اسان اوهان کان (توريت تي عمل ڪرڻ جو) انجام ورتو ۽ اوهان جي مٿان (جبل) طور کنيوسون (۽ ارشاد ڪيوسون ته) جو توريت اسان اوهان کي ڏنو آهي تنهن کي مضبوط وٺو ۽ جيڪي ان ۾ آهي تنهن کي ياد ڪريو (ته) من اوهين پرهيزگار ٿيو.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جڏهن ورتوسون اوهان کان پڪو وعدو ۽ کنيوسون اوهان جي مٿان طور (جبل) ته وٺو جيڪي ڏنوسون اوهان کي مضبوطيءَ سان ۽ ياد ڪيو جيڪو ان ۾ (حڪم) آهي اميد ته پرهيزگار ٿيو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪريو) جڏهن اسان اوهان کان انجام ورتو ۽ اوهان جي مٿان (جبل) طور کنيوسون. (۽ اسان چيوته) جيڪو (ڪتاب) اوهان کي ڏنوسون تنهنکي مضبوط وٺو ۽ جيڪي ان ۾ آهي تنهنکي ياد رکو مَنَ اوهين پرهيزگار ٿيو. (مولانا محمد مدني) |
| ثُمَّ تَوَلَّيتُم مِن بَعدِ ذٰلِكَ فَلَولا فَضلُ اللَّهِ عَلَيكُم وَرَحمَتُهُ لَكُنتُم مِنَ الخٰسِرينَ (آيت : 64) |
وري اُن کانپوءِ اوھين ڦريؤ، پوءِ جڏھن اوھان تي الله جو فضل ۽ سندس ٻاجھ نه ٿئي ھا ته اوھين ضرور ڇيئي وارن مان ٿيو ھا.(علامه تاج محمود امروٽي) پر وري به اوهان پنهنجي عهد کان ڦري ويو، پوءِ جيڪڏهن الله تعاليٰ اوهان تي پنهنجو فضل ۽ رحمت نه ڪري ها ته (اوهان جي بدعملين سبب) اوهان هڪدم تباهه ٿي وڃو ها.(علامه علي خان ابڙو) انهيءَ کان پوءِ توهان ڦري ويا، پوءِ جيڪڏهن الله جي مهرباني ۽ رحمت توهان تي نه هجي ها ته توهان نقصان وارن مان ٿيو ها.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پوءِ اوهين تنهن کان پوءِ (پنهنجي انجام کان) ڦري ويو. پر جڏهن اوهان تي خدا جو فضل ۽ مهرباني نه ٿئي ها ته ضرور اوهين نقصان وارن مان ٿيو ها.(سيد فرمان علي) ان کان پوءِ ڦري ويئو ان وعدي کان پوءِ جيڪڏهن نه هجي ها الله جو فضل اوهان تي ۽ ان جي رحمت ته البته هجو ها اوهان ٽوٽي وارن مان .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) وري اوهان ان کان پوءِ ڦري ويو. پوءِ جيڪڏهن الله جو فضل ۽ سندس مهرباني اوهان تي نه ٿئي ها ته ضرور اوهين نقصان وارن مان ٿيو ها. (مولانا محمد مدني) |
| وَلَقَد عَلِمتُمُ الَّذينَ اعتَدَوا مِنكُم فِى السَّبتِ فَقُلنا لَهُم كونوا قِرَدَةً خٰسِـٔينَ (آيت : 65) |
۽ انھن کي بيشڪ ڄاتو اٿو جي اوھان مان ڇنڇر بابت حد کان لنگھيا پوءِ کين چيوسين ته خوار ڀولڙا ٿيو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ يقيناً اوهان کي معلوم آهي ته اوهان منجهان جيڪي سبت (يعني موڪل ۽ عبادت جي پاڪ ڏينهن) بابت (خدا جي حڪمن جي) حدن کان لنگهي ويا تن کي اسان چيو ته ذليل ۽ خوار باندرن جهڙا ٿي پئو. (انسانن وٽان ڌڪار ۽ نفرت سان تڙي ڪڍيا ويندو).(علامه علي خان ابڙو) ۽ بيشڪ توهان ڄاڻو ٿا انهن ماڻهن کي جن توهان مان ڇنڇر ڏينهن زيادتي ڪئي (شڪار ڪيو) پوءِ اسان انهن کي فرمايو ته (ماڻهن مان) ڦِري تڙيل ڀولڙا ٿي پئو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ پنهنجي قوم جي ماڻهن جي حالت کان اوهين با خبر آهيو ته انهن ڇنڇر (جي ڏينهن) ۾ زيادتي ڪئي ته اسان کين فرمايو ته ذليل ڀولڙا ٿيو (۽ اهي ٿي پيا).(سيد فرمان علي) ۽ بلاشڪ ڄاڻي ورتو اوهان انهن کي جو حد کان لنگهيا اوهان مان ڇنڇر جي ڏينهن (جي باري) ۾ پوءِ چيوسون انهن کي ته ٿي پئو باندر نقصان ۾ پوندڙ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ بيشڪ اوهان انهن کي ڄاتو جن اوهان مان ڇنڇر (جي ڏينهن) ۾ زيادتي ڪئي. پوءِ اسان انهن کي چيو ته ذليل ڀولڙا ٿيو. (مولانا محمد مدني) |
| فَجَعَلنٰها نَكٰلًا لِما بَينَ يَدَيها وَما خَلفَها وَمَوعِظَةً لِلمُتَّقينَ (آيت : 66) |
پوءِ اُن (قصّه) کي اُن ڳوٺ جي آس پاس وارن ۽ اُنھن جي پوين لاءِ عبرت ۽ خُدا ترسن لاءِ نصيحت ڪئي سون.(علامه تاج محمود امروٽي) (ٿيو به ائين) پوءِ اسان انهيءَ حالت کي انهن سڀني لاءِ جن جي اڳ اها حالت ٿي ۽ پڻ پوين لاءِ عبرت جو سبق بنايو ۽ متقين جي لاءِ ان ۾ نصيحت ۽ دانائي رکي.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ اسان انهي واقعي کي انهي ڳوٺ جي آس پاس وارن ۽ پوين لاءِ عبرت ۽ خدا ترسن لاءِ نصيحت فرمائي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ اسان ان (واقعي) کي انهن (قومن) لاءِ عبرت بنايو جيڪي اتي هئا ۽ جيڪي ان کان پوءِ ايندا رهيا ۽ پرهيزگارن لاءِ (پڻ) نصيحت ڪئي سون.(سيد فرمان علي) پوءِ بنايوسون ان (واقعي) کي عبرت انهن جي اڳين لاءِ ۽ پوين لاءِ نصيحت ڪري پرهيزگارن لاءِ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ اسان ان (واقعي) کي انهن (قومن) لاءِ عبرت ڪيو جيڪي اتي هئا. ۽ جيڪي ان کان پوءِ ايندا رهيا ۽ پرهيزگارن لاءِ نصيحت ڪيوسون. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ قالَ موسىٰ لِقَومِهِ إِنَّ اللَّهَ يَأمُرُكُم أَن تَذبَحوا بَقَرَةً قالوا أَتَتَّخِذُنا هُزُوًا قالَ أَعوذُ بِاللَّهِ أَن أَكونَ مِنَ الجٰهِلينَ (آيت : 67) |
۽ جڏھن موسىٰ پنھنجي قوم کي چيو ته الله اوھان کي ڳـئون ڪُھڻ جو حڪم ڪري ٿو، (تڏھن) چيائون ته تون اسان سان چٿر ڪرڻ لڳين ٿو ڇا؟ (موسىٰ) چيو ته آءٌ الله کان جاھلن مان ھجڻ جي پناہ گُھران ٿو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (اهو معاملو به ياد ڪريو جو) حضرت موسيٰ پنهنجي قوم کي چيو ته، خدا جو حڪم آهي ته هڪڙوڍور ذبح ڪيو (هو عمل ڪرڻ بدران اجايا سوال ۽ عذر بهانا ڪرڻ لڳا) چوڻ لڳا ته تون اسان سان چرچا ٿو ڪرين؟ حضرت موسيٰ فرمايو ته، اعوذبالله (خدا پناه ڏئي) انهيءَ کان جو (خدا جي حڪمن بابت مسخري ڪري) پاڻ کي جاهل ۽ بيوقوف بنايان.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن موسى پنهنجي قوم کي فرمايو ته بيشڪ الله تعالى اوهان کي ڍڳِي ڪُهڻ جو حڪم فرمائي ٿو، چيائون ڇا تون اسان سان مذاق ڪرين ٿو، موسى فرمايو آئون الله کان جاهلن مان هجڻ جي پناه گهُران ٿو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اهو وقت به ياد ڪريو) جڏهن موسى پنهنجيءَ قوم کي چيو ته بيشڪ خدا اوهان کي هڪ ڍڳيءَ جي ڪهڻ جو تاڪيدي حڪم ڪري ٿو. انهن چيو ته ڇا! تون اسان سان مسخري ڪرين ٿو؟ موسى چين ته آءُ خدا کان جاهلن مان ٿيڻ کان پناھ گهران ٿو. (سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪريو) جڏهن چيو موسى پنهنجي قوم کي ته بيشڪ الله امر ٿو ڪري اوهان کي ته ڪهو ڳئون چيائون ڇا اسان سان چٿر ٿو ڪرين؟ چيو (موسى) پناھ ٿو وٺان الله جي هن ڳالھ کان جو هجان جاهلن مان .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪريو) جڏهن موسيٰ پنهنجي قوم کي چيو ته بيشڪ الله اوهان کي هڪ ڍڳيءَ جي ڪهڻ جو حڪم ڪري ٿو. انهن چيو ته ڇا تون اسان سان مسخري ڪرين ٿو. موسيٰ چيو ته آءُ الله کان جاهلن مان ٿيڻ کان پناه گهران ٿو. (مولانا محمد مدني) |
| قالُوا ادعُ لَنا رَبَّكَ يُبَيِّن لَنا ما هِىَ قالَ إِنَّهُ يَقولُ إِنَّها بَقَرَةٌ لا فارِضٌ وَلا بِكرٌ عَوانٌ بَينَ ذٰلِكَ فَافعَلوا ما تُؤمَرونَ (آيت : 68) |
چيائون ته اسان لاءِ پنھنجي پالڻھار کان دُعا گھر ته اسان لاءِ چٽائي ڪري ته اُھا (ڳـئون) ڪھڙي (قسم جي) آھي، (موسىٰ) چيو ته الله چوي ٿو ته اُھا ڳـئون نڪي پوڙھي ۽ نڪي جوان آھي، اِنھي وچ ۾ وچٿري آھي، پوءِ جيڪي اوھان کي حڪم ڏنو ويو سو ڪريو.(علامه تاج محمود امروٽي) هنن چيو ته، ڀلا پنهنجي پروردگار کي اسان جي پاران عرض ڪر ته کولي ٻڌائي ته ڪهڙي قسم جو ڍور ذبح ڪيون. حضرت موسيٰ چيو ته، خدا جو حڪم آهي ته اهو ڍور نڪي ڪراڙو هجي، نڪي ٻچڙو هجي. درميان عمر وارو هجي، هاڻي ته ڀلا حڪم جي تعميل ڪيو. (پر هنن ٻيو سوال کڙو ڪيو).(علامه علي خان ابڙو) چيائون تون دعا گهر پنهنجي رب کان ته ڍڳِي جون صفتون اسان لاءِ بيان ڪري، فرمايو موسى الله تعالى فرمائي ٿو بيشڪ اها ڍڳِي نه پوڙهي هجي ۽ نه جوان، وچٿري ڄمار ۾ هجي، پوءِ توهان کي جيڪو چيو ويو آهي سو ڪريو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) انهن چيو ته (چڱو) تون اسان لاءِ پنهنجي پالڻهار کان دعا گهر ته اسان تي ظاهر ڪري ته اها (ڊڳي) ڪهڙي هجي؟ موسى چين ته بيشڪ خدا فرمائي ٿو ته اها ڊڳي نه پوڙهي هجي ۽ نه گابي بلڪه وچ ٿري هجي. مطلب ته جيڪو اوهان کي حڪم ڏنو وڃي ٿو سو ڪريو.(سيد فرمان علي) چيائون ته دعا گهر اسان لاءِ پنهنجي رب کان ته بيان ڪري اسان لاءِ ته اها (ڪهڙي قسم) جي آهي چيائين بيشڪ اهو فرمائي ٿو ته بيشڪ اها ڳئون نه پوڙهي ۽ نه ننڍي، وچٿري آهي ان وچ ۾ پوءِ ڪري ڏيکاريو اهو جو حڪم ٿا ڪيا وڃو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) انهن چيو ته تون اسان لاءِ پنهنجي پاليندڙ کان دعا گُهر ته اسان تي ظاهر ڪري ته اها (ڍڳي) ڪهڙي آهي. موسيٰ چيو ته بيشڪ الله فرمائي ٿو ته اها هڪ ڍڳي آهي جا نه پوڙهي ۽ نه گابي آهي (بلڪ) وچٿري آهي انهن (ٻنهين) جي وچ ۾ . پوءِ جيڪو اوهان کي حڪم ڏنو وڃي ٿو سو ڪريو. (مولانا محمد مدني) |
| قالُوا ادعُ لَنا رَبَّكَ يُبَيِّن لَنا ما لَونُها قالَ إِنَّهُ يَقولُ إِنَّها بَقَرَةٌ صَفراءُ فاقِعٌ لَونُها تَسُرُّ النّٰظِرينَ (آيت : 69) |
چيائون ته پنھنجي پالڻھار کان اسان لاءِ دُعا گُھرته اسان لاءِ چٽائي ڪري ته ان جو رنگ ڪھڙو آھي، (موسىٰ) چيو ته الله چوي ٿو ته اُھا ڳـئون ھيڊي ڪڪڙي آھي سندس رنگ ڳوڙھو ھيڊو آھي ڏسندڙن کي سُرھائي ڏيندي آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) چوڻ لڳا ته، وري پنهنجي پرودگار کي اسان جي لاءِ عرض ڪر ته، کولي ٻڌائي ته ان جو رنگ ڪهڙو هجي. حضرت موسيٰ چيو ته، الله تعاليٰ ٻڌائي ٿو ته ان جو رنگ پيلو هجي، خوب گهرو پيلو، جو ڏسندڙن جي دل خوش ڪري.(علامه علي خان ابڙو) چيائون پنهنجي رب کان دعا گهر ته اسان کي ٻڌائي ته ڍڳِي جو رنگ ڪهڙو آهي؟ موسى چيو الله تعالى فرمائي ٿو بيشڪ اها ڍڳي هيڊي رنگ جي آهي، رنگ سندس صاف هيڊو آهي جو ڏسندڙن کي پسند اچي ٿي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اهي چوڻ لڳا ته (واھ!) تون پنهنجي رب کان اها دعا گهر ته اسان کي ٻڌائي ته نيٺ ان جو رنگ ڪهڙو هجي؟ موسى چين ته بيشڪ خدا فرمائي ٿو ته اها ڳوڙهي هيڊي رنگ جي هجي جا ڏسندڙن کي وڻي.(سيد فرمان علي) چيائون ته دعا گهر اسان لاءِ پنهنجي رب کان ته بيان ڪري اسان لاءِ ته ان جو رنگ ڪهڙو آهي؟ چيائين بيشڪ اهو فرمائي ٿو ته بيشڪ اها ڳئون هيڊي ڪڪڙي آهي ڳوڙهو هيڊو رنگ آهي ان جو خوش ٿو ڪري ڏسندڙن کي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) انهن چيو ته تون اسان لاءِ پنهنجي پاليندڙ کان دعا گهر ته اسان تي ظاهر ڪري ته ان جو رنگ ڪهڙو آهي. موسيٰ چيو ته بيشڪ الله فرمائي ٿو ته اها هيڊي ڍڳي آهي، ان جو رنگ ڳوڙهو هيڊو آهي ڏسندڙن کي وڻي ٿي. (مولانا محمد مدني) |
| قالُوا ادعُ لَنا رَبَّكَ يُبَيِّن لَنا ما هِىَ إِنَّ البَقَرَ تَشٰبَهَ عَلَينا وَإِنّا إِن شاءَ اللَّهُ لَمُهتَدونَ (آيت : 70) |
چيائون ته پنھنجي پالڻھار کان اسان لاءِ دُعا گھر ته اسان لاءِ چٽائي ڪري ته اُھا (ڳـئون) ڪھڙي (پارين) آھي ڇوته ڳـئون اسان وٽ (پاڻ جھڙين ۾) گڏيل آھي، ۽ جيڪڏھن الله گھريو ته اسين ضرور لھنداسين.(علامه تاج محمود امروٽي) (مونجهارو پيدا ڪرڻ لاءِ) وري چوڻ لڳا ته پنهنجي رب کي وري به اسان جي پاران استدعا ڪر ته وڌيڪ کولي ٻڌائي ته ڪهڙي قسم جو ڍور قربان ڪجي؟ ڇو ته اسان جي لاءِ ڍور مڙيئي ڍورن جهڙا آهن. (تنهن ڪري وڌيڪ تفصيل جي ضرورت آهي). انشاءَ الله اسان پوءِ ضرور سمجهي وٺنداسين.(علامه علي خان ابڙو) چيائون پنهنجي رب کان تون دعا گهر ته ڍڳِي جي چٽائي بيان فرمائي، بيشڪ ڍڳيءَ جي سڃاڻپ ۾ اسان منجهيل آهيون ۽ جيڪڏهن الله گهريو ته اسين ضرور سڃاڻينداسين.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) تڏهن چوڻ لڳا پنهنجي خدا کان دعا گهري اسان کي اهو ته ٻڌائي ته ان جا ٻيا پارپتا ڪهڙا آهن؟ ڇو ته ڳائو مال اسان وٽ هڪ ٻئي جهڙو آهي ۽ بيشڪ جيڪڏهن خدا گهريو ته اسين پتو ڪڍي وٺنداسون.(سيد فرمان علي) چيائون دعا گهر اسان لاءِ پنهنجي رب کان ته چٽائي ڪري اسان لاءِ ته اها ڪهڙي (پارين) آهي بيشڪ ڳئون هڪ ٻئي سان مشابهه آهن اسان وٽ ۽ بيشڪ اسين جيڪڏهن گهريو الله ته هدايت وارا آهيون .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) انهن چيو ته تون اسان لاءِ پنهنجي پاليندڙ کان دعا گهر ته اسان تي ظاهر ڪري ته ڪهڙي پارين آهي ڇو ته ڳائو مال اسان وٽ هڪ ٻئي جهڙو آهي ۽ بيشڪ اسين جيڪڏهن الله گهريو ته پتو ڪڍي وٺنداسون. (مولانا محمد مدني) |
| قالَ إِنَّهُ يَقولُ إِنَّها بَقَرَةٌ لا ذَلولٌ تُثيرُ الأَرضَ وَلا تَسقِى الحَرثَ مُسَلَّمَةٌ لا شِيَةَ فيها قالُوا الـٰٔنَ جِئتَ بِالحَقِّ فَذَبَحوها وَما كادوا يَفعَلونَ (آيت : 71) |
(موسىٰ) چيو ته الله چوي ٿو ته اُھا اھڙي ڳـئون آھي (جو) نڪي وھو آھي جو ھر کيڙي ۽ نڪي پوک پياري، اڻ وڍ آھي منجھس ڪو دٻڪ ڪونھي، چيائون ته ھاڻي تو پورو پار آندو، پوءِ اُن کي ڪُٺائون ۽ (انھي ڪم) ڪرڻ تي نه ھوا.(علامه تاج محمود امروٽي) تنهن تي حضرت موسيٰ چيو ته، الله تعاليٰ فرمائي ٿو ته، اهڙو ڍور هجي جو نه ڪڏهن هر ۾ جوٽيل هجي ۽ نه نار ۾ وهايل هجي. پوري طرح صحيح سالم هجي، داغ ۽ عيب کان صاف ۽ پاڪ هجي. پوءِ (عاجز ٿي) چيائون ته هاڻي پوري پوري ڳالهه ٻڌايئي. نيٺ اهو ڍور ذبح ڪيائون، پر ائين ڪرڻ تي هنن جي دل نه ٿي وري.(علامه علي خان ابڙو) فرمايو موسى الله تعالى فرمائي ٿو ته بيشڪ اها ڍڳي آهي جنهن کان نه خدمت ورتي وڃي ٿي ۽ نه زمين کيڙي ٿي ۽ نه ڪي آبادي کي پياري ٿي بي عيب آهي (۽) ڪوبه داٻ نه اٿس، چيائون هينئر تو اسان کي صحيح ڳالهه ٻڌائي، پوءِ ان ڍڳيءَ کي ڪُٺائون ۽ ذبح ڪرڻ جو ارادو نٿي رکيائون.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) موسى چين ته بيشڪ خدا فرمائي ٿو ته اها ڊڳي (اهڙي) هجي جا وهو نه هجي جو زمين کي کيڙي ۽ نڪي پوک کي پاڻي پياريندي هجي، (عيبن کان) سلامت ۽ ان ۾ ڪو داغ نه هجي. انهن چيو ته هاڻي تون پوري ڳالھ آندي آهي. پوءِ ان کي حلال ڪيائون، هوڏانهن انهن ۾ اها اميد نه هئي ته ڪو ائين ڪندا.(سيد فرمان علي) چيائين ته بيشڪ اهو فرمائي ٿو ته بلا شبہ اها ڳئون نه وهو آهي جو زمين کيڙي ۽ نه پوک کي پياري صحيح سالم آهي نه آهي ڪو عيب ان ۾ چيائون ته هاڻي تو صحيح ڳالھ آندي آهي.وءِ ان کي ڪٺائون ۽ (بظاهر) ڪرڻ وارا نه هئا. ع (مولانا محمد ادريس ڏاهري) موسيٰ چيو ته بيشڪ الله فرمائي ٿو ته اها هڪ ڍڳي آهي جا وَهُو نه آهي جو زمين کيڙي ۽ نڪي پوک کي پاڻي پياري ٿي. (عيبن کان)سلامت آهي. ان ۾ ڪو داغ نه آهي. انهن چيو ته هاڻ تو پوري ڳالهه آندي آهي. پوءِ ان کي ڪٺائون ۽ اهي ڪم ڪرڻ وارا نه هئا. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ قَتَلتُم نَفسًا فَادّٰرَءتُم فيها وَاللَّهُ مُخرِجٌ ما كُنتُم تَكتُمونَ (آيت : 72) |
۽ جڏھن ھڪ شخص کي ڪُٺوَ تڏھن ان (جي ماريندڙ) بابت تڪرار ڪيوَ، ۽ جيڪي لڪائيندا آھيو سو الله پڌرو ڪندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ياد رکو ته، توهان هڪڙو ماڻهو قتل ڪيو، پوءِ ان متعلق پاڻ ۾ جهڳڙو ڪرڻ ۽ هڪ ٻئي تي ڏوهه ڌرڻ لڳو. پر جيڪا ڳالهه توهان لڪائڻ پئي گهري سا الله تعاليٰ ضرور ظاهر ڪرڻ وارو هو (۽ انهيءَ عظيم گناه لاءِ سزا ڏيڻ وارو هو).(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن توهان هڪ انسان کي قتل ڪيو پوءِ هڪ ٻئي تي الزام هنيو، ۽ الله ظاهر ڪندڙ آهي جيڪو توهان لڪايو ٿي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اهو وقت به ياد ڪريو) جڏهن اوهان (جي وڏن) هڪ ماڻهوءَ کي ڪٺو هو. پوءِ ان (جي قتل) بابت وڙهي ڪري (هڪ ٻئي کي قاتل ٿي سڏيو) ۽ جيڪي اوهان لڪايو ٿي تنهن کي خدا پڌرو ڪندڙ هو.(سيد فرمان علي) ۽ جڏهن ڪٺو اوهان هڪ شخص کي پوءِ تڪرار ڪَيُوَ ان (جي ماريندڙن جي باري) ۾ ۽ الله پڌرو ڪندڙ آهي جيڪو اوهان لڪايو ٿي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪريو) جڏهن اوهان هڪ شخص کي قتل ڪيو پوءِ ان (جي قتل) بابت جهڳڙو ڪيو. ۽ جيڪي اوهان لڪايو ٿي تنهن کي الله پڌرو ڪندڙ هو. (مولانا محمد مدني) |
| فَقُلنَا اضرِبوهُ بِبَعضِها كَذٰلِكَ يُحىِ اللَّهُ المَوتىٰ وَيُريكُم ءايٰتِهِ لَعَلَّكُم تَعقِلونَ (آيت : 73) |
پوءِ چيوسين ته سندس (گوشت جو) ڪُجھ ڀاڱو اُن (مئل) کي ھڻو، اھڙي طرح الله مئلن کي جياريندو آھي ۽ اوھان کي پنھنجيون نشانيون ڏيکاريندو آھي ته مانَ اوھين سمجھو.(علامه تاج محمود امروٽي) (ٿيو به ائين) اسان حڪم ڏنو ته هن شخص تي (جيڪو سچ پچ خوني هو) خون ٿيل جي گوشت مان ڪجهه ٽڪرو هڻو. (جڏهن ائين ڪيو ويو تڏهن حقيقت معلوم ٿي وئي خوني لڀي ويو) الله تعاليٰ اهڙيءَ طرح مئلن کي جيئرو ڪري ٿو ۽ اوهان کي پنهنجون (قدرت ۽ حڪمت جون) نشانيون ڏيکاري ٿو، انهيءَ لاءِ ته سمجهه ۽ عقل ڪم آڻيو.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ اسان فرمايو مُئل انسان کي ڍڳيءَ جو ڪجهه حصو لڳايو اهڙيءَ طرح الله مئلن کي زنده ڪري ٿو ۽ توهان کي پنهنجون نشانيون ڏيکارو ٿو ته مَن سمجهو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) جو اسان فرمايو ته: ان ڊڳيءَ جو ڪو به ٽڪر کڻي هن (لاش) تي هڻو. اهڙيءَ طرح خدا مئلن کي جيرو ڪري ٿو ۽ اوهان کي پنهنجون نشانيون ڏيکاري ٿو (ته) من اوهين عقل کان ڪم وٺو.(سيد فرمان علي) پوءِ چيوسون ته هڻو ان (مئل کي) ان جي (گوشت جو) ڪجھ حصو، اهڙيءَ طرح جيئرو ڪندو آهي الله مئلن کي ۽ ڏيکاريندو آهي اوهان کي پنهنجون نشانيون ته من اوهان سمجهو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ اسان چيو ته اُن (قتل ڪيل) کي هن (ڍڳي) جي هڪ ٽڪري سان ماريو. اهڙي طرح الله مئلن کي جيئرو ڪري ٿو ۽ اوهان کي پنهنجيون نشانيون ڏيکاري ٿو مَنَ اوهين عقل کان ڪم وٺو. (مولانا محمد مدني) |
| ثُمَّ قَسَت قُلوبُكُم مِن بَعدِ ذٰلِكَ فَهِىَ كَالحِجارَةِ أَو أَشَدُّ قَسوَةً وَإِنَّ مِنَ الحِجارَةِ لَما يَتَفَجَّرُ مِنهُ الأَنهٰرُ وَإِنَّ مِنها لَما يَشَّقَّقُ فَيَخرُجُ مِنهُ الماءُ وَإِنَّ مِنها لَما يَهبِطُ مِن خَشيَةِ اللَّهِ وَمَا اللَّهُ بِغٰفِلٍ عَمّا تَعمَلونَ (آيت : 74) |
وري ان کانپوءِ اوھان جون دليون ڏاڍيون ٿيون پوءِ پھڻ وانگر بلڪ ڏاڍيون سخت آھن، ۽ پھڻن مان ڪي اھڙا (به) آھن جو منجھائن واھيون ڦاٽي نڪرنديون آھن، ۽ منجھائن ڪو ڦاٽندو آھي پوءِ منجھانئس پاڻي نڪرندو آھي، ۽ منجھائس ڪو الله جي ڀؤ کان ڪرندو آھي، ۽ جيڪي ڪندا آھيو تنھن کان الله بيخبر نه آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پوءِ توهان جون دليون (بار بار گناهن ۽ نافرمانين ڪرڻ سبب) سخت ٿي پيون، اهڙيون سخت جهڙو پٿر. نه نه، اڃا به وڌيڪ سخت. ڇو ته پٿرن ۾ اهڙا پٿر به آهن جن مان نهرون وهي هلن ٿيون. ڪي وري اهڙيون ڇپون آهن جي ڦاٽي ٻه ٽڪر ٿين پيون ته انهن منجهان پاڻي نڪري ٿو پوي. ڪي ته وري اهڙيون به آهن جي خدا جي خوف کان ڏڪي ڪري پون ٿيون. (پر افسوس اوهان جي دلين تي جن جي اڳيان پٿر جي سختي ڪجهه به نه آهي.) ياد رکو ته الله تعاليٰ اوهان جي عملن به نسبت غافل ناهي (هو اوهان جا عمل ڄاڻي ٿو ۽ اوهان کي سخت عذاب ڏيندو).(علامه علي خان ابڙو) ان کان پوءِ توهان جون دليون سخت ٿيون پوءِ اهي پٿرن وانگر بلڪ ان کان به زياده سخت آهن، ۽ بيشڪ ڪي پٿر اهڙا آهن جن مان نهرون وَهن ٿيون، ۽ بيشڪ ڪي پٿر اهڙا آهن جيڪي ڦاٽي پَون ٿا. پوءِ انهن مان پاڻي نڪري ٿو، ۽ بيشڪ ڪي پٿر الله تعالى جي خوف کان ڪِري پون ٿا. ۽ الله توهان جي عملن کان بي خبر ناهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) وري اوهان جون دليلون ان کان پوءِ سخت ٿيون جو اهي پٿر جهڙيون يا (ان کان به) وڌيڪ ڏاڍيون ۽ بيشڪ پٿرن (ڏونگرن) مان ڪي اهڙا (به ته) آهن جن مان نهرون ڦاٽي نڪرن ٿيون ۽ بيشڪ انهن مان ڪي اهڙا به آهن جي ڦاٽن ٿا ۽ انهن مان پاڻي نڪري ٿو ۽ بيشڪ انهن مان ڪي اهڙا به (پهاڙ) آهن جي خدا جي خوف کان (ڇپن جي صورت ۾) هيٺ ڪري پون ٿا. ۽ جيڪي اوهين ڪريو ٿا تنهن کان خدا غافل نه آهي.(سيد فرمان علي) وري سخت ٿيون دليون اوهان جون ان کان پوءِ.وءِ پٿرن وانگر آهن بلڪ اڃان به گهڻو سخت ۽ بيشڪ پٿرن مان البته اهڙا (پٿر به) آهن جو وهن ٿيون انهن مان نهرون ۽ بيشڪ انهن مان البته اهي (پٿر به) آهن جو ڦاٽن ٿا پوءِ نڪري ٿو انهن مان پاڻي ۽ بيشڪ انهن مان البته اهي (پٿر به) آهن جو ڪرن ٿا الله جي خوف کان ۽ نه آهي الله بي خبر ان کان جو ڪيو ٿا.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) وري اوهانجون دليون ان (واقعي) کان پوءِ سخت ٿيون جو اهي پٿر جهڙيون يا (ان کان به) زياده سخت آهن. ۽ بيشڪ پٿرن مان اهڙا (به) آهن جن مان نهرون ڦاٽي نڪرن ٿيون. ۽ بيشڪ انهن مان ڪي اهڙا به آهن جي ڦاٽن ٿا پوءِ انهن مان پاڻي نڪري ٿو ۽ بيشڪ انهن مان اهڙا به آهن جي الله جي ڊپ کان هيٺ ڪري پون ٿا ۽ جيڪي اوهين ڪريو ٿا تنهن کان الله غافل نه آهي. (مولانا محمد مدني) |
| أَفَتَطمَعونَ أَن يُؤمِنوا لَكُم وَقَد كانَ فَريقٌ مِنهُم يَسمَعونَ كَلٰمَ اللَّهِ ثُمَّ يُحَرِّفونَهُ مِن بَعدِ ما عَقَلوهُ وَهُم يَعلَمونَ (آيت : 75) |
(اي مسلمانؤ! اوھين يھودين ۾) پاڻ لاءِ فرمانبردار ھجڻ جو ھِن ھوندي به اڃان آسرو رکو ٿا ڇا؟ جو بيشڪ منجھائن ھڪ ٽولي اِھڙي آھي جو الله جو ڪلام ٻڌندا آھن وري ان جي سمجھڻ کان پوءِ اُھي ڄاڻ ھوندي ان کي مٽائيندا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) (اي مؤمنو!) اوهان اميد رکو ٿا ڇا ته (هي مديني جا يهودي) اوهان جي ڳالهه مڃي (حضرت محمد صلي الله عليه وسلم تي) ايمان آڻيندا؟ ۽ حالت هيءَ آهي جو هنن مان ڪي الله جو ڪلام ٻڌندا به آهن ۽ ان جو مطلب به سمجهندا آهن، پر تڏهن به ڄاڻي ٻجهي ان جي لفظن ۾ مٽ سٽ ڪري مطلب ئي ڦيرائي ڇڏيندا آهن.(علامه علي خان ابڙو) ڇا توهان کي اميد آهي ته يهودي توهان تي يقين ڪندا ۽ بيشڪ يهودين ۾ هڪ ٽولو اهو آهي. جيڪو ڪلام الله ٻڌي ۽ سمجهي پوءِ ڦيرائي ڇڏن ٿا حالانڪ اهي پاڻ ڄاڻندا هئا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (مسلمانوء!) ڇا پوءِ اوهين (انهن ۾) اها اميد رکو ٿا ته اهي اوهان وانگر ايمان آڻيندا؟ هوڏانهن انهن مان هڪ جماعت (اڳين ۾) اهڙي هئي جيڪي خدا جو ڪلام ٻڌي چڱيءَ طرح سمجهڻ کان پوءِ (به) ڄاڻي واڻي ڦيرائيندي هئي.(سيد فرمان علي) ڇا (اي مسلمانو! اوهان يهودين ۾) اميد ٿا رکو ته ايمان آڻيندا اوهان جي چوڻ تي ۽ تحقيق آهي جماعت هڪ انهن مان ٻڌن ٿا الله جي ڪلام کي ان کان پوءِ ڦيرائن ٿا ان کي ان کان پوءِ جو سمجهيائون ان کي ۽ اهي ڄاڻن ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) (اي مسلمانو !) ڇا پوءِ اوهين (انهن ۾ ) اها طمع رکو ٿا ته اهي اوهان جو چوڻ مڃين ۽ هوڏانهن انهن مان هڪ جماعت الله جو ڪلام ٻڌندي هئي وري اهي ان کي سمجهڻ کان پوءِ ڄاڻي واڻي ڦيريندا هئا. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذا لَقُوا الَّذينَ ءامَنوا قالوا ءامَنّا وَإِذا خَلا بَعضُهُم إِلىٰ بَعضٍ قالوا أَتُحَدِّثونَهُم بِما فَتَحَ اللَّهُ عَلَيكُم لِيُحاجّوكُم بِهِ عِندَ رَبِّكُم أَفَلا تَعقِلونَ (آيت : 76) |
۽ جڏھن مؤمنن کي ملندا آھن تڏھن چوندا آھن ته مڃيوسين، ۽ جڏھن ھڪ ٻئي کي ھيڪلو ملندا آھن (تڏھن پاڻ ۾) چوندا آھن ته جيڪي الله اوھان تي کوليو آھي تنھن جي ڳالھ ساڻن ڇو ڪندا آھيو ته اِن سببان اوھان جي پالڻھار وٽ اوھان تي حجت وٺندا رھن، اوھين ڇونه سمجھندا آھيو؟(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ ڏسو هنن جا حال جڏهن هو ايمان وارن سان ملن ٿا تڏهن چون ٿا ته اسان به ايمان آندو آهي، پر جڏهن اڪيلا پاڻ ۾ ڳالهيون ڪن ٿا تڏهن چون ٿا ته توهان کي خدا جيڪو (تورات) جو علم ڏنو آهي سو هنن (مسلمانن) کي ڇو ٿا ٻڌايو؟ ڇا انهيءَ لاءِ ٿا ٻڌايو ته هو اوهان جي خلاف اوهان جي پروردگار وٽ دليل وٺن؟ (يعني تورات مان ئي توهان جي خلاف دليل پيدا ڪن) ڇا اهڙي ظاهر ڳالهه به نٿا سمجهو؟(علامه علي خان ابڙو) ۽ اهي جڏهن مؤمنن سان ملن ٿا، چون ٿا ته اسان ايمان آندو، ۽ جڏهن اهي (يهودي) پاڻ ۾ ملن ٿا چون ٿا، ڇا خبر ڏيو ٿا مؤمنن کي رسولِ عربيءَ جي نشانين جي انهيءَ لاءِ ته توهان سان پنهنجي رب وٽ حجت ڪن، ڇا پوءِ توهان نٿا سمجهو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جڏهن ايمان وارن سان ملن ٿا ته چون ٿا: اسان ايمان آندو ۽ جڏهن (وري) اهي هڪٻئي سان اڪيلا ٿين ٿا ته چون ٿا ته اوهين انهن مسلمانن کي اهو ڪجھ ٻڌايو ٿا ڇا! جيڪي الله اوهان تي (توريت ۾) ظاهر ڪيو آهي. ته (سڀاڻي) ان سان اوهان جي پالڻهار وٽ اوهان تي حجت قائم ڪن، ڇا پوءِ اوهين عقل کان ڪم نٿا وٺو؟!(سيد فرمان علي) ۽ جڏهن ملن ٿا انهن کي جو ايمان آندائون ته چون ٿا ته ايمان آندوسون ۽ جڏهن اڪيلائي ۾ ملندو آ بعض انهن جو بعض سان ته چوندا آهن ڇا ڳالهيون ٿا ڪيو انهن سان جيڪي کوليون آهن الله اوهان جي مٿان تانته دليل قائم ڪن اوهان تي ان سان اوهان جي رب وٽ پوءِ نه ٿا سمجهو؟ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جڏهن ايمان وارن کي ملن ٿا ته چون ٿا ته اسان ايمان آندو ۽جڏهن اهي هڪ ٻئي سان اڪيلا ٿين ٿا. ته چون ٿا ته اوهين انهن کي اهو ڪجهه ٻڌايو ٿا ڇا جيڪي الله اوهان تي کوليو آهي ته ان سان اوهان جي پاليندڙ وٽ اوهان تي حجت قائم ڪن ڇا پوءِ اوهين عقل کان ڪم نه ٿا وٺو؟ (مولانا محمد مدني) |
| أَوَلا يَعلَمونَ أَنَّ اللَّهَ يَعلَمُ ما يُسِرّونَ وَما يُعلِنونَ (آيت : 77) |
نه ڄاڻندا آھن ڇا ته جيڪي لڪائيندا آھن ۽ جيڪي پڌرو ڪندا آھن سو الله ڄاڻندو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) (افسوس هنن جي حال تي) ايترو به نه ٿا ڄاڻن ته (معاملو انسانن سان ناهي پر الله سان آهي) ۽ الله ته سڀ ڪجهه ڄاڻي ٿو جيڪي هو لڪائين ٿا سو به ڄاڻي ٿو ۽ جيڪي ظاهر ڪن ٿا سو به ڄاڻي ٿو.(علامه علي خان ابڙو) ڇا اُهي نٿا ڄاڻن ته بيشڪ الله تعالى ڄاڻي ٿو جيڪي ڪجهه لڪائن ٿا ۽ ظاهر ڪن ٿا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ڇا اهي نٿا ڄاڻن ته جيڪي لڪائن ٿا ۽ جيڪي ظاهر ڪن ٿا تنهن کي خدا ڄاڻي ٿو.(سيد فرمان علي) ڇا نه ٿا ڄاڻن ته بيشڪ الله ڄاڻي ٿو جيڪي لڪائن ٿا ۽ جيڪي ظاهر ڪن ٿا.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ڇا اهي نه ٿا ڄاڻن ته جيڪي لڪائين ٿا ۽ جيڪي ظاهر ڪن ٿا تنهن کي الله ڄاڻي ٿو. (مولانا محمد مدني) |
| وَمِنهُم أُمِّيّونَ لا يَعلَمونَ الكِتٰبَ إِلّا أَمانِىَّ وَإِن هُم إِلّا يَظُنّونَ (آيت : 78) |
۽ منجھائن ڪي اڻ پڙھيا آھن جي ڪوڙن خيالن کانسواءِ ڪتاب کي نه ڄاڻندا آھن ۽ اُھي رڳو اٽڪل ھلندا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ انهن يهودين ۾ اهڙا ماڻهو به آهن جيڪي اڻ پڙهيل آهن ۽ پنهنجي ڪتاب تورات بابت سواءِ پنهنجي خواهشن ۽ اميدن جي ٻيو ڪجهه نٿا ڄاڻن ۽ رڳو پنهنجن وهمن ۽ گمانن سان ڀرپور آهن.(علامه علي خان ابڙو) ۽ انهن مان ڪي اڻ پڙهيل آهن جيڪي ڪتاب کي نٿا ڄاڻن مگر زباني پڙهڻ کي ۽ اهي ته فقط گمان ڪن ٿا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ انهن مان ڪي اڻ پڙهيل آهن جي خدا جي ڪتاب کي سواءِ پنهنجن خواهشن جي ٻيو نٿا سمجهن ۽ رڳو وهمي آهن.(سيد فرمان علي) ۽ انهن مان ڪي اڻ پڙهيل آهن جيڪي نه ٿا ڄاڻن ڪتاب کي سواءِ اميدن جي ۽ نه آهن اهي مگر گمان ڪن ٿا .النصف(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ انهن مان ڪي اڻ پڙهيل آهن جي سواءِ خواهشن جي ڪتاب نه ٿا ڄاڻن ۽ اهي رڳو گمان ڪن ٿا. (مولانا محمد مدني) |
| فَوَيلٌ لِلَّذينَ يَكتُبونَ الكِتٰبَ بِأَيديهِم ثُمَّ يَقولونَ هٰذا مِن عِندِ اللَّهِ لِيَشتَروا بِهِ ثَمَنًا قَليلًا فَوَيلٌ لَهُم مِمّا كَتَبَت أَيديهِم وَوَيلٌ لَهُم مِمّا يَكسِبونَ (آيت : 79) |
پوءِ اُنھن لاءِ خرابي آھي جيڪي پنھنجو ھٿراڌو ڪتاب لکندا آھن، موٽي (ماڻھن کي) چوندا آھن ته ھيءُ الله وٽان (آيو) آھي ھِن لاءِ ته ان سان (دنيا جو) ٿورو ملھ وٺن، پوءِ جيڪي سندن ھٿن لکيو تنھن سببان انھن لاءِ خرابي آھي ۽ جيڪي ڪمائيندا آھن تنھن سببان (پڻ) انھن لاءِ خرابي آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پوءِ ويل آهي انهن لاءِ جيڪي پنهنجي لاءِ هٿن سان ڪتاب ٺاهي چون ٿا ته هي خدا وٽان آهي (يعني اهي خدا جا حڪم آهن، حالانڪ پنهنجي مطلبن ۽ فائدن لاءِ ڪوڙيون ڳالهيون ٿا ان ۾ لکن) اهو انهيءَ لاءِ ڪن ٿا ته ان جي وسيلي دنيائي فائدن جي خسيس قيمت تي دين کي وڪڻي ڇڏين. پوءِ افسوس آهي انهيءَ تي جيڪي سندن هٿ لکن ٿا، افسوس آهي انهن تي جيڪي هو اهڙيءَ طرح ڪمائن ٿا.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ عذاب آهي انهن ماڻهن لاءِ جيڪي ڪتاب کي پنهنجن هٿن سان لکي پوءِ چون ٿا هي الله تعالى جي طرفان آهي، انهيءَ لاءِ ته ان جي عيوض ٿورو مال وٺن، پوءِ عذاب آهي انهن لاءِ جيڪي انهن جي هٿن لکيو ۽ عذاب آهي انهن لاءِ جيڪي ڪجهه ڪيائون.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پوءِ انهن لاءِ خرابي آهي جيڪي پنهنجي هٿن سان ڪتاب لکي ۽ چون ٿا ته هي خدا وٽان آهي، هن لاءِ ته هن جي بدلي معمولي ملھ (دنيا جو فائدو) وٺن. پوءِ پنهنجي طرفان لکڻ ڪري انهن لاءِ خرابي آهي ۽ جيڪي اهي ڪمائن ٿا تنهن ڪري به انهن لاءِ خرابي آهي. (سيد فرمان علي) پوءِ هلاڪت آهي انهن لاءِ جو لکندا آهن ڪتاب پنهنجن هٿن سان ان کان پوءِ چون ٿا ته هيءُ (لکيل) الله وٽان آهي تانته حاصل ڪن ان سان ملھ ٿورو پوءِ هلاڪت آهي انهن لاءِ سببان ان جي جو لکيو آ هٿن انهن جي ۽ هلاڪت آهي انهن لاءِ سببان ان (مال) جي جو ڪمائن ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ انهن لاءِ خرابي آهي جيڪي پنهنجن هٿن سان ڪتاب لکن ٿا. پوءِ چون ٿا ته هيءَ الله وٽان آهي، هن لاءِ ته ان جي بدلي ٿورو ملهه وٺن. پوءِ پنهنجي هٿن سان لکڻ ڪري انهن لاءِ خرابي آهي ۽ جيڪي اهي ڪمائين ٿا تنهن ڪري به انهن لاءِ خرابي آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَقالوا لَن تَمَسَّنَا النّارُ إِلّا أَيّامًا مَعدودَةً قُل أَتَّخَذتُم عِندَ اللَّهِ عَهدًا فَلَن يُخلِفَ اللَّهُ عَهدَهُ أَم تَقولونَ عَلَى اللَّهِ ما لا تَعلَمونَ (آيت : 80) |
۽ چون ٿا ته باھ ڳڻيلن ڏينھن کان سواءِ اسان کي ڪڏھن نه ڇھندي. اي (پيغمبرکين) چئو ته الله وٽان اھڙو انجام ورتو اٿوَ ڇا؟ ته الله پنھنجي انجام کي ڪڏھن نه ڦيريندو يا الله تي اڻ ڄاتو (ڪوڙ) ڳالھائيندا آھيو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ هي يهودي چون ٿا ته جهنم جي باه اسان کي ڪڏهن به نه ڇهندي (ڇو ته اسان ئي خدا جي پياري نجات يافته قوم آهيون) جيڪڏهن کڻي باهه ۾ پئون به ته به ٿورن ڳڻيل ڏينهن لاءِ (پوءِ جنت ۾ داخل ٿينداسين، اي پيغمبر! انهن ماڻهن ڪي) چئو ته اها ڳالهه جا چئو ٿا سا (ٻن حالتن کان خالي ناهي يا ته) توهان خدا کان عهد لکائي ورتو، هاڻي ڪو عهد جي خلاف وڃي نه سگهندو يا ته خدا جي باري ۾ اهڙي ڳالهه چئو ٿا جنهن لاءِ توهان کي ڪجهه به علم ڪونهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ چيائون اسان کي هرگز باه نه لڳندي مگر ٿورا ڏينهن، اي حبيب ! توهان انهن کي فرمايو ڇا توهان الله وٽان وعدو ورتو آهي، پوءِ هرگز الله تعالى پنهنجي وعدي کي نه ڦيرائيندو ڇا الله جي لاءِ اها ڳالهه چئو ٿا جنهن جي توهان کي خبر نه آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ چيائون ته اسان کي ڳڻيلن ڏينهن کان وڌيڪ باھ ڪين ڇهندي. (اي رسول ص کين) چئو ته ڇا! اوهان خدا کان ڪو انجام (اقرار) ورتو آهي جو اهو پنهنجي واعدي کان ڪڏهن به نه ڦرندو؟ يا ته خدا لاءِ اهو ڪجھ چئو ٿا جو نٿا ڄاڻو.(سيد فرمان علي) ۽ چيائون ته اصل نه ڇهندي اسان کي باھ سواءِ ڏينهن ڳڻيلن جي فرماءِ ته ڇا ورتو آهي اوهان الله کان ڪو وعدو؟ پوءِ اصل نه مخالفت ڪندو الله پنهنجي وعدي جي يا چئو ٿا الله تي جيڪي نه ٿا ڄاڻو.ڪوڙ ٿا هڻو) .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ چيائون ته ڳڻيلن ڏينهن کان سواءِ اسان کي باهه نه ڇهندي. (اي پيغمبر ! کين) چئو ته ڇا اوهان الله وٽان ڪو انجام ورتو آهي جو الله پنهنجي انجام جي ڪڏهن به برخلاف نه ڪندو يا ته الله تي اهو ڪجهه چئو ٿا جو نه ٿا ڄاڻو. (مولانا محمد مدني) |
| بَلىٰ مَن كَسَبَ سَيِّئَةً وَأَحٰطَت بِهِ خَطيـَٔتُهُ فَأُولٰئِكَ أَصحٰبُ النّارِ هُم فيها خٰلِدونَ (آيت : 81) |
ھائو جن مدائي ڪمائي ۽ سندن بڇڙائي کين ويڙھي وئي سي دوزخي آھن، اُھي منجھس سدائين رھڻ وارا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) هرگز نه، (جنت ڪنهن خاص گروه جي ميراث ناهي) خدا جو قانون ته هي آهي ته جن به ماڻهن پنهنجي بدعملين سان برائي ڪمائي ۽ سندن گناهن هن کي گهيري ورتو سي دوزخي آهن ۽ هميشه دوزخ ۾ رهندا.(علامه علي خان ابڙو) ها انهيءَ ماڻهو جنهن گناه ڪيا ۽ سندس گناه گهڻا ٿيا پوءِ اهي جهنمي آهن، اهي انهيءَ ۾ هميشه رهندا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) هاءُ سچ آهي ته جن بڇڙائي ڪمائي ۽ کين سندن بڇڙائي وڪوڙي وئي سي ئي ته دوزخي آهن ۽ اهي ئي ان ۾ سدائين پيا هوندا.(سيد فرمان علي) هائو جن ڪئي برائي ۽ ويڙهي وئي انهن کي انهن جي برائي پوءِ اهي دوزخي آهن اهي ان ۾ هميشہ رهڻ وارا آهن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ائين نه آهي جن بڇڙائي ڪمائي ۽ انهن کي سندن بڇڙائي ويڙهي ويئي ته اهي دوزخي آهن. اهي ان ۾ پيا رهندا. (مولانا محمد مدني) |
| وَالَّذينَ ءامَنوا وَعَمِلُوا الصّٰلِحٰتِ أُولٰئِكَ أَصحٰبُ الجَنَّةِ هُم فيها خٰلِدونَ (آيت : 82) |
۽ جن ايمان آندو ۽ چڱا ڪم ڪيا سي بھشتي آھن، اُھي منجھس سدائين رھڻ وارا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) جن به ماڻهن (سچو) ايمان آندو ۽ صالح عمل ڪيا، اهي جنتي جماعت ۾ هوندا ۽ هميشه جنت ۾ رهندا.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جن ماڻهن ايمان آندو ۽ چڱا ڪم ڪيا اهي جنتي آهن، اهي انهي جنت ۾ هميشہ رهندڙ آهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جن ايمان آندو ۽ چڱا ڪم ڪيا سي ئي جنتي آهن ۽ ان ۾ هميشه هوندا.(سيد فرمان علي) ۽ جن ايمان آندو ۽ ڪيائون چڱا ڪم اهي جنتي آهن اهي ان ۾ هميشہ رهڻ وارا آهن . (مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جن ايمان آندو ۽ چڳا ڪم ڪيا سي ئي جنتي آهن. اهي ان ۾ پيا رهندا. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ أَخَذنا ميثٰقَ بَنى إِسرٰءيلَ لا تَعبُدونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالوٰلِدَينِ إِحسانًا وَذِى القُربىٰ وَاليَتٰمىٰ وَالمَسٰكينِ وَقولوا لِلنّاسِ حُسنًا وَأَقيمُوا الصَّلوٰةَ وَءاتُوا الزَّكوٰةَ ثُمَّ تَوَلَّيتُم إِلّا قَليلًا مِنكُم وَأَنتُم مُعرِضونَ (آيت : 83) |
۽ جڏھن بني اسرائيلن کان انجام ورتوسين ته الله کانسواءِ ٻئي ڪنھن جي عبادت نه ڪريو، ۽ ماءُ پيءُ ۽ مِٽن ۽ ڇورن (ٻارن) ۽ مسڪينن سان چڱائي ڪريو ۽ ماڻھن سان مِٺو ڳالھايو ۽ نماز پڙھو ۽ زڪوٰة ڏيو، وري اوھان منجھان ٿورن کانسواءِ (سڀ) ڦِري ويؤ ۽ اوھين منھن موڙيندا ھيؤ.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (وري اهو وقت ياد ڪيو) جڏهن اسان بني اسرائيلن کان عهد ورتو هو ته الله کان سواءِ ٻئي ڪنهن جي به بندگي نه ڪندؤ، ماءُ پيءُ سان احسان (چڱايون) ڪندؤ ۽ پڻ مائٽن يتيمن ۽ مسڪينن سان نيڪيون ۽ مددگاريون ڪندؤ، سڀني انسانن سان تمام سهڻي نموني گفتگو ڪندؤ ۽ نمازقائم ڪندؤ ۽ زڪوات ادا ڪندؤ (ايمان ۽ عمل اهوئي آهي) پر توهان انهيءَ عهد تي قائم نه رهيو ۽ سواءِ ڪن ٿورن جي، ابتڙ چال هليو ۽ (سچ هي آهي ته) توهان هدايت کان قطعي منهن موڙي ڇڏيو آهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن اسان بني اسرائيل کان وعدو ورتو ته الله تعالى کانسواءِ ڪنهن جي عبادت نه ڪريو، ۽ پيءُ ماءُ سان ۽ مائٽن سان ۽ يتيمن سان ۽ مسڪينن سان احسان ڪريو ۽ ماڻهن سان سهڻو ڳالهايو ۽ نماز قائم ڪريو ۽ زڪوات ادا ڪريو، انهيءَ کان پوءِ توهان ڦري ويا مگر ٿورڙا توهان مان ۽ توهان مُنهن موڙيندڙ هئا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اهو وقت به ياد ڪريو) جڏهن اسان (توهان جي وڏن) بني اسرائيلن کان انجام ورتو هيو ته خدا کانسواءِ ٻئي ڪنهن جي عبادت نه ڪريو ۽ ماءُ پيءُ سان ڀلائي ڪريو پڻ مائٽن ۽ يتيمن ۽ محتاجن (سان به) نيڪ سلوڪ ڪريو ۽ ماڻهن سان چڱي طرح (نرميءَ) سان ڳالهايو ۽ نماز قائم ڪريو ۽ زڪوات ڏيو، پوءِ اوهان مان ٿورن کانسواءِ (سڀ) ڦري ويا. ۽ اوهين آهيو به انجام اقرار کان منهن موڙيندڙ.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جڏهن ورتو اسان پڪو وعدو بني اسرائيل کان ته نه بندگي ڪندؤ ڪنهن جي الله کان سواءِ ۽ ڀلائي ڪندؤ ماءُ پيءُ سان ۽ مائٽن ۽ يتيمن ۽ مسڪينن سان ۽ ڳالهايو ماڻهن سان سهڻي نموني ۽ قائم ڪيو نماز ۽ ڏيو زڪواة ان کان پوءِ ڦري ويئو مگر ٿورا اوهان مان ۽ اوهان منهن موڙيندڙ آهيو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪريو) جڏهن اسان بني اسرائيلن کان انجام ورتو ته الله کان سواءِ (ٻئي ڪنهن جي) عبادت نه ڪريو ۽ ماءُ پيءُ سان ڀلائي ڪريو ۽ مائٽن ۽ يتيمن ۽ مسڪينن (سان به) ۽ ماڻهن کي چڱي ڳالهه چئو ۽ نماز قائم ڪريو ۽ زڪوات ڏيو. وري اوهان مان ٿورن کان سواءِ ٻيا (سڀ) ڦري ويا. ۽ اوهين آهيو (به) منهن موڙيندڙ. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ أَخَذنا ميثٰقَكُم لا تَسفِكونَ دِماءَكُم وَلا تُخرِجونَ أَنفُسَكُم مِن دِيٰرِكُم ثُمَّ أَقرَرتُم وَأَنتُم تَشهَدونَ (آيت : 84) |
۽ جڏھن اوھان کان انجام ورتوسون ته پنھنجا خون نه ڪندؤ ۽ نڪي پنھنجي قوم کي پنھنجن ديسن مان لڏائيندؤ پوءِ باسيوَ ۽ (ان جا) اوھين گواھ آھيو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (وري هي به ياد ڪيو ته) اسان توهان کان عهد ورتو هو ته هڪ ٻئي جو خون نه وهائيندؤ ۽ نه پنهنجي ماڻهن کي ملڪ نيڪالي ڏيندؤ. توهان اهو اقرار ڏنو هو ۽ توهان هاڻي به اها ڳالهه قبول ڪيو ٿا (ته توهان برابر اهو عهد اقرار ڪيو هو.)(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن اسان توهان کان وعدو ورتو ته پاڻ ۾ خونريزي نه ڪريو ۽ پنهنجن کي پنهنجن ڳوٺن مان نه ڪڍو پوءِ توهان اقرار ڪيو ۽ توهان پاڻ شاهد هئا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اهو وقت به ياد ڪريو) جڏهن اسان اوهان (جي وڏن) کان انجام ورتو هو ته پاڻ ۾ خونريزي نه ڪجو ۽ پنهنجن کي (شهر مان) دربدر نه ڪجو ته توهان (جي وڏن) اقرار ڪيو هو ۽ اوهان به اهڙي شاهدي ڏيو ٿا (ته برابر آهي) (سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جڏهن ورتوسون اوهان کان پڪو وعدو ته نه هاريندؤ پنهنجن رتن کي ۽ نه ڪڍندؤ پنهنجن سرن کي پنهنجن گهرن مان پوءِ اقرار ڪَيُوَ ۽ اوهان شاهدي ڏيو ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪريو) جڏهن اسان اوهان کان انجام ورتو ته پنهنجا رت نه وهائيندو ۽ نڪي پاڻ کي پنهنجن گهرن مان ڪڍندئو. (مولانا محمد مدني) |
| ثُمَّ أَنتُم هٰؤُلاءِ تَقتُلونَ أَنفُسَكُم وَتُخرِجونَ فَريقًا مِنكُم مِن دِيٰرِهِم تَظٰهَرونَ عَلَيهِم بِالإِثمِ وَالعُدوٰنِ وَإِن يَأتوكُم أُسٰرىٰ تُفٰدوهُم وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيكُم إِخراجُهُم أَفَتُؤمِنونَ بِبَعضِ الكِتٰبِ وَتَكفُرونَ بِبَعضٍ فَما جَزاءُ مَن يَفعَلُ ذٰلِكَ مِنكُم إِلّا خِزىٌ فِى الحَيوٰةِ الدُّنيا وَيَومَ القِيٰمَةِ يُرَدّونَ إِلىٰ أَشَدِّ العَذابِ وَمَا اللَّهُ بِغٰفِلٍ عَمّا تَعمَلونَ (آيت : 85) |
(تنھن کان) پوءِ اوھين اھڙا ٿيا آھيو جو پنھنجي قوم کي ڪُھو ٿا ۽ پنھنجي قوم مان ھڪ ٽوليءَ تي ايذاء ۽ ڏاڍ ڪرڻ لاءِ (پاڻ ۾) ھڪ ٻئي کي مدد ڏئي کين سندن ديس مان لڏايو ٿا، ۽ جيڪڏھن (ڪي) باندي ٿي اوھان وٽ ايندا آھن ته چَٽي ڀري کين ڇڏائيندا آھيو ھن ھوندي جو اُھو سندن لوڌڻ اوھان تي حرام ٿيل آھي، پوءِ ڇاکون ڪي (حڪم) ڪتاب (توريت) جا مڃيندا آھيو ۽ ڪي نه مڃيندا آھيو؟ پوءِ اوھان مان جيڪو اھڙو ڪم ڪري تنھن جي سزا دنيا جي حياتيءَ ۾ خواريءَ کانسواءِ ڪانه آھي، ۽ قيامت جي ڏينھن سخت عذاب ڏانھن ورايا ويندا، ۽ جيڪي ڪندا آھيو تنھن کان الله بي خبر نه آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پر وري ڏسو ته سهي ته اوهان اهي ئي ساڳيا (جن عهد اقرار ڏنو، هاڻي ان عهد اقرار جي خلاف) هڪ ٻئي کي قتل ٿا ڪيو ۽ هڪڙي ڌر وارا ظلم ۽ گنهگاري جي ڪم لاءِ ٻڌي ۽ مددگاري ڪري ٻيءَ ڌر وارن مان ڪن کي پنهنجي وطن مان نيڪالي ٿا ڏيو. پر وري جڏهن اهي ئي جلا وطن ڪيل ماڻهو (دشمن جي هٿ چڙهي) قيدي ٿي توهان وٽ اچن ٿا ته توهان فديه (عيوضو) ڏيئي انهن کي ڇڏايو ٿا (۽ چئو ٿا ته اسان جي شريعت موجب ائين ڪرڻ ضروري آهي) حالانڪ (جيڪڏهن شريعت تي هلڻ جو اوهان کي اونو آهي ته شريعت موجب) اوهان لاءِ هيءَ ڳالهه به حرام هئي جو اوهان هنن کي جلاوطن ڪيو. (ڇا پنهنجي مطلبن حاصل ڪرڻ لاءِ) ڪتاب جي ڪن ڀاڱن تي ايمان آڻيو ٿا ۽ ڪن ڀاڱن کان انڪار ٿا ڪيو. پوءِ ٻڌايو ته اوهان مان جن جا افعال اهي آهن تن کي انهن بدافعالن جي بدلي ۾ هن کان سواءِ ٻيو ڇا حاصل ٿي سگهندوته دنيا ۾ ذلت ۽ خواري ٿئين ۽ قيامت جي ڏينهن سخت ۾ سخت عذاب ملين ۽ ياد رکو ته الله تعاليٰ اوهان جي عملن کان غافل ناهي (هو ضرور عملن جي جزا ڏيندو).(علامه علي خان ابڙو) پوءِ توهان پنهنجن کي قتل ڪيو ۽ توهان مان هڪ ٽولي پنهنجن کي سندن گهرن مان ڪڍيو ۽ توهان هڪ ٻئي جي مدد ڪئي گناه ۽ زيادتي تي، ۽ جيڪڏهن اهي توهان وٽ قيدي ٿي اچن ٿا ته کائُن چَٽِي ڀرايو ٿا ۽ توهان تي انهن جو ڪڍڻ حرام هو، ڇا پوءِ ڪن حُڪمن کي مڃو ٿا ۽ ڪن حڪمن جو انڪار ڪريو ٿا، پوءِ ناهي جزا جيڪو اوهان مان ايئن ڪري ٿو مگر خواري، دنيا جي حياتي ۾، ۽ قيامت جي ڏينهن سخت عذاب ڏانهن موٽايا ويندا، ۽ الله تعالى توهان جي عملن کان بيخبر نه آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پوءِ اوهين اهي آهيو جو پاڻ ۾ خونريزي ڪريو ٿا ۽ پنهنجن مان هڪ جماعت جو ناحق ۽ ڏاڍ سان حمايتي ٿي ٻيءَ (جماعت) کي شهر مان ڪڍي دربدر ڪريو ٿا ۽ (وڏي ڳالھ ته) جيڪڏهن اهي ماڻهو قيدي ٿي اوهان وٽ (مدد گهرڻ) اچن ٿا ته ڀونگو ڏيئي کين ڇڏايو ٿا، هوڏانهن انهن کي (سندن گهرن مان) ڪڍڻ ئي اوهان تي حرام ڪيل هو. ته پوءِ ڇا اوهين (خدا جي ڪتاب مان ڪجھ ڳالهين تي ايمان آڻيو ٿا ۽ ڪن کي نٿا مڃو؟! پوءِ جيڪو اوهان مان ائين ڪندو تنهن جي سزا ان کانسواءِ ٻئي نه آهي جو دنيا جي حياتيءَ ۾ ته خواري ۽ (نيٺ) قيامت جي ڏينهن انهن کي تمام سخت عذاب ڏي موٽايو ويندو. ۽ جيڪي اوهين ڪريو ٿا تنهن کان خدا غافل نه آهي.(سيد فرمان علي) ان کان پوءِ اوهان ئي اهي آهيو جيڪي پنهنجن کي قتل ڪيو ٿا ۽ ٻاهر ڪڍو ٿا هڪ جماعت کي پاڻ مان انهن جي گهرن مان.دد ڪيو ٿا انهن جي مٿان گناھ ۽ ظلم سان ۽ جيڪڏهن اچن ٿا اوهان وٽ قيدي بنجي ته فديو ڏئي ڇڏايو ٿا انهن کي حالانڪ اهو حرام ڪيل آهي اوهان تي انهن جو ڪڍڻ ڇا پوءِ مڃيو ٿا بعض ڪتاب کي ۽ نه ٿا مڃيو بعض کي؟ پوءِ ناهي جزا ان جي جو ڪري ٿو ائين اوهان مان سواءِ خواريءَ جي دنيا جي حياتيءَ ۾ ۽ قيامت جي ڏينهن موٽايا ويندا سخت عذاب ڏانهن ۽ نه آهي الله بي خبر ان کان جو ڪندا آهيو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ اوهان (ان موجب هلڻ جو) اقرار ڪيو ۽ اوهين (هاڻ به ان جي) شاهدي ڏيو ٿا. وري اوهين اهي آهيو جو پاڻ کي قتل ڪريو ٿا ۽ پاڻ مان ڪنهن جماعت کي سندن گهرن مان ڪڍو ٿا (۽) انهن تي (ظلم ڪرڻ ۾ ) گناهه ۽ زيادتي ڪرڻ سان هڪ ٻئي جي مدد ڪريو ٿا ۽ جيڪڏهن اهي قيدي ٿي اوهان وٽ اچن ٿا ته عوض ڏيئي کين ڇڏايو ٿا هوڏانهن انهن کي (سندن گهرن مان) ڪڍڻ اوهان تي حرام آهي. ڇا پوءِ ڪجهه ڪتاب تي ايمان آڻيو ٿا ۽ ڪجهه (ڪتاب) کي نه ٿا مڃيو. پوءِ جيڪو اوهان مان اهو ڪم ڪري ٿو تنهن جي سزا دنيا جي حياتيءَ ۾ خواريءَ کان سواءِ ٻي ڪهڙي آهي. ۽ قيامت جي ڏينهن انهن کي سخت عذاب ڏي موٽايو ويندو. ۽ جيڪي اوهين ڪريو ٿا تنهن کان الله غافل نه آهي. (مولانا محمد مدني) |
| أُولٰئِكَ الَّذينَ اشتَرَوُا الحَيوٰةَ الدُّنيا بِالءاخِرَةِ فَلا يُخَفَّفُ عَنهُمُ العَذابُ وَلا هُم يُنصَرونَ (آيت : 86) |
اِھي اُھي آھن جن آخرت جي بدران دنيا جي حياتي ڳڌي، پوءِ کانئن عذاب ھلڪو نه ڪيو ويندو ۽ نڪي کين مدد ڏبي.(علامه تاج محمود امروٽي) اهي ئي ماڻهو آهن جن آخرت جي زندگي ڏيئي (پاڻ کي برباد ڪري) هن دنيا جي (ذلت جي) زندگي خريد ڪئي آهي هنن جي عذاب ۾ ڪجهه به گهٽتائي نه ڪئي ويندي ۽ نه هنن کي ڪا مدد ملندي.(علامه علي خان ابڙو) اِهي اُهي ماڻهو آهن جن آخرت جي عيوض دنيا جي حياتي خريد ڪئي، پوءِ انهن جي مٿان نه عذاب هلڪو ڪيو ويندو ۽ نه انهن جي مدد ڪئي ويندي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) هي اهي آهن جن دنيا جي حياتيءَ کي آخرت جي عيوض ورتو پوءِ نه انهن کان عذاب هلڪو ڪيو ويندو ۽ نه انهن کي ڪا مدد پهچندي.(سيد فرمان علي) اهي ئي شخص آهن جن خريد ڪيو حياتيءَ دنيا واريءَ کي عوض آخرت جي پوءِ نه هلڪو ڪيو ويندو انهن تان عذاب ۽ نه اهي مدد ڪيا ويندا . (مولانا محمد ادريس ڏاهري) اهي اُهي آهن جن دنيا جي حياتيءَ کي آخرت جي بدلي ۾ ورتو پوءِ نه انهن کان عذاب هلڪو ڪيو ويندو ۽ نه انهن کي ڪا مدد پهچندي. (مولانا محمد مدني) |
| وَلَقَد ءاتَينا موسَى الكِتٰبَ وَقَفَّينا مِن بَعدِهِ بِالرُّسُلِ وَءاتَينا عيسَى ابنَ مَريَمَ البَيِّنٰتِ وَأَيَّدنٰهُ بِروحِ القُدُسِ أَفَكُلَّما جاءَكُم رَسولٌ بِما لا تَهوىٰ أَنفُسُكُمُ استَكبَرتُم فَفَريقًا كَذَّبتُم وَفَريقًا تَقتُلونَ (آيت : 87) |
۽ بيشڪ مُوسىٰ کي ڪتاب (توريت) ڏنوسون ۽ اُن کان پوءِ (ٻيا) پيغمبر ھڪ ٻئي پٺيان موڪلياسون، ۽ عيسىٰ پٽ مريم کي پڌرا مُعجزا ڏناسون ۽ کين پاڪ روح سان مدد ڏني سون، پوءِ جڏھن به ڪنھن پيغمبر اوھان وٽ اُھي حُڪم آندا ٿي جن کي اوھان جي دلين نٿي گھريو تڏھن اوھان (ان جي مڃڻ کان) وڏائي ڪئي، پوءِ (پيغمبرن جي) ھڪ ٽولي کي ڪُوڙو ڄاتوَ، ۽ ٻئي کي ڪُٺَوَ.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ يقيناً اسان حضرت موسيٰ کي ڪتاب (تورات) ڏنو. حضرت موسيٰ کان پوءِ هڪ ٻئي پٺيان رسول موڪلياسين ۽ حضرت عيسيٰ ابن مريم کي (سندن پيغمبري جي سچائي ۽ ثبوت جون) چٽيون نشانيون ڏنيوسين ۽ روح القدس (حضرت جبرائيل يا پاڪ وحي) جي کيس تائيد ڏني سين، پر توهان جي هميشه اهائي عادت رهندي ڇا جو جڏهن ڪوبه رسول توهان وٽ اهڙا حڪم کڻي اچي جي توهان جي نفساني خواهشن جي خلاف هجن تڏهن تڏهن توهان تڪبر ڪيو، ڪن کي ڪوڙو ڪوٺيو ته ڪن کي قتل ڪيو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ بيشڪ اسان موسى کي تورات ڏنو ۽ انهيءَ کان پوءِ هڪ ٻئي پٺيان رسول موڪلياسين ۽ اسان عيسى پٽ مريم کي چٽيون نشانيون ڏنيون ۽ جبريل سان ان جي مدد ڪئي سين ته ڇا پوءِ جڏهن توهان وٽ ڪو پيغمبر اهي حڪم کڻي اچي ٿو جيڪي اوهان کي پسند نه آهن، توهان تڪبر ڪريو ٿا پوءِ توهان ڪن پيغمبرن کي ڪوڙو ڪيو ۽ ڪيترن کي شهيد ڪيو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ بيشڪ اسان موسى کي ڪتاب (توريت) ڏنو ۽ ان کان پوءِ ( هڪ ٻئي) پٺيان رسول موڪلياسون. ۽ مريم جي پٽ عيسى کي ظاهر نشانيون ڏنيون ۽ ان کي پاڪ روح سان طاقت ڏني سون. ڇا پوءِ جڏهن به ڪنهن رسول اوهان وٽ اوهان جي نفساني خواهش جي خلاف ڪو به حڪم آندو ته اوهان وڏائي ڪئي ۽ اوهان ڪن پيغمبرن کي ته ڪوڙو ڪيو ۽ ڪن کي ڪهي ڇڏيو.(سيد فرمان علي) ۽ بيشڪ ڏنو سون موسى کي ڪتاب ۽ هڪ ٻئي جي پويان موڪلياسون ان کان پوءِ رسول ۽ ڏناسون عيسى بن مريم کي چٽا دليل ۽ تائيد ڪئي سون ان جي جبريل سان ڇا پوءِ جڏهن به آندو اوهان وٽ رسول اهڙو حڪم جو نه ٿا پسند ڪن نفس اوهان جا ته وڏائي ڪَيَوَ پوءِ هڪ ٽولي کي ڪوڙو چَيُوَ ۽ ٻئي ٽولي کي شهيد ڪَيُوَ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ بيشڪ اسان موسيٰ کي ڪتاب ڏنو ۽ ان کان پوءِ (هڪ ٻئي) پٺيان رسول موڪلياسون. ۽ اسان مريم جي پٽ عيسيٰ کي ظاهر نشانيون ڏنيون ۽ ان کي پاڪ روح سان طاقت ڏني سون. ڇا پوءِ جڏهن به ڪنهن رسول اوهان وٽ اهو ڪجهه آندو جنهن کي اوهان جا نفس پسند نه ٿا ڪن ته اوهان وڏائي ڪئي پوءِ هڪ جماعت کي اوهان ڪوڙو ڪيو ۽ هڪ جماعت کي قتل ڪيوَ. (مولانا محمد مدني) |
| وَقالوا قُلوبُنا غُلفٌ بَل لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفرِهِم فَقَليلًا ما يُؤمِنونَ (آيت : 88) |
۽ چون ٿا ته اسان جون دليون ڍڪيل آھن، (نه) بلڪ الله سندن ڪفر سببان مٿن لعنت ڪئي آھي پوءِ ٿورا ايمان آڻيندا.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ هي ماڻهو چون ٿا ته اسان جي دلين تي غلاف (پردو) چڙهيل آهي (ڪا نئين ڳالهه اسان جي دلين تائين ڪين پهچندي اها اعتقاد جي پڪائي ناهي، پر حق کان انڪار ڪرڻ جي تعصب جي لعنت آهي). سو الله تعاليٰ سندن انڪار سبب مٿن لعنت وڌي آهي. تنهن ڪري هو بلڪل نٿا مڃن.(علامه علي خان ابڙو) ۽ چيائون اسان جي دلين مٿان پردا آهن، بلڪِ الله تعالى انهن تي لعنت ڪئي ڪفر جي سببان، پوءِ انهن مان ٿورا ايمان آڻيندا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) چوڻ لڳا ته اسان جون دليون ڍڪيل آهن، پر خدا مٿن سندن ڪفر ڪري لعنت ڪئي آهي پوءِ ٿورائي اهي ماڻهو ايمان آڻيندا.(سيد فرمان علي) ۽ چيائون ته اسان جون دليون ڍڪيل آهن.لڪ لعنت ڪئي انهن تي الله سببان ڪفر انهن جي پوءِ ٿورا ايمان آڻين ٿا.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ چيائون ته اسان جون دليون ڍڪيل آهن. پر الله انهن تي سندن ڪفر جي ڪري لعنت ڪئي آهي پوءِ ٿورو ايمان آڻيندا. (مولانا محمد مدني) |
| وَلَمّا جاءَهُم كِتٰبٌ مِن عِندِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُم وَكانوا مِن قَبلُ يَستَفتِحونَ عَلَى الَّذينَ كَفَروا فَلَمّا جاءَهُم ما عَرَفوا كَفَروا بِهِ فَلَعنَةُ اللَّهِ عَلَى الكٰفِرينَ (آيت : 89) |
۽ جڏھن الله وٽان ڪتاب (قرآن) انھي (توريت) جو سچو ڪندڙ آين جيڪو وٽن آھي ۽ (ھن کان) اڳ ڪافرن تي سوڀ جون (دعائون) گھرندا ھئا، پوءِ جڏھن وٽن آيو جنھن کي سڃاتائون تڏھن ان جو انڪار ڪيائون، پوءِ ڪافرن تي الله جي لعنت آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) جيئن ته جڏهن الله تعاليٰ وٽان هنن وٽ ڪتاب (قرآن) آيو، جنهن انهن جي ڪتاب (تورات) کي سچو ٺهرايو جو وٽن اڳ ۾ ئي موجود هو تڏهن (تورات ۾ حضرت محمد ۽ قرآن مجيد جي پيشنگوئي هوندي به) اگرچه اڳي ان جي وسيلي ڪافرن تي فتح حاصل ڪرڻ لاءِ دعائون گهرندا هئا، تڏهن به جڏهن اهو (قرآن مجيد) نازل ٿيو ۽ ان کي سڃاتائون به ته پوءِ به (تڪبر سبب) ان جا منڪر ٿيا، پوءِ اهي ماڻهو جي ڄاڻي ٻجهي حق کان انڪار ڪن تن تي الله تعاليٰ جي لعنت آهي (يعني اهڙن تي فلاح ۽ سعادت جي واٽ ڪڏهن به نه ٿي کلي).(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن انهن وٽ الله جي طرفان قرآن شريف آيو جيڪو تورات جي تصديق ڪندڙ آهي، ۽ ان کان اڳ پاڻ سڳورن جي وسيلي سان، ڪافرن تي فتح جي دعا گهرندا هئا، پوءِ جڏهن پاڻ سڳورا تشريف فرما ٿيا ۽کين سڃاڻي انڪار ڪيائون، پوءِ الله تعالى جي لعنت آهي انڪار ڪندڙن تي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جڏهن انهن وٽ خدا جي طرفان ڪتاب (قرآن) آيو جو ان (ڪتاب توريت) کي سچو چوندڙ آهي جيڪو انهن وٽ آهي هوڏانهن ان کان اڳ ۾ ڪافرن تي فتح چاهيندا هئا. سو جڏهن انهن وٽ اهو ڪجھ آيو جنهن کي سڃاتائون (به) تڏهن (به) ان جو انڪار ڪيائون پوءِ (حق کان) انڪار ڪندڙن تي خدا جي لعنت آهي.(سيد فرمان علي) ۽ جڏهن آيو انهن وٽ ڪتاب الله وٽان جيڪو تصديق ڪندڙ آهي ان (ڪتاب) جي جو انهن سان گڏ آهي ۽ ان کان اڳ فتح گهرندا هئا ڪافرن تي پوءِ جڏهن تشريف فرما ٿيو انهن وٽ اهو (رسول) جو سڃاتائون ته انڪار ڪيائون ان جو پوءِ الله جي لعنت آهي ڪافرن تي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جڏهن انهن وٽ الله جي طرفان ڪتاب (قرآن) آيو جو اُن (ڪتاب توريت) کي سچو چوندڙ آهي جيڪو انهن وٽ آهي هوڏانهن هن کان اڳ ڪافرن تي فتح گهرندا هئا. سو جڏهن انهن وٽ اهو ڪجهه آيو جنهن کي سڃاتائون (به) ته (به) ان جو انڪار ڪيائون پوءِ ڪافرن تي الله جي ڦٽڪار آهي. (مولانا محمد مدني) |
| بِئسَمَا اشتَرَوا بِهِ أَنفُسَهُم أَن يَكفُروا بِما أَنزَلَ اللَّهُ بَغيًا أَن يُنَزِّلَ اللَّهُ مِن فَضلِهِ عَلىٰ مَن يَشاءُ مِن عِبادِهِ فَباءو بِغَضَبٍ عَلىٰ غَضَبٍ وَلِلكٰفِرينَ عَذابٌ مُهينٌ (آيت : 90) |
اُھو بڇڙو (سودو) آھي جنھن ۾ پاڻ ڏئي جيڪي الله (ﷴ ﷺ تي) لاٿو آھي تنھن جو نه مڃڻ ھن (ڳالھ) جي ساڙ ڪري ڳڌائون ته الله پنھنجي ٻانھن مان جنھن تي گھرندو آھي تنھن تي پنھنجي ٻاجھ سان ڪتاب لاھيندو آھي، پوءِ (الله جي) ڏمر تي ڏمر ھيٺ وريا، ۽ ڪافرن لاءِ خواري ڏيندڙ عذاب آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) (افسوس هنن جي بدبختيءَ تي!) ڪهڙي نه خسيس قيمت تي هنن پنهنجا روح يعني پاڻ کي وڪڻي ڇڏيو آهي جو الله تعاليٰ جي نازل ڪيل سچائي کان انڪار ٿا ڪن سو به رڳو حسد جي ڪري جو الله تعاليٰ پنهنجي فضل سان پنهنجي بندن مان جيڪو وڻيس ٿو تنهن تي پنهنجو وحي نازل ڪري ٿو. (پوءِ اڳين بدعملين ۽ هنن نئين انڪار سبب) غضب مٿان غضب هنن تي ڪڙڪيو. (خدا جو قانون آهي ته) حق کان انڪار ڪرڻ وارن لاءِ هميشه خوار خراب ڪندڙ عذاب آهي.(علامه علي خان ابڙو) ڪهڙي نه خراب قيمت تي پنهنجين جانن جو سودو ڪيائون جو قرآن شريف جو انڪار ڪيائون، انهيءَ ڪاوڙ مان جو الله پنهنجي مهربانيءَ سان جنهن بندي تي چاهي وَحِي موڪلي ٿو، پوءِ ڪاوڙ جي مٿان ڪاوڙ جا لائق ٿيا، ۽ ڪافرن لاءِ خواريءَ وارو عذاب آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اهو بڇڙو (ملھ) آهي جنهن جي بدلي ۾ پنهنجا نفس وڪيا اٿن (جيئن ته) جيڪي خدا نازل ڪيو آهي تنهن کي هن ضد جي ڪري نٿا مڃن جو خدا پنهنجي فضل سان پنهنجن عبدن (بندن) مان جنهن تي وڻيس (ڪتاب) نازل ڪري ٿو، پوءِ اهي (خدا جي) غضب هيٺ موٽيا ۽ ڪافرن لاءِ (تمام) خوار ڪندڙ عذاب آهي.(سيد فرمان علي) بڇڙو آهي اهو (سودو) جو وڪڻيائون ان سان پنهنجي پاڻ کي ان جي ڪري جو انڪار ٿا ڪن ان جو جيڪي لاٿو الله.ن ساڙ جي ڪري جو لاهي ٿو الله (ڪتاب) پنهنجي ٻاجھ سان، جنهن تي گهري، پنهنجن ٻانهن مان.وءِ موٽيا ڏمر هيٺان ۽ ڪافرن لاءِ خوار ڪندڙ عذاب آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اهو بڇڙو (ملهه) آهي جنهنجي بدلي ۾ پنهنجا نفس وڪيا اٿن (جيئن ته) جيڪي الله نازل ڪيو آهي تنهن کي هن ضد ڪري نٿا مڃين جو الله پنهنجي فضل سان پنهنجن ٻانهن مان جنهن تي وڻيس (ڪتاب) نازل ڪري ٿو. پوءِ اهي (الله جي) ڪاوڙ جي مٿان ڪاوڙ هيٺ موٽيا ۽ ڪافرن لاءِ خوار ڪندڙ عذاب آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذا قيلَ لَهُم ءامِنوا بِما أَنزَلَ اللَّهُ قالوا نُؤمِنُ بِما أُنزِلَ عَلَينا وَيَكفُرونَ بِما وَراءَهُ وَهُوَ الحَقُّ مُصَدِّقًا لِما مَعَهُم قُل فَلِمَ تَقتُلونَ أَنبِياءَ اللَّهِ مِن قَبلُ إِن كُنتُم مُؤمِنينَ (آيت : 91) |
۽ جڏھن کين چئبو آھي ته جيڪو (قرآن) الله لاٿو تنھن کي مڃيو تڏھن چون ٿا ته جيڪو (توريت) اسان تي لٿل آھي تنھن کي مڃيندا آھيون ۽ جيڪي ان کانسواءِ آھي تنھن کي نه مڃيندا آھن، ۽ (حقيقت ڪري) اھو (قرآن) سچو آھي جيڪو (توريت) وٽن آھي تنھنجو سچو ڪندڙ (به) آھي، (اي پيغمبر) چؤ ته جيڪڏھن (توريت جا) مڃيندڙ آھيو ته الله جي پيغمبرن کي ڇو ڪُٺوَ.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ جڏه کين چيو وڃي ٿو ته جيڪي خدا نازل ڪيو آهي تنهن تي ايمان آڻيو، تڏهن چون ٿا ته اسان فقط انهيءَ تي ايمان آڻينداسين جو اسان تي نازل ٿيو آهي. ان کان سواءِ جو ڪجهه آهي، تنهن کان هنن کي انڪار آهي، اگرچه اهو خدا جو سچو ڪلام آهي ۽ خود سندن ڪتاب جي تصديق ٿو ڪري. اي منهنجا پيغمبر! تون انهن کي چئو ته (جيڪڏهن توهان فقط تورات کي مڃڻ ٿا چاهيو ته پوءِ انهن نبين کي ڇو نه ٿا مڃيو جن تورات تي عمل ڪرڻ لاءِ توهان کي سمجهايو) ڇو اٽلندو توهان الله جي نبين کي قتل ڪيو؟ جيڪڏهن توهان سچ پچ مؤمن هئو، (يعني توهان کي خود تورات تي به ايمان ۽ عمل ڪونه هو).(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن انهن کي چيو وڃي ٿو ته الله جي قرآن تي ايمان آڻيو، چون ٿا اسان تورات تي ايمان آڻيون ٿا ۽ قرآن شريف جو انڪار ڪن ٿا، ۽ اهو حق آهي ۽ تورات جي تصديق ڪندڙ، توهان فرمايو پوءِ ڇو توهان اڳين رسولن کي شهيد ڪيو جيڪڏهن توهان کي پنهنجي ڪتاب تي ايمان آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جڏهن انهن کي چيو وڃي ٿو ته جيڪي (قرآن) خدا نازل ڪيو آهي تنهن تي ايمان آڻيو. ته چون ٿا ته جيڪي اسان تي (توريت) ۾ نازل ڪيو ويو آهي تنهن تي (ته) ايمان آڻيو ٿا پر جو ان جي پٺيان (قرآن) آيو آهي تنهن جو انڪار ڪن ٿا، هوڏانهن اهو (قرآن) سچ آهي (۽) جيڪي انهن وٽ (توريت) آهي. تنهن کي به سچو چوندڙ آهي. (اي رسول! کين) چئو ته پوءِ! اوهان (جي وڏن) هن کان اڳ خدا جي پيغمبرن کي ڇو ڪٺو جڏهن اوهين ايمان وارا آهيو؟.(سيد فرمان علي) ۽ جڏهن چيو ٿو وڃي انهن کي ته ايمان آڻيو ان (قرآن) تي جو لاٿو آهي الله.ه چون ٿا ته ايمان آڻيون ٿا ان تي جو لاٿو ويو اسان تي (توراة) ۽ نه ٿا مڃين ان کي جو ان کان سواءِ آهي حالانڪ اهو حق آهي سچو ڪندڙ آهي ان کي جو انهن سان گڏ آهي.رماء پوءِ ڇو شهيد ڪَيُوَ الله جي نبين کي اڳ ۾ جيڪڏهن اوهان مڃيندڙ آهيو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جڏهن انهن کي چيو وڃي ٿو ته جيڪي الله نازل ڪيو آهي تنهن تي ايمان آڻيو چون ٿا ته جيڪي اسان تي نازل ڪيو ويو آهي تنهن تي ايمان آڻيون ٿا ۽ جيڪي ان جي پٺيان آهي تنهن جو انڪار ڪن ٿا هوڏانهن اهو (به) سچ آهي، جيڪو انهن وٽ (توريت) آهي تنهن کي سچو چوندڙ آهي. (اي پيغمبر ! کين) چئو ته پوءِ اوهان هن کان اڳ الله جي نبين کي ڇو قتل ڪيو. جيڪڏهن اوهين ايمان وارا آهيو. (مولانا محمد مدني) |
| وَلَقَد جاءَكُم موسىٰ بِالبَيِّنٰتِ ثُمَّ اتَّخَذتُمُ العِجلَ مِن بَعدِهِ وَأَنتُم ظٰلِمونَ (آيت : 92) |
بيشڪ مُوسىٰ اوھان وٽ چٽا معجزا آندا وري کانئس پوءِ گابي کي (خدا ڪري) ورتوَ ۽ اوھين ظالم آھيو.(علامه تاج محمود امروٽي) (ان جا مثال ٻڌو) اوهان وٽ حضرت موسيٰ سچائي جي روشن دليلن سان آيو، پوءِ توهان هن جي پرپٺ گابو ٺاهي ان جي پوڄا ڪرڻ لڳو ۽ ائين ڪرڻ سان توهان وڏو ظلم ڪري ڇڏيو، (۽ حق کان هٽي ويئو.)(علامه علي خان ابڙو) ۽ بيشڪ توهان وٽ موسى چٽين آيتن سان آيو پوءِ انهيءَ کان پوءِ توهان گابي جي پوڄا ڪئي ۽ توهان ظالم هئا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ بيشڪ موسى اوهان وٽ ظاهر نشانيون آنديون وري اوهان ان کان پوءِ (پوڄڻ لاءِ) اوهان گابو بڻايو ۽ اوهين پنهنجو پاڻ تي ظلم ڪري رهيا آهيو.(سيد فرمان علي) ۽ بيشڪ آيو اوهان وٽ موسى چٽين نشانين سان ان کان پوءِ به ورتُوَ گابي کي پوڄا جو لائق ڪري ۽ اوهان ظالم آهيو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ بيشڪ موسيٰ اوهان وٽ ظاهر نشانيون آنديون. وري اوهان ان کان پوءِ گابو بنايو. ۽ اوهين ظالم هئو. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ أَخَذنا ميثٰقَكُم وَرَفَعنا فَوقَكُمُ الطّورَ خُذوا ما ءاتَينٰكُم بِقُوَّةٍ وَاسمَعوا قالوا سَمِعنا وَعَصَينا وَأُشرِبوا فى قُلوبِهِمُ العِجلَ بِكُفرِهِم قُل بِئسَما يَأمُرُكُم بِهِ إيمٰنُكُم إِن كُنتُم مُؤمِنينَ (آيت : 93) |
۽ جڏھن اوھان کان انجام ورتوسون ۽ اوھان جي مٿان طُور (جبل) کڙو ڪيوسون، (چيوسون ته) جيڪو اوھان کي ڏنوسون (يعني توريت) سو سوگھو وٺو ۽ ٻڌو، تڏھن چيائون ته ٻڌوسون ۽ نه مڃيوسون، ۽ انھن جي دلين ۾ سندن ڪفر سببان گابي جي پريت وڌي وئي، (اي پيغمبر کين) چؤ ته اوھان جو ايمان اوھان کي جنھن شيءِ جو حڪم ڪندو آھي سا بڇڙي آھي جيڪڏھن اوھين (توريت) جا مڃيندڙ آھيو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (اهو واقعو به ياد ڪيو) جڏهن اسان توهان کان عهد ورتو. ان وقت طور جبل جون چوٽيون اوهان جي مٿان بلند ڪيون ويون هيون ته جيڪو ڪتاب توهان کي ڏنو ويو آهي تنهن کي مضبوطيءَ سان جهليو ۽ ان تي عمل ڪيو. توهان (زبان سان ته) چيو ته ٻڌوسين، پر (دل سان چيو ته) نٿا مڃيون. پوءِ ڇا ٿيوجو اوهان جي ڪفر سبب اوهان جي دلين ۾ گابي جي پوڄا اثر ڪري ويئي. اي پيغمبر! انهن ماڻهن کي چئو ته جيڪڏهن توهان جو ايمان اهو آهي ته ڪهڙي نه برائي آهي، اها جو توهان جو (ڪوڙو) ايمان اوهان کي ڏَسي ٿو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ ياد ڪريو جڏهن اسان توهان کان پڪو وعدو ورتو ۽ توهان تي طورسينا بلند ڪيوسين، وٺو توهان جيڪو اسان توهان کي ڏنو آهي طاقت سان ۽ ٻُڌو، چيائون اسان ٻڌوسين ۽ نه مڃيوسين، ۽ ڪفر ڪرڻ جي ڪري توهان جي دلين ۾ گابي جي محبت هئي، توهان فرمايو ڪهڙو نه خراب حڪم ڪري ٿو توهان کي ايمان توهان جو جيڪڏهن توهان مؤمن آهيو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اهو وقت به ياد ڪريو) جڏهن اسان اوهان (جي وڏن) کان انجام ورتو ۽ اوهان (جي وڏن) مٿان طور (جبل) کي کڙو ڪيوسين (۽ چيوسون ته) جيڪي اسان اوهان کي (توريت) ڏنو آهي سو مضبوط وٺو ۽ ٻڌو. انهن چيو ته اسان ٻڌو ته (سهي پر) مڃينداسون نه. سندن بي ايماني سبب (ڄڻ ته) انهن جي دلين ۾ گابي جي الفت (جي سرڪي) پياري وئي (اي رسول! کين) چئو ته جيڪڏهن اوهين ايمان دار هيو ته اوهان کي اوهان جو اهو ايمان ڪهڙو (نه) بڇڙو حڪم ڪري ٿو؟.(سيد فرمان علي) ۽ جڏهن ورتوسون پڪو وعدو اوهان کان ۽ کنيوسون اوهان جي مٿان طور (چيوسون ته) وٺو جيڪو (ڪتاب) ڏنوسون اوهان کي مضبوطيءَ سان ۽ ٻڌو.يائون ته ٻڌسون ۽ نه مڃيوسون ۽ پياريا ويا پنهنجين دلين ۾ گابي (جي محبت) سببان ڪفر سندن جي فرماءِ ته برو آهي اهو جو امر ٿو ڪري اوهان کي ان لاءِ ايمان اوهان جو جيڪڏهن آهيو مؤمن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اهو وقت ياد ڪريو) جڏهن اسان اوهان کان انجام ورتو ۽ اوهان جي مٿان (جبل) طور کي کڙو ڪيوسون. (۽ چيوسون ته) جيڪي اسان اوهان کي ڏنو آهي سو مضبوط وٺو ۽ ٻڌو. انهن چيو ته اسان ٻڌو ۽ اسان نه مڃيو. ۽ انهن جي دلين ۾ سندن ڪفر جي ڪري گابي جي محبت پياري (وِڌي) ويئي. (کين) چئو ته اهو بڇڙو آهي جنهنجو اوهان کي اوهان جو ايمان حڪم ڪري ٿو جيڪڏهن اوهين ايمان وارا آهيو. (مولانا محمد مدني) |
| قُل إِن كانَت لَكُمُ الدّارُ الءاخِرَةُ عِندَ اللَّهِ خالِصَةً مِن دونِ النّاسِ فَتَمَنَّوُا المَوتَ إِن كُنتُم صٰدِقينَ (آيت : 94) |
(اي پيغمبرکين) چؤ ته جيڪڏھن آخرت جو گَھرُ الله وٽ ٻـين ماڻھن کان سواءِ خلاصو اوھان لاءِ آھي ته جيڪڏھن (پنھنجي چوڻ ۾) سچا آھيو ته موت گھرو.(علامه تاج محمود امروٽي) (اي پيغمبر! انهن يهودين کي) چئو ته جيڪڏهن آخرت جو گهر (بهشت) خدا وٽان خالص طور توهان جي لاءِ آهي، نه ٻين لاءِ (جيئن توهان دعويٰ ڪيو ٿا) ته پوءِ جيڪڏهن انهيءَ دعويٰ ۾ سچا آهيو ته موت لاءِ خواهش رکو (دنيا جا پوڄاري ڇو ٿيا آهيو).(علامه علي خان ابڙو) اي حبيب ! توهان فرمايو جيڪڏهن توهان لاءِ آخرت جو گهر الله تعالى وٽ خاص آهي ٻين ماڻهن کان علاوه، پوءِ توهان مرڻ جي سڌ ڪريو جيڪڏهن توهان سچا آهيو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي رسول! کين) چئو ته جيڪڏهن آخرت جو گهر (بهشت) خدا وٽ ٻين ماڻهن کانسواءِ اوهان لاءِ خاص آهي ته (ڀلا) موت جي خواهش (ته) ڪريو (ته جيئن جلد جنت ۾ وڃو) جيڪڏهن اوهين سچا آهيو؟.(سيد فرمان علي) فرماءِ جيڪڏهن آهي اوهان لاءِ آخرت وارو گهر الله وٽ خاص ٻين ماڻهن کان سواءِ پوءِ سَڌ ڪيو مرڻ جي جيڪڏهن آهيو سچا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) (کين) چئو ته جيڪڏهن آخرت جو گهر الله وٽ ٻين ماڻهن کان سواءِ اوهان لاءِ خاص آهي ته موت جي خواهش ڪريو. جيڪڏهن اوهين سچا آهيو. (مولانا محمد مدني) |
| وَلَن يَتَمَنَّوهُ أَبَدًا بِما قَدَّمَت أَيديهِم وَاللَّهُ عَليمٌ بِالظّٰلِمينَ (آيت : 95) |
۽ جيڪي ڪرتوت سندن ھٿن اڳي موڪليا آھن تن سببان اُن (موت) کي ڪڏھن به نه گھرندا، ۽ الله ظالمن کي (چڱي طرح) ڄاڻندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پر هو هرگز موت جي تمنا نه رکندا ڇو ته هنن جي هٿن گهڻن ئي گناهن جو سمر اڳواٽ موڪلي ڏنو آهي (سزا کان ڊڄن ٿا، پر مؤمن جيڪي چڱا عمل ڪن ٿا سي موت کان ڪونه ٿا ڊڄن) الله تعاليٰ ظلم ڪرڻ واري کي چڱي طرح ڄاڻي ٿو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ هرگز (ڪڏهن به) ان جي آرزو نه ڪندا، پنهنجي بدعملن جي ڪري ۽ الله تعالى ظالمن کي چڱي طرح ڄاڻندڙ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ اهي ڪڏهن به ان جي خواهش نه ڪندا. انهن (ڪرتوتن) جي ڪري جن کي هنن پنهنجو پاڻ اڳي موڪليو آهي. (هرگز موت جي آرزو نه ڪندا) ۽ خدا ظالمن کي چڱيءَ طرح ڄاڻي ٿو.(سيد فرمان علي) ۽ هر گز نه سڌ ڪندا ان جي هميشہ سببان ان جي جو اڳي ڪري موڪليو آهي هٿن انهن جي ۽ الله ڄاڻندڙ آهي ظالمن کي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ اهي ڪڏهن به ان جي خواهش نه ڪندا، انهن (ڪرتوتن) جي ڪري جن کي سندن هٿن اڳي موڪليو آهي ۽ الله ظالمن کي ڄاڻندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَلَتَجِدَنَّهُم أَحرَصَ النّاسِ عَلىٰ حَيوٰةٍ وَمِنَ الَّذينَ أَشرَكوا يَوَدُّ أَحَدُهُم لَو يُعَمَّرُ أَلفَ سَنَةٍ وَما هُوَ بِمُزَحزِحِهِ مِنَ العَذابِ أَن يُعَمَّرَ وَاللَّهُ بَصيرٌ بِما يَعمَلونَ (آيت : 96) |
۽ (اي پيغمبر) انھن (يھودين) کي جيئڻ تي ماڻھن ۽ مشرڪن کان وڌيڪ حرص وارو لھندين، منجھائن ھر ڪو گھرندو آھي ته جيڪر ھزار ورہيه جياريو وڃي ھا، ۽ اھو (ايڏو جيئڻ) کيس عذاب کان پري ڪرڻ وارو نه آھي، ۽ جيڪي ڪندا آھن تنھن کي الله ڏسندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) نه رڳو ايترو پر توهان ڏسندؤ ته وڏي حياتيءَ لاءِ حرص هنن کي سڀني ماڻهن کان وڌيڪ آهي. مشرڪن کان به وڌيڪ حرص اٿن. هنن مان هرهڪ چاهي ٿو ته شال هڪ هزار سال جيئرو هجان پر ڊگهي حياتي هنن کي آخرت جي عذاب کان ڪونه ڇڏائيندي. جيڪي هو ڪن ٿا سو الله تعاليٰ چڱيءَ طرح ڄاڻي ٿو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ بيشڪ توهان انهن کي، حياتي لاءِ وڌيڪ پسند ڪندڙ ڏسندا ۽ مشرڪن مان هڪ ٽولي کي تمنا آهي ته ڪاش جيڪڏهن انهن کي هزار سال زندگي ملي، سندن گهڻو جيئڻ کين عذاب کان پري رکي نه سگهندو، ۽ الله تعالى سندن عملن کي ڏسندڙ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اي رسول!) تون انهن کي (ئي دنيوي) زندگي جو سڀ کان وڌيڪ حرص وارو لهندين. ۽ مشرڪن مان به هر هڪ شخص چاهي ٿو ته جيڪر! کيس هزار ورهين جيتري ڊگهي عمر ڏني وڃي، هوڏانهن جيڪڏهن ايتري عمر ڏني به وڃي ته به اها (خدا جي) عذاب کان ڇڏائيندي ته ڪين! ۽ جيڪي اهي ڪن ٿا سو خدا ڏسندڙ (پسندڙ) آهي.(سيد فرمان علي) ۽ البته ضرور لهندين انهن کي وڌيڪ حرص ڪندڙ ماڻهن مان (دنيا جي) حياتيءَ لاءِ ۽ انهن کان به وڌيڪ جو شرڪ ڪيائون پسند ٿو ڪري هر هڪ انهن مان ته عمر ڏنو وڃي هزار سال ۽ نه آهي اهو ڇڏائيندڙ ان کي عذاب کان هيءَ (ڳالھ) جو (وڏي) عمر ڏنو وڃي ۽ الله ڏسندڙ آهي جيڪي ڪن ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ بيشڪ تون ٻين ماڻهن ۽ مشرڪن کان انهن کي حياتيءَ تي وڌيڪ حرص وارو لهندين. انهن مان هرهڪ خواهش ڪري ٿو ته ان کي هزار ورهن جي ڊگهي عمر ڏني وڃي هوڏانهن ڊگهي عمر ملڻ ان کي عذاب کان پري ڪندڙ نه آهي. ۽ جيڪي اهي ڪن ٿا سو الله ڏسندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| قُل مَن كانَ عَدُوًّا لِجِبريلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلىٰ قَلبِكَ بِإِذنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِما بَينَ يَدَيهِ وَهُدًى وَبُشرىٰ لِلمُؤمِنينَ (آيت : 97) |
(اي پيغمبرکين) چئو ته جيڪو جبرائيل جو ويري ٿيندو (سو الله جو ويري آھي) ڇوته جبرائيل قرآن کي الله جي حڪم سان تنھنجي دل تي لاٿو آھي جيڪي کانئس اڳي آھي تنھن کي سچو ڪندڙ آھي ۽ مؤمنن لاءِ ھدايت ۽ خوشخبري آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) (اي پيغمبر!) چئو ته جيڪو (مَلَڪ) جبريل سان دشمني رکي ٿو انهيءَ ڪري جو هو الله جي حڪم سان تنهنجي قلب تي وحي نازل ڪري ٿو ۽ اهو وحي تصديق ڪري ٿو انهيءَ وحي جي جو اڳي نازل ٿيو آهي ۽ مؤمنن جي لاءِ حق جي راه کوليندڙ ۽ خوشخبري ڏيندڙ آهي.(علامه علي خان ابڙو) اي حبيب ! توهان فرمايو جيڪو جبريل جو دشمن آهي پوءِ تحقيق انهي توهان جي دل مبارڪ تي الله جي حڪم سان قرآن شريف لاٿو. جيڪو اڳين ڪتابن جي تصديق ڪندڙ ۽ هدايت ۽ مبارڪ آهي مؤمنن لاءِ.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي رسول! کين) چئو ته جيڪو (به) جبرائيل جو دشمن آهي (تنهن جو خدا دشمن آهي) ڇو ته ان تنهنجيءَ دل تي خدا جي حڪم سان قرآن لاٿو آهي ۽ اهو انهن ڪتابن کي به سچو چوندڙ آهي ۽ ايمان وارن لاءِ رهبري ۽ خوشخبري آهي.(سيد فرمان علي) فرماءِ ته جيڪو دشمن آهي جبريل جو (ان کي ڄاڻڻ گهرجي ته) بيشڪ ان لاٿو آهي ان (قرآن) کي اوهان جي دل (مبارڪ) تي الله جي حڪم سان تصديق ڪندڙ آهي انهن (ڪتابن جي) جيڪي ان کان اڳ ۾ لٿل آهن. هدايت ۽ خوشخبري آهي ايمان وارن لاءِ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) (کين) چئو ته جيڪو جبريل جو دشمن آهي (سو الله جو دشمن آهي) ڇو ته ان تنهنجي دل تي الله جي حڪم سان قرآن لاٿو آهي جيڪو ان جي اڳيان (توريت) آهي تنهن کي سچو چوندڙ آهي ۽ ايمان وارن لاءِ رهبري ۽ خوش خبري آهي. (مولانا محمد مدني) |
| مَن كانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَمَلٰئِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبريلَ وَميكىٰلَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلكٰفِرينَ (آيت : 98) |
جيڪو الله ۽ سندس ملائڪن ۽ سندس پيغمبرن ۽ جبرائيل ۽ ميڪائيل جو ويري بڻبو ته بيشڪ الله (به اھڙن) ڪافرن جو ويري آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) (پوءِ) جيڪو الله جو ۽ ملائڪن جو ۽ رسولن جو ۽ جبريل ۽ ميڪائيل جو دشمن آهي (يعني وحي جي سلسلي جو مخالف آهي) ته پوءِ الله تعاليٰ به اهڙن حق جي منڪرن جو دوست ناهي.(علامه علي خان ابڙو) جيڪو شخص الله تعالى ۽ ان جي ملائڪن ۽ رسولن ۽ جبريل ۽ ميڪائيل جو مخالف آهي، پوءِ تحقيق الله تعالى عذاب ڏيندڙ آهي ڪافرن کي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) جيڪو خدا ۽ سندس ملائڪن ۽ ان جي رسولن ۽ جبريل ۽ ميڪائيل جو دشمن ٿيندو ته بيشڪ خدا (به اهڙن) ڪافرن جو دشمن آهي.(سيد فرمان علي) جيڪو دشمن آهي الله جو ۽ ان جي ملائڪن جو ۽ ان جي رسولن جو ۽ جبريل ۽ ميڪال جو پوءِ بيشڪ الله دشمن آهي ڪافرن جو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) جيڪو الله ۽ سندس ملائڪن ۽ سندس رسولن ۽ جبريل ۽ ميڪائيل جو دشمن ٿيندو ته بيشڪ الله (به اهڙن) ڪافرن جو دشمن آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَلَقَد أَنزَلنا إِلَيكَ ءايٰتٍ بَيِّنٰتٍ وَما يَكفُرُ بِها إِلَّا الفٰسِقونَ (آيت : 99) |
۽ (اي پيغمبر) بي شڪ تو ڏانھن صاف آيتون موڪليون سون، ۽ بي دينن کانسواءِ ڪوبه اُن جو منڪر نه ٿيندو.(علامه تاج محمود امروٽي) (اي پيغمبر!) اسان توتي سچائي جا روشن دليل نازل ڪيا آهن ۽ انهن کان ڪوبه انڪار نٿو ڪري سگهي، سواءِ انهن ماڻهن جي جيڪي سچائي ۽ نيڪ عملن کي ڇڏي) گمراه ٿي ويا آهن.(علامه علي خان ابڙو) ۽ بيشڪ اسان توهان تي اي حبيب ! چٽيون آيتون نازل فرمايون، ۽ انڪار نٿا ڪن انهيءَ جو مگر بي دين.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ بيشڪ اسان تو ڏي ظاهر نشانيون نازل ڪيون ۽ انهن جو بدڪارن کانسواءِ ڪو به انڪار ڪري نٿو سگهي.(سيد فرمان علي) ۽ البته تحقيق نازل ڪيون سون اوهان ڏي روشن نشانيون ۽ نه ٿا انڪار ڪن انهن جو مگر بي فرمان .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) بيشڪ اسان تو ڏي ظاهر ڳالهيون نازل ڪيون آهن. ۽ انهن جو بدڪارن کان سواءِ ڪو انڪار نه ٿو ڪري. (مولانا محمد مدني) |
| أَوَكُلَّما عٰهَدوا عَهدًا نَبَذَهُ فَريقٌ مِنهُم بَل أَكثَرُهُم لا يُؤمِنونَ (آيت : 100) |
جڏھن به ڪو انجام ٻڌائون ٿي ته ان کي ڇو منجھائن ھڪ ٽوليءَ ڀڳو ٿي، بلڪ منجھائن گھڻا ايمان نه آڻيندا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) جڏهن به هنن يهودين (حق جي تابعداري جو ڪو) عهد ڪيو تڏهن انهن مان ڪنهن نه ڪنهن ٽوليءَ انهيءَ عهد کي اڇلائي ڦٽو ڪيو، حقيقت هيءَ آهي ته هنن مان گهڻا اهڙا آهن جن جون دليون ايمان کان خالي آهن.(علامه علي خان ابڙو) ڇا جڏهن اهي ڪو وعدو ڪن ٿا انهن مان هڪ جماعت وعدو ٽوڙي ٿي، پر گهڻا انهن مان تورات کي نٿا مڃن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (انهن جي اها حالت آهي جو) جڏهن به ڪو اقرار ڪيائون ته انهن مان هڪ ٽولي (اهو انجام) ٽوڙي ڇڏيو، بلڪه انهن مان گهڻا ايمان به نٿا رکن.(سيد فرمان علي) ڇا (اهو نه آهي ته انهن) جڏهن به پڪو وعدو ڪيو ته ڀڳو ان (وعدي) کي هڪ جماعت انهن مان.لڪ گهڻا انهن مان ته ايمان به نه ٿا آڻن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ڇا جڏهن به ڪو انجام ٻڌائون ته انهن مان هڪ جماعت ان کي اڇلائي ڇڏيو. بلڪ انهن مان گهڻا (توريت تي به) ايمان نه ٿا رکن. (مولانا محمد مدني) |
| وَلَمّا جاءَهُم رَسولٌ مِن عِندِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُم نَبَذَ فَريقٌ مِنَ الَّذينَ أوتُوا الكِتٰبَ كِتٰبَ اللَّهِ وَراءَ ظُهورِهِم كَأَنَّهُم لا يَعلَمونَ (آيت : 101) |
۽ جڏھن پيغمبر (مُحمّدﷺ) انھي (يعني توريت) جو سچو ڪندڙ جيڪو وٽن آھي الله وٽان آين (تڏھن) جن کي ڪتاب (توريت) ڏنو ويو تن مان ھڪ ٽوليءَ الله جي ڪتاب کي پنھنجن پُٺين پويان اُڇليو ڄڻڪ اُھي ڄاڻندا ئي نه آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ جڏهن هنن وٽ الله وٽان هڪڙو رسول انهيءَ ڪتاب (تورات) جي تصديق ڪندي آيو جو وٽن اڳ ۾ موجود هو تڏهن انهن يهودين جن کي ڪتاب ڏنو ويو هو، تن مان هڪ ٽولي انهيءَ الله جي ڪتاب (تورات) کي پنهنجي پٺئين پاسي اڇلائي ڇڏيو. ڄڻ ته ان کي سڃاڻيندا به نه هئا. (حضرت عيسيٰ ۽ حضرت محمد صلي الله عليه وسلم کي نه مڃڻ تورات کي نه مڃڻ جي برابر هو، ڇو ته تورات ۾ ٻنهي جي سچائيءَ جون پيشنگويون آهن).(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن انهن وٽ اسان جي طرفان رسول ڪريم آيو جيڪو سندن ڪتاب جي تصديق ڪري ٿو ته انڪار ڪيو هڪ ٽولي اهلِ ڪتاب وارن مان، قرآن شريف جي حڪمن کي نه مڃو گوياڪ بيشڪ اهي نٿا ڄاڻن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جڏهن انهن وٽ خدا جي طرف کان رسول (محمد) آيو جو، جيڪي وٽن آهي تنهن کي سچو چوندڙ آهي تڏهن به اهل ڪتاب مان هڪ جماعت خدا جي ڪتاب (توريت) کي پنهنجي پٽن پٺيان اڇلائي ڇڏيو، ڄڻ ته اهي نٿا ڄاڻن.(سيد فرمان علي) ۽ جڏهن آيو انهن وٽ رسول، الله جي طرفان جيڪو تصديق ڪندڙ آهي ان (ڪتاب) جي جو انهن سان گڏ آهي ته اڇلايو هڪ جماعت اهل ڪتاب مان الله جي ڪتاب کي پنهنجين پٺين جي پويان ڄڻ ته اهي ڄاڻن ئي ڪونه ٿا.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جڏهن انهن وٽ الله وٽان رسول (محمدصه) آيو جو جيڪي وٽن آهي تنهن کي سچو چوندڙ آهي تڏهن اهل ڪتاب مان هڪ جماعت الله جي ڪتاب (تورات) کي پنهنجي پٺين پٺيان اڇلائي ڇڏيو ڄڻ ته اهي نٿا ڄاڻن. (مولانا محمد مدني) |
| وَاتَّبَعوا ما تَتلُوا الشَّيٰطينُ عَلىٰ مُلكِ سُلَيمٰنَ وَما كَفَرَ سُلَيمٰنُ وَلٰكِنَّ الشَّيٰطينَ كَفَروا يُعَلِّمونَ النّاسَ السِّحرَ وَما أُنزِلَ عَلَى المَلَكَينِ بِبابِلَ هٰروتَ وَمٰروتَ وَما يُعَلِّمانِ مِن أَحَدٍ حَتّىٰ يَقولا إِنَّما نَحنُ فِتنَةٌ فَلا تَكفُر فَيَتَعَلَّمونَ مِنهُما ما يُفَرِّقونَ بِهِ بَينَ المَرءِ وَزَوجِهِ وَما هُم بِضارّينَ بِهِ مِن أَحَدٍ إِلّا بِإِذنِ اللَّهِ وَيَتَعَلَّمونَ ما يَضُرُّهُم وَلا يَنفَعُهُم وَلَقَد عَلِموا لَمَنِ اشتَرىٰهُ ما لَهُ فِى الءاخِرَةِ مِن خَلٰقٍ وَلَبِئسَ ما شَرَوا بِهِ أَنفُسَهُم لَو كانوا يَعلَمونَ (آيت : 102) |
۽ اُھي (يھودي توريت جي پيروي ڇڏي) اھڙن (باطل علمن) جي پٺيان لڳا جيڪي سليمان جي واري ۾ شيطان پڙھندا ھوا، ۽ سليمان (جادو ڪرڻ جو) ڪفر نه ڪيو پر شيطانن ڪفر ڪيو جو ماڻھن کي جادو سيکاريندا ھوا، ۽ پڻ (جادوءَ کي اسماء الٰهيه ساڻ بيجا استعمال ڪرڻ جي پٺيان پيا) جيڪي (اسماء الٰهيه جا اسرار) ٻن ملائڪن ھاروت ۽ ماروت تي بابل (شھر) ۾ نازل ٿيا ھئا، ۽ اُھي ٻئي (انھن سڳورن علمن مان) ڪجھ به ايسين ڪنھن ھڪڙي کي نه سيکاريندا ھوا جيسين (ھي) چوندا ھئا ته اسين رڳو پرکه آھيون تنھنڪري (انکي بيجا ڪم ۾ آڻي) ڪافر نه بڻج (جو ناجائز ڪمن لاءِ اسماءِ الٰهي ڪم آڻڻ ڪفر آھي) پوءِ کانئن اُھو سکندا هُئا جنھن سان مڙس ۽ سندس زال جي وچ ۾ ڦيٽو وجھندا هُئا، ۽ اُھي اُن سان ڪنھين ھڪڙي کي الله جي حڪم ڌاران ڏکوئيندڙ نه هُئا، جيڪا کين ڏکوئيندي ۽ فائدو نه ڏيندي سا سکندا هُئا، ۽ بيشڪ ڄاتائون ٿي ته جنھن اُھا ڳڌي تنھن کي آخرت ۾ ڪو نصيب نه آھي، ۽ جنھن سان پاڻ کي وڪيائون سا ضرور بڇڙي آھي، جيڪر ڄاڻن ھا (ته پاڻ پلين ھا).(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ هو ان (جادوءَ) جي پٺيان لڳي پيا جو حضرت سليمان (عليه السلام) جي بادشاهيءَ جي زماني ۾ شيطان (يعني شرير ماڻهو) پڙهندا هئا، پر حضرت سليمان ڪڏهن به اهو ڪفر جو ڪم نه ڪيو (جادو نه سيکاريو) مگر انهن ئي شيطانن جو ڪفر هئو جو ماڻهن کي جادوگريءَ سيکاريندا هئا، نڪي اهو جادو بابل ۾ هاروت ۽ ماروت مَلڪن تي نازل ٿيو هو. حقيقت هيءَ آهي ته جيڪي به هو سيکاريندا هئا سو هيئن چوڻ کان سواءِ نه سيکاريندا هئا ته يقيناً اسان اوهان جي لاءِ فتنو (آزماش) آهيون. پوءِ توهان ڪفر جو ڪم نه ڪيو، پر تنهن هوندي به ماڻهو شيطانن کان اهڙا ڪم سکندا هئا جن جي وسيلي مڙس ۽ زال جي وچ ۾ جدائي وجهڻ گهرندا هئا پر هو ڪنهن به انسان کي نقصان پهچائي ڪونه سگهندا هئا، پر خدا جي حڪم سان هونئن ئي ڪنهن کي نقصان پهچڻو هوندو ته پوءِ ته پهچندو. ۽ اهي ماڻهو اهڙيون ڳالهيون سکن ٿا جي هنن کي نقصان ٿيون پهچائين نه فائدو. هنن کي خبر به آهي ته جيڪو به (پنهنجو دين ايمان وڪڻي) جادوگري خريد ڪندو تنهن کي آخرت جي ڀلاين مان ڪجهه به نه ملندو. ڪهڙي نه خراب شيءِ جي واسطي هنن پنهنجون جانيون وڪڻي ڇڏيون. ڪهڙو نه چڱو ٿئي ها جيڪڏهن هو اها حقيقت ڄاڻن ها.(علامه علي خان ابڙو) ۽ انهيءَ جي پويان ويا جيڪو شيطان پڙهندا هئا سليمان جي دورِ حڪومت ۾، ۽ نه جادو ڪيو سليمان پر شيطانن ڪفر ڪيو (يعنى) ماڻهن کي جادو سيکاريو، ۽ جيڪو بابل شهر ۾ ٻن ملائڪن هاروت ۽ ماروت تي الهام ٿيو، ۽ اهي ٻئي ڪنهن کي ڪجهه به نه سيکاريندا هئا جيستائين نه چوندا هئا ته اسين امتحان ۾ آهيون، پوءِ تون ته ڪفر نه ڪر، پوءِ انهن کان سکندا هئا اهو علم جيڪو زال ۽ مڙس جي وچ ۾ اختلاف پيدا ڪري، ۽ انهيءَ علم مان ڪنهن کي به الله جي اجازت کان سواءِ نقصان پهچائي نٿي سگهيا ۽ اهو علم سکيا ٿي جيڪو انهن کي نقصان ڏي ۽ ڪوبه فائدو نه ڏي، ۽ بيشڪ ضرور انهن معلوم ڪيو ته جيڪو اهو واپار ڪندو انهيءَ لاءِ آخرت ۾ ڪوبه حصو ناهي، ۽ البته خراب شيءِ هئي جيڪا انهن خريد ڪئي، ڪاش جيڪڏهن اهي ڄاڻن ها.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ اهي ان منتر (باطل علم) جي پٺيان لڳا جنهن کي سليمان جي بادشاهيءَ ۾ شيطان پڙهندا هئا ۽ سليمان ڪفر نه ڪيو پر شيطانن ڪفر ڪيو (جو) ماڻهن کي جادو سيکاريائون ٿي ۽ (ان علم جي پٺيان لڳا) جو ٻن فرشتن هاروت ۽ ماروت تي بابل ۾ لاٿو ويو ۽ اهي ٻئي ڪنهن کي (تيسين اهو علم) نه سيکاريندا هئا جيسين ان کي نه چوندا هئا ته اسين رڳو آزمائش (جو ذريعو) آهيون ۽ تون (هن علم کي بيجا طور ڪم آڻي) ڪفر نه ڪر! پوءِ انهن ٻنهي مان (جادو ۽ ان علم مان) اهو ڪجھ سکن ٿا جنهن سان مڙس ۽ ان جي زال جي وچ ۾ جدائي وجهن ٿا، هوڏانهن اهي ان سان خدا جي حڪم کانسواءِ ڪنهن کي به نقصان رسائي نٿا سگهن ۽ اهو ڪجھ سکن ٿا جيڪو انهن کي نقصان پهچائي ٿو ۽ انهن کي فائدو نٿو پهچائي ۽ بيشڪ انهن ڄاتو ته جنهن ان کي خريد ڪيو تنهن لاءِ آخرت ۾ ڪو حصو نه آهي ۽ بيشڪ اهو بڇڙو (بدلو) آهي جنهن سان پاڻ کي وڪيو اٿن، جيڪڏهن (اها ڳالھ) ڄاڻن ها.(سيد فرمان علي) ۽ پيروي ڪرڻ لڳا ان جي جو پڙهيو ٿي شيطانن (حضرت) سليمان جي بادشاهيءَ جي وقت ۾ حالانڪ سليمان ته ڪو به ڪفر نه ڪيو هو بلڪ شيطانن ئي ڪفر ڪيو جو سيکاريندا هئا ماڻهن کي جادو ۽ اهو به جو نازل ڪيو ويو ٻن ملائڪن تي بابل (شهر) ۾ (انهن جا نالا) هاروت ۽ ماروت هئا ۽ نه ٿي پڙهايائون ڪنهن هڪ کي تان جو چيائون ٿي ته تحقيق اسين آزمائش آهيون پوءِ تون ته ڪفر نه ڪر (ان جي باوجود) پوءِ سکندا هئا انهن ٻنهي کان اهو (جادو) جو جدائي وجهندا هئا ان سان مڙس ۽ ان جي زال ۾ ۽ ناهن اهي نقصان ڏيندڙ ان سان ڪنهن هڪ کي الله جي اذن کان سواءِ سکن ٿا اها (شيءِ) جو نقصان ڏئي انهن کي ۽ نه ٿي نفعو ڏئي سگهي انهن کي ۽ البته چڱيءَ طرح ڄاتو هئائون ته البته جو شخص به خريد ڪندو ان (علم) کي ته ناهي ان لاءِ آخرت ۾ ڪو ڀاڱو (الله جي) رحمت مان ۽ البته بڇڙي آهي اها (شيءِ) جو وڪڻيائون ان جي بدلي ۾ جانيون پنهنجيون جيڪڏهن ڄاڻن ها .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ اهي ان (باطل علم) جي پٺيان لڳا جنهن کي سليمان جي بادشاهيءَ ۾ شيطان پڙهندا هئا. ۽ سليمان ڪفر نه ڪيو پر شيطانن ڪفر ڪيو ماڻهن کي جادو سيکاريائون ٿي. ۽ (ان علم جي پٺيان لڳا) جو ٻن ملڪن هاروت ۽ ماروت تي بابل ۾ لاٿو ويو. ۽ اهي ٻئي ڪنهن کي (تيسين اهو علم) نه سيکاريندا هئا جيستائين ان کي نه چوندا هئا ته اسين رڳو آزمائش آهيون پوءِ تون (هن علم کي بيجا طرح ڪم آڻي) ڪفر نه ڪر. پوءِ انهن ٻنهي مان (يعني جادو ۽ ان علم مان) اهو ڪجهه سکن ٿا جنهن سان مڙس ۽ سندس زال جي وچ ۾ جدائي وجهن ٿا، هوڏانهن اهي ان (جادوءَ ۽ علم) سان الله جي حڪم کان سواءِ ڪنهن کي به نقصان پهچائيندڙ نه آهن ۽ اهو ڪجهه سکن ٿا جو انهن کي نقصان پهچائي ٿو ۽ انهن کي فائدو نه ٿو پهچائي ۽ بيشڪ انهن ڄاتو ته جنهن ان کي خريد ڪيو تنهن لاءِ آخرت ۾ ڪو حصو نه آهي. ۽ بيشڪ اهو بڇڙو (بدلو) آهي جنهن سان پاڻ کي وڪيو اٿن جيڪڏهن ڄاڻن ها. (مولانا محمد مدني) |
| وَلَو أَنَّهُم ءامَنوا وَاتَّقَوا لَمَثوبَةٌ مِن عِندِ اللَّهِ خَيرٌ لَو كانوا يَعلَمونَ (آيت : 103) |
۽ جيڪڏھن اُھي (يھودي) ايمان آڻين ھا ۽ پرھيزگار بڻجن ھا ته الله وٽان ضرور چڱو بدلو (ملين ھا)، جيڪڏھن ڄاڻن ھا.(علامه تاج محمود امروٽي) جيڪڏهن اهي ماڻهو (خدا جي حڪمن تي) ايمان آڻين ها ۽ نافرماني کان بچن ها ته هنن کي الله وٽان بهتر اجر ملي ها. ڪهڙو نه چڱو ٿئي ها جيڪڏهن هو اها حقيقت ڄاڻن ها!(علامه علي خان ابڙو) ۽ جيڪڏهن بيشڪ اهي ايمان آڻن ها ۽ شرڪ کان بچن ها ته انهن لاءِ الله وٽ ثواب هجي ها، ڪاش جيڪڏهن اهي ڄاڻن ها.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جيڪڏهن اهي ايمان آڻين ها ۽ (جادو ۽ ٻين ڏوهن کان پاڻ بچائي) پرهيزگار ٿين ها ته خدا جي بارگاھ مان جيڪو کين ثواب ملي ها سو ان (ڳالھ) کان گهڻو سٺو هجي ها، ڪاش! اهي ماڻهو (ايترو ته) ڄاڻن ها.(سيد فرمان علي) ۽ جيڪڏهن بيشڪ اهي ايمان آڻن ها ۽ پرهيزگار ٿين ها ته (ان جو) ثواب الله وٽان گهڻو ڀلو آهي جيڪڏهن ڄاڻندا هجن ها . (مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جيڪڏهن اهي ايمان آڻين ها ۽ پرهيزگار ٿين ها ته الله وٽان چڳو بدلو هو جيڪڏهن ڄاڻن ها. (مولانا محمد مدني) |
| يٰأَيُّهَا الَّذينَ ءامَنوا لا تَقولوا رٰعِنا وَقولُوا انظُرنا وَاسمَعوا وَلِلكٰفِرينَ عَذابٌ أَليمٌ (آيت : 104) |
اي ايمان وارؤ (پيغمبر کي عرض ڪرڻ مھل) راعِنا (جو لفظ) نه چئو ۽ اُنظرنا (جو لفظ) چئو ۽ (اھو حڪم دل سان) ٻڌو، ۽ ڪافرن لاءِ ڏکوئيندڙ عذاب آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ايمان وارؤ! راعنا (اسان ڏي ڌيان ڏي) جو لفظ ڪم نه آڻيو (جڏهن پيغمبر صلي الله عليه وسلم جو ڌيان پاڻ ڏي ڇڪائڻ چاهيو، ڇو ته اهو لفظ ٻه معنائون ٿو رکي) پر انظرنا (اسان ڏي ڌيان ڪر) چئو ۽ (پوءِ جيڪي پاڻ سڳورا فرمائين سو) خيال سان ٻڌو. اهڙن حق جي منڪرن کي ته دردناڪ عذاب ملڻو آهي.(علامه علي خان ابڙو) اي مؤمنو! رسولِ عربي کي رَاعِنَا جي لفظ سان عرض نه ڪريو بلڪ اُنظُرنا جي لفظ سان عرض ڪريو ۽ چڱي طرح ٻڌو، ۽ ڪافرن لاءِ دردناڪ عذاب آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اي ايمان وارو! (رسول کي عرض ڪرڻ وقت) راعنا (اسان جي رعايت ڪر) نه چوندا ڪريو پر انظرنا (اسان ڏي توجه جي نظر فرمايو) چوندا ڪريو ۽ (دل سان) ٻڌندا رهو ۽ انڪار ڪندڙن لاءِ دردناڪ عذاب آهي.(سيد فرمان علي) اي ايمان وارؤ! (نبي پاڪ سان ڳالهائڻ وقت) نه چئو راعنا بلڪ چئو (انظرنا) نظر فرمايو اسان تي ۽ (غور سان) ٻڌو ۽ ڪافرن جي لاءِ دردناڪ عذاب آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اي ايمان وارو (رسول کي عرض ڪرڻ وقت) رَاعِنا نه چئو ۽ اُنظُرنَا چئو ۽ اوهين ٻڌو ! ۽ ڪافرن لاءِ دردناڪ عذاب آهي. (مولانا محمد مدني) |
| ما يَوَدُّ الَّذينَ كَفَروا مِن أَهلِ الكِتٰبِ وَلَا المُشرِكينَ أَن يُنَزَّلَ عَلَيكُم مِن خَيرٍ مِن رَبِّكُم وَاللَّهُ يَختَصُّ بِرَحمَتِهِ مَن يَشاءُ وَاللَّهُ ذُو الفَضلِ العَظيمِ (آيت : 105) |
نڪي ڪو ڪتاب وارن ڪافرن مان ۽ نڪي ڪو مشرڪن مان اوھان جي پالڻھار کان اوھان تي ڪنھن چڱائيءَ جو لھڻ گھرندو آھي، ۽ الله پنھنجي ٻاجھ سان جنھن کي وڻيس تنھن کي چونڊيندو آھي، ۽ الله وڏي فضل وارو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) اهل ڪتاب مان جن ڪفر جي واٽ ورتي آهي ۽ پڻ عرب ملڪ جا مشرڪ نٿا چاهين ته تنهنجي رب وٽان توتي خير ۽ برڪت (يعني وحي) نازل ٿئي. پر الله ته جنهن کي چاهي تنهن کي پنهنجي رحمت لاءِ چونڊي کڻي ٿو ۽ الله وڏي فضل ۽ ڪرم وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) جيڪي ڪافر آهن اهلِ ڪتاب مان يا مشرڪن مان اهي نٿا چاهين ته رسولِ عربي تي سندس رب جي طرفان ڪو انعام نازل ٿئي، ۽ الله تعالى خاص ڪري ٿو رحمت پنهنجيءَ سان جنهنکي گُهري، ۽ الله تعالى وڏو مهربان آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي رسول!) جيڪي اهل ڪتاب وارن مان ڪافر ٿيا اهي ۽ مشرڪ پسند نٿا ڪن ته اوهان تي اوهان جي پالڻهار وٽان ڪا ڀلائي (وحي جي) لاٿي وڃي، خدا هوڏانهن پنهنجي رحمت سان جنهن کي گهري خاص ڪري چونڊي ٿو ۽ خدا وڏي فضل ڪرڻ وارو آهي.(سيد فرمان علي) نه ٿا پسند ڪن ڪافر اهل ڪتاب وارن مان ۽ نه مشرڪ هن ڳالھ کي جو لاٿي وڃي اوهان تي ڪا ڀلائي اوهان جي رب جي طرفان ۽ الله خاص ٿو ڪري پنهنجيءَ رحمت سان جنهن کي گهري ۽ الله وڏي فضل ڪرڻ وارو آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) جيڪي اهل ڪتاب مان ڪافر ٿيا سي ۽ مُشرڪ پسند نه ٿا ڪن ته اوهان تي اوهان جي پاليندڙ وٽان ڪا ڀلائي لاٿي وڃي. هوڏانهن الله پنهنجي رحمت سان جنهن کي گهري تنهن کي خاص ڪري (چونڊي) ٿو. ۽ الله وڏي فضل وارو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| ما نَنسَخ مِن ءايَةٍ أَو نُنسِها نَأتِ بِخَيرٍ مِنها أَو مِثلِها أَلَم تَعلَم أَنَّ اللَّهَ عَلىٰ كُلِّ شَيءٍ قَديرٌ (آيت : 106) |
(اي پيغمبر) جي ڪا آيت منسوخ ڪندا آھيون يا (تنھنجي دل تان) اُھا وسارائيندا آھيون ته انھي کان چڱي يا جھڙيس آڻيندا آھيون. نه ڄاڻندو آھين ڇا ته الله سڀڪنھن شيء تي وس وارو آھي؟(علامه تاج محمود امروٽي) اسان وحين مان ڪوبه وحي بدلايون يا وسارائي ٿا ڇڏيون ته ان کان بهتر يا ان جهڙو نازل ڪيون ٿا. ڇا توهان نٿا ڄاڻوته الله تعاليٰ سڀ ڪجهه ڪري ٿو سگهي؟(علامه علي خان ابڙو) جڏهن اسين ڪا آيت منسوخ ڪريون ٿا يا دلين تان ميٽيون ٿا ته ان کان بهتر يا ان جهڙي آيت آڻيون ٿا، ڇا نٿو ڄاڻين تون (اي ٻڌندڙ) بيشڪ الله تعالى هر شيءِ تي قادر آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي رسول!) جا آيت اسين منسوخ ڪريون ٿا يا (ذهن تا) وسارائي ڇڏيون ٿا ته ان کان بهتر يا ان جهڙي (ٻي نشاني) آڻيون ٿا. ڇا تون نٿو ڄاڻين ته بيشڪ خدا هر ڳالھ تي قادر آهي؟(سيد فرمان علي) جيڪا آيت اسان منسوخ ٿا ڪيون يا اها وسارائي ٿا ڇڏيون ته آڻيون ٿا ان کان ڀلي يا ان جهڙي ڇا اوهان نه ڄاتو ته بيشڪ الله هر شيءِ تي قادر آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) جا آيت اسين منسوخ ڪريون ٿا يا وسارائي ڇڏيون ٿا ته ان کان بهتر يا ان جهڙي (ٻي آيت) آڻيون ٿا. (مولانا محمد مدني) |
| أَلَم تَعلَم أَنَّ اللَّهَ لَهُ مُلكُ السَّمٰوٰتِ وَالأَرضِ وَما لَكُم مِن دونِ اللَّهِ مِن وَلِىٍّ وَلا نَصيرٍ (آيت : 107) |
(اي پيغمبر) نه ڄاڻندو آھين ڇا ته آسمانن ۽ زمين جي بادشاھي الله جي آھي، ۽ الله کانسواءِ اوھان جو نڪو سنڀاليندڙ ۽ نڪو واھرو آھي؟(علامه تاج محمود امروٽي) توهان نٿا ڄاڻو ته زمين ۽ آسمانن جي بادشاهت فقط الله تعاليٰ جي آهي ۽ هن کان سواءِ ڪوبه ڪونهي جو توهان جو دوست ۽ مددگار ٿئي.(علامه علي خان ابڙو) ڇا نٿو ڄاڻين تون بيشڪ الله تعالى لاءِ ملڪ آهي آسمانن جو ۽ زمين جو ۽ ناهي توهان جو (اي مؤمنو) الله کان سواءِ ڪو حمايتي ۽ مددگار.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ڇا تو کي خبر نه آهي ته آسمانن ۽ زمينن جي بادشاهي خدا جي (لاءِ ئي) آهي ۽ اوهان جو خدا کانسواءِ نڪو سرپرست (ئي) آهي ۽ نه ئي مددگار.(سيد فرمان علي) ڇا نه ڄاتو تو نه بيشڪ الله جي لاءِ ئي آهي بادشاهي آسمانن ۽ زمين جي ۽ نه آهي اوهان لاءِ الله کان سواءِ ڪو ساٿي ۽ نه ڪو مددگار .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) (اي پيغمبر !) ڇا تو نه ڄاتو ته الله سڀ ڪنهن شيءِ تي قدرت رکندڙ آهي. ڇا تو نه ڄاتو ته آسمانن ۽ زمين جي بادشاهي الله جي آهي ۽ اوهان جو الله کان سواءِ نه ڪو دوست ۽ نه ڪو مددگار آهي. (مولانا محمد مدني) |
| أَم تُريدونَ أَن تَسـَٔلوا رَسولَكُم كَما سُئِلَ موسىٰ مِن قَبلُ وَمَن يَتَبَدَّلِ الكُفرَ بِالإيمٰنِ فَقَد ضَلَّ سَواءَ السَّبيلِ (آيت : 108) |
(اي مسلمانؤ) اوھين پنھنجي پيغمبر کان ايئن سوال ڪرڻ ڇو ٿا گھرو جيئن اڳ (يھودين) موسىٰ کان پڇيو ھو؟ ۽ جيڪو ايمان کي ڪفر سان مٽائيندو سو بيشڪ سِڌيءَ واٽ کان ڀُلو.(علامه تاج محمود امروٽي) ڇا توهان چاهيو ٿا ته پنهنجي رسول کان به ايئن اجايا سوال پڇو جيئن اڳي حضرت موسيٰ کان يهودين پڇيا هئا. (ياد رکو ته) جيڪو به ايمان جي نعمت حاصل ڪري وري ان جي بدلي ڪفر اختيار ڪندو سو يقيناً سڌي واٽ کان ڀلجي گمراهه ٿي ويندو (ڪاميابيءَ جي منزل ڪونه پهچندو.)(علامه علي خان ابڙو) ڇا اهو چاهيو ٿا ته پنهنجي رسولِ عربي کان سوال ڪريو جيئنڪ توهان کان اڳ موسى کان سوال ڪيو ويو ۽ اهو ماڻهو جيڪو ايمان کي ڪفر سان مَٽائي ٿو پوءِ بيشڪ اهو سنئين رستي تان هٽي ويو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (مسلمانوءَ) ڇا اوهين به پنهنجي رسول کان ائين ئي (بي ڍنگا) سوال ڪرڻ گهرو ٿا جيئن هن کان اڳ موسى کان اجايا سوال ڪيا ويا هوڏانهن جنهن ڪفر کي ايمان جي بدلي اختيار ڪيو تنهن بيشڪ سڌو رستو وڃايو.(سيد فرمان علي) ڇا ارادو ٿا ڪيو ته سوال ڪيو پنهنجي رسول کان جيئن سوال ڪيو ويو موسى کان اڳ ۾ ۽ جيڪو مٽائي وٺي ٿو ڪفر عوض ايمان جي پوءِ تحقيق گمراهه ٿيو اهو سڌيءَ واٽ کان .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ڀلا اوهين پنهنجي رسول کان (ائين) سوال ڪرڻ گهرو ٿا ڇا جيئن هن کان اڳ موسيٰ کان سوال ڪيو ويو. هوڏانهن جيڪو ڪفر کي ايمان جي بدلي وٺندو تنهن بيشڪ سڌو رستو وڃايو. (مولانا محمد مدني) |
| وَدَّ كَثيرٌ مِن أَهلِ الكِتٰبِ لَو يَرُدّونَكُم مِن بَعدِ إيمٰنِكُم كُفّارًا حَسَدًا مِن عِندِ أَنفُسِهِم مِن بَعدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الحَقُّ فَاعفوا وَاصفَحوا حَتّىٰ يَأتِىَ اللَّهُ بِأَمرِهِ إِنَّ اللَّهَ عَلىٰ كُلِّ شَيءٍ قَديرٌ (آيت : 109) |
ڪتاب وارن مان گھڻا گھرندا آھن ته جيڪر اوھان جي ايمان آڻڻ کان پوءِ به اوھان کي ساڙ سببان جو سندين دلين ۾ آھي کين جو حق پڌرو ٿي چڪو آھي ان کانپوءِ به موٽائي ڪافر ڪن، پوءِ ايسين ٽري وڃو ۽ مُڙي وڃو جيسين الله پنھنجو حڪم موڪلي، ڇو ته الله سڀ ڪنھن شيء تي وس وارو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) (ياد رکو ته) اهل ڪتاب مان هڪ وڏو تعداد چاهي ٿو ته اوهان کي ايمان مان ڪڍي، وري ڪفر ۾ موٽائين ۽ اگرچه حق هنن لاءِ ظاهر ٿي پيو آهي ته به حسد کان ايئن ڪرڻ ٿا گهرن. پوءِ (بي فائده بحثن کي ڇڏي) معافي ۽ درگذر جو رستو وٺو، جيستائين ڪه الله تعاليٰ جو فيصلو ظاهر ٿي وڃي، (يعني حق جي فتح ٿيندي ته ثابت ٿي ويندو ته هو باطل تي آهن) بيشڪ الله تعاليٰ هر شيء تي قادر آهي.(علامه علي خان ابڙو) اهلِ ڪتاب وارن مان گهڻا ارادو ڪن ٿا ته ڪاش اُهي توهان کي ايمان آڻڻ کان پوءِ ڪفر جي طرف موٽائن، پنهنجي دلين جي حسد کان انهيءَ کانپوءِ جڏهن حق انهن تي چڱيءَ طرح ظاهر ٿي چڪو آهي، پوءِ توهان معاف ڪريو ۽ درگذر ڪريو ايستائين جو الله تعالى پنهنجو حڪم نازل فرمائي، بيشڪ الله تعالى هرشيءِ تي قادر آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (مسلمانوء) اهل ڪتاب مان گهڻا گهر ڪن ٿا ته اوهان جي ايمان آڻڻ کانپوءِ اوهان کي وري ڪافر بڻائين پنهنجي حسد جي ڪري، هن کانپوءِ به جو مٿن حق ظاهر ٿي چڪو. پوءِ تيستائين انهن کي معاف ڪريو ۽ مڙي وڃو جيستائين خدا پنهنجو (ڪو ٻيو) حڪم موڪلي. بيشڪ خدا سڀ ڪنهن ڳالھ تي قدرت کندڙ آهي.(سيد فرمان علي) دل سان گهرن ٿا گهڻا اهل ڪتاب وارن مان ته موٽائن اوهان کي اوهانجي ايمان آڻڻ کان پوءِ ڪافر ڪري.اهو سڀ ڪجھ) حسد ڪرڻ جي ڪري انهن جي دلين مان ان کان پوءِ جو ظاهر ٿيو انهن لاءِ حق پوءِ معاف ڪيو ۽ درگذر فرمايو تانجو آڻي الله (انهن جي باري ۾) پنهنجو حڪم.يشڪ الله هر شيءِ تي قادر آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اهل ڪتاب مان گهڻا خواهش ڪن ٿا ته اوهان جي ايمان آڻڻ کان پوءِ اوهان کي وري ڪافر بنائين، پنهنجي دلي حسد جي ڪري هن کان پوءِ به جو مٿن حق ظاهر ٿي چڪو. پوءِ تيستائين انهن کي معاف ڪريو ۽ مڙي وڃو جيستائين الله پنهنجو حڪم آڻي. بيشڪ الله سڀڪنهن شئي تي قدرت رکندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَأَقيمُوا الصَّلوٰةَ وَءاتُوا الزَّكوٰةَ وَما تُقَدِّموا لِأَنفُسِكُم مِن خَيرٍ تَجِدوهُ عِندَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعمَلونَ بَصيرٌ (آيت : 110) |
۽ (اي مسلمانؤ) نماز پڙھو ۽ زڪوٰت ڏيو، ۽ جيڪا چڱائي پاڻ لاءِ اڳي موڪليندؤ سا الله وٽ لھندؤ جيڪي اوھان ڪندا آھيو تنھن کي الله ڏسندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ نماز قائم ڪيو ۽ زڪوات ڏيو (ياد رکو ته) جيڪا به چڱاين جي موڙي پنهنجي لاءِ گڏ ڪيو ٿا ان جو چڱو نتيجو الله تعاليٰ وٽ ڏسندؤ، (يعني ايندڙ وقت ۾ انهن جا فائدا ظاهر ٿيندا) جيڪي جيڪي اوهان ڪيو ٿا سو الله تعاليٰ چڱيءَ طرح ڏسي ٿو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ نماز قائم ڪريو ۽ زڪوات ادا ڪريو، ۽ پنهنجي لاءِ جيڪي ڀلائي اڳتي موڪليندا اها الله تعالى وٽ موجود لهندا، بيشڪ الله تعالى توهان جي عملن کي ڏسندڙ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ نماز پڙهندا رهو ۽ زڪوات ڏيندا رهو. ۽ جا ڀلائي پنهنجي لاءِ اڳيان موڪليندو سا خدا وٽ لهندو. بيشڪ جيڪي اوهين ڪريو ٿا تنهن کي خدا ڏسندڙ (پسندڙ) آهي.(سيد فرمان علي) ۽ قائم ڪيو نماز ۽ ڏيندا رهو زڪواة ۽ جيڪي اڳتي موڪليندؤ پنهنجي لاءِ چڱائي ته لهندؤ اها الله وٽ.يشڪ الله جيڪي ڪيو ٿا ڏسندڙ آهي.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ نماز قائم ڪريو ۽ زڪوات ڏيو. ۽ جا به ڀلائي پنهنجي لاءِ اڳي موڪليندو سا الله وٽ لهندو. بيشڪ جيڪي اوهين ڪريو ٿا تنهن کي الله ڏسندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَقالوا لَن يَدخُلَ الجَنَّةَ إِلّا مَن كانَ هودًا أَو نَصٰرىٰ تِلكَ أَمانِيُّهُم قُل هاتوا بُرهٰنَكُم إِن كُنتُم صٰدِقينَ (آيت : 111) |
۽ (يھودي ۽ نصارىٰ) چون ٿا ته يھودين ۽ نصارن کانسواءِ بھشت ۾ ڪوئي نه گھڙندو. اِھي سندن سڌون آھن. (اي پيغمبر کين) چئو ته جيڪڏھن سچا آھيو ته پنھنجو ڪو دليل آڻيو.(علامه تاج محمود امروٽي) يهودي چون ٿا ته جنت ۾ ڪوبه ماڻهو نه گهڙندو، جيستائين يهودي نه ٿيندو. ساڳيءَ طرح عيسائي به چون ته جنت ۾ ڪوبه نه ويندو جيستائين عيسائي نه ٿيندو. (اي منهنجا پيغمبر) اهي هنن جون اجايون خواهشون ۽ اميدون آهن، تون کين چئو ته جيڪڏهن اوهان جو خيال سچو آهي ته اها دعويٰ دليلن سان ثابت ڪيو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ اهلِ ڪتاب وارن چيو هرگز جنت ۾ داخل نه ٿيندا مگر يهودي يا نصارى، اهي سندن ذاتي سڌون آهن، اي حبيب ! توهان فرمايو پنهنجا دليل آڻيو جيڪڏهن توهان سچا آهيو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (يهودي) چون ٿا ته يهودين (کانسواءِ) ۽ (نصارى چون ٿا ته) نصارن کانسواءِ ڪو به جنت ۾ داخل نه ٿيندو. اهي انهن جا خيالي پلاءُ آهن. (کين) چئو ته ڀلا جيڪڏهن اوهان (ان ڳالھ ۾) سچا آهيو ته پنهنجي (اهڙي ڪا) ثابتي (ته) آڻيو!(سيد فرمان علي) ۽ چوڻ لڳا ته اصل نه داخل ٿيندا بهشت ۾ مگر جيڪي يهودي هوندا يا نصارى اهي انهن جون سڌون آهن فرماء ته آڻيو پنهنجو دليل جيڪڏهن آهيو سچا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽چيائون ته يهودي يا عيسائي کان سواءِ ڪو به جنت ۾ داخل نه ٿيندو. اهي سندن خواهشون آهن (کين) چو ته پنهنجي ثابتي آڻيو جيڪڏهن اوهين سچا آهيو. (مولانا محمد مدني) |
| بَلىٰ مَن أَسلَمَ وَجهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحسِنٌ فَلَهُ أَجرُهُ عِندَ رَبِّهِ وَلا خَوفٌ عَلَيهِم وَلا هُم يَحزَنونَ (آيت : 112) |
ھائو، جنھن پنھنجو مُنھن الله لاءِ نواڙيو ۽ اُھو ڀلارو ھوندو تنھن لاءِ سندس پالڻھار وٽ سندس اجر آھي، ۽ نڪي کين ڀؤ آھي ۽ نڪي اُھي غمگين رھندا.(علامه تاج محمود امروٽي) (ائين ناهي ته جنت فقط هڪ خاص گروه کي ملندي) جنهن به خدا جي اڳيان سر جهڪايو ۽ چڱايون ڪيائين تنهن کي پنهنجي پروردگار وٽان ضرور اجر ملندو. هن کي نڪو ڪو خوف رهندو ۽ نه غمگيني.(علامه علي خان ابڙو) ها! جنهن شخص پنهنجي چهري کي الله لاءِ خاص ڪيو ۽ اهو نيڪوڪار آهي پوءِ سندس ثواب سندس رب وٽ آهي، ۽ نه آهي خوف انهن تي ۽ نه اهي ڏکوئبا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ائين نه آهي پر جنهن پنهنجو رخ خدا جي تابع ڪيو ۽ اهو چڱا ڪم ڪندڙ هجي تنهن لاءِ سندس پالڻهار وٽ ان جو اجر آهي ۽ انهن تي ڪو ڊپ آهي ۽ نه ئي اهي غمگين ئي ٿيندا.(سيد فرمان علي) هائو جنهن به جهڪايو پنهنجو پاڻ الله جي لاءِ ۽ اهو نيڪو ڪار آهي پوءِ ان لاءِ ان جو اجر آهي ان جي رب وٽ ۽ نه آهي ڪو خوف انهن تي ۽ نه اهي غمگين ٿيندا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ائين نه آهي بلڪ جنهن پنهنجو منهن الله جي تابع ڪيو ۽ اهو چڱا ڪم ڪندڙ هجي تنهن لاءِ سندس پاليندڙ وٽ سندس اجر آهي ۽ نه انهن تي ڪو ڊپ آهي ۽ نه اهي غمگين ٿيندا. (مولانا محمد مدني) |
| وَقالَتِ اليَهودُ لَيسَتِ النَّصٰرىٰ عَلىٰ شَيءٍ وَقالَتِ النَّصٰرىٰ لَيسَتِ اليَهودُ عَلىٰ شَيءٍ وَهُم يَتلونَ الكِتٰبَ كَذٰلِكَ قالَ الَّذينَ لا يَعلَمونَ مِثلَ قَولِهِم فَاللَّهُ يَحكُمُ بَينَهُم يَومَ القِيٰمَةِ فيما كانوا فيهِ يَختَلِفونَ (آيت : 113) |
۽ يھودي چون ٿا ته نصارىٰ ڪنھن دين تي نه آھن، ۽ نصارىٰ چون ٿا ته يھودي ڪنھن دين تي نه آھن ۽ (حقيقت ڪري) اُھي ڪتاب (توريت ۽ انجيل) پڙھندا آھن، اھڙي طرح جيڪي نه ڄاڻندا آھن سي (به) سندن چوڻ جھڙو چوندا آھن. پر الله قيامت جي ڏينھن سندن وچ ۾ جنھن (ڳالھ) بابت جھڳڙو ڪندا آھن تنھن جو نبيرو ڪندو.(علامه تاج محمود امروٽي) يهودي چون ٿا ته عيسائين جو دين ڪجهه به نه آهي ۽ عيسائي چون ٿا ته يهودين وٽ رکيو ڇا آهي. حالانڪ هو ساڳيو ئي ڪتاب پڙهندڙ آهن (۽ اصل دين ٻنهي جو ساڳيو آهي) ساڳي ئي ڳالهه اهي به ڪندا آهن جن ڪي (الاهي ڪتابن جو) علم ڪونهي، (يعني عرب جا مشرڪ ائين ئي چوندا آهن ته رڳو اسان جو طريقو سچو آهي،) پر قيامت جي ڏينهن الله تعاليٰ هنن جي وچ ۾ جج ٿيندو ۽ جن ڳالهين ۾ اختلاف رکن ٿا تن جو فيصلو ڏيندو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ يهودين چيو نصارى ڪجهه ناهن، ۽ نصارن چيو يهودي ڪجهه ناهن، حالانڪ اهي ڪتاب پڙهن ٿا، اهڙيءَ طرح جاهل انهن جهڙيون ڳالهيون ڪن ٿا، پوءِ الله تعالى قيامت جي ڏينهن انهن جي وچ ۾ فيصلو ڪندو جن ڳالهين ۾ اختلاف ڪندا هئا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ يهودين چيو ته عيسائين جو مذهب ڪجھ (ٺيڪ) نه آهي ۽ عيسائي چون ٿا ته يهودين جو مذهب ڪجھ (ٺيڪ) نه آهي. توڙي جو اهي ٻئي جماعتون (رات ڏينهن) خدا جو ڪتاب (به) پڙهندا رهن ٿا. اهڙي طرح (عرب جا مشرڪ) جي ڪجھ نٿا ڄاڻن تن به اهڙي ڳالھ چئي. پوءِ جنهن ڳالھ ۾ اهي جهڳڙو پيا ڪن تنهن جو فيصلو قيامت جي ڏينهن سندن وچ ۾ الله ڪندو.(سيد فرمان علي) ۽ چون ٿا يهودي ته ناهن نصارى ڪنهن شيءِ (دين) تي ۽ چون ٿا نصارى ته ناهن يهودي ڪنهن شيءِ (دين) تي حالانڪ اهي (سڀ) پڙهن ٿا ڪتاب اهڙيءَ طرح چيو انهن شخصن جو نه ٿا ڄاڻن مثل چوڻ انهن جي پوءِ الله فيصلو ڪندو انهن ۾ قيامت جي ڏينهن جن ڳالهين ۾ اختلاف ڪندا رهن ٿا.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ يهودين چيو ته عيسائي ڪنهن به رستي تي نه آهن ۽ عيسائين چيو ته يهودي ڪنهن به رستي تي نه آهن. هوڏانهن اهي ڪتاب پڙهن ٿا. اهڙيءَ طرح جيڪي نه ٿا ڄاڻن، تن (به) انهن جهڙي ڳالهه چئي. پوءِ جنهن ڳالهه ۾ اهي جهڳڙو پيا ڪن تنهن جو قيامت جي ڏينهن سندن وچ ۾ الله فيصلو ڪندو. (مولانا محمد مدني) |
| وَمَن أَظلَمُ مِمَّن مَنَعَ مَسٰجِدَ اللَّهِ أَن يُذكَرَ فيهَا اسمُهُ وَسَعىٰ فى خَرابِها أُولٰئِكَ ما كانَ لَهُم أَن يَدخُلوها إِلّا خائِفينَ لَهُم فِى الدُّنيا خِزىٌ وَلَهُم فِى الءاخِرَةِ عَذابٌ عَظيمٌ (آيت : 114) |
۽ ڪير اُن کان وڌيڪ ظالم آھي جنھن الله جي مسجدين کي منجھس سندس نالي جي ياد ڪرڻ کان جھليو ۽ انھن (مسجدين) جي ڦٽائڻ ۾ ڪوشش ڪيائين؟ اھڙن کي انھن (مسجدين) ۾ ڊڄندڙ ٿي گھڙڻ ڌاران (ٻئي طرح گھڙڻ) نه جڳائيندو آھي، انھن لاءِ دُنيا ۾ خواري آھي ۽ انھن لاءِ آخرت ۾ وڏو عذاب آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ ڏسو ته انهيءَ کان وڌيڪ ظالم ڪير ٿو ٿي سگهي جو الله تعاليٰ جي عبادتگاهن ۾ سندس نالو ياد ڪرڻ کان ٻين کي روڪي ٿو، بلڪه ٻين جا عبادتگاهه ڊاهڻ گهري ٿو. يقيناً هو انهيءَ جا لائق ئي ناهن ته عبادت گاهن ۾ رڳو اندر وڃن، پر تڏهن وڃن جڏهن خدا جو خوف دل ۾ رکن. مٿي بيان ڪيل ظالمن لاءِ هن دنيا ۾ به خواري آهي ته آخرت ۾ به تمام سخت عذاب ملندن.(علامه علي خان ابڙو) ۽ انهيءَ کان وڌيڪ ظالم ڪير آهي جيڪو الله جي مسجدن کان روڪي جو انهن ۾ الله جو ذڪر ٿئي ۽ انهن جي ويراني جي ڪوشش ڪري انهن کي مناسب نه آهي جو مسجدن ۾ وڃن مگر خوف سان، انهن لاءِ دنيا ۾ خواري آهي ۽ انهن لاءِ آخرت ۾ وڏو عذاب آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ ڪير ان کان وڌيڪ ظالم آهي جنهن الله جي مسجدن ۾ سندس نالي جي ياد ڪرڻ کان (ماڻهن کي) روڪيو ۽ انهن جي برباد ڪرڻ ۾ ڪوشش ڪئي. انهن کي مناسب نه آهي ته انهن ۾ داخل ٿين مگر ڊڄندڙ ٿي اهڙن ماڻهن لاءِ دنيا ۾ خواري آهي ۽ انهن لاءِ آخرت ۾ تمام وڏو عذاب آهي.(سيد فرمان علي) ۽ ڪير وڌيڪ ظالم آهي ان کان جو روڪي ٿو الله جي مسجدن کان جو ذڪر ڪيو وڃي انهن ۾ ان جو نالو ۽ ڪوشش ڪري ٿو انهن جي ويران ڪرڻ ۾.هو نه آهي مناسب انهن لاءِ ته داخل ٿين انهن (مسجدن) ۾ مگر ڊڄندي ڊڄندي انهن لاءِ دنيا ۾ خواري آهي ۽ انهن لاءِ آخرت ۾ به وڏو عذاب آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ ڪير ان کان وڌيڪ ظالم آهي جنهن الله جي مسجدن ۾ سندس نالي جي ياد ڪرڻ کان روڪيو ۽ انهن جي ڦٽائڻ ۾ ڪوشش ڪئي. انهن کي مناسب نه آهي ته انهن ۾ داخل ٿين مگر ڊڄندڙ ٿي. انهن لاءِ دنيا ۾ خواري آهي ۽ انهن لاءِ آخرت ۾ وڏو عذاب آهي.(مولانا محمد مدني) |
| وَلِلَّهِ المَشرِقُ وَالمَغرِبُ فَأَينَما تُوَلّوا فَثَمَّ وَجهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ وٰسِعٌ عَليمٌ (آيت : 115) |
۽ اوڀر ۽ اولھ الله جو آھي، پوءِ جاڏي پنھنجي مھاڙ کي ڦيرايو تاڏي الله جي سامھانئي آھي، ڇو ته الله (مھرباني ۾) ڪشادگي وارو ڄاڻندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) مشرق توڙي مغرب يعني ساري دنيا الله جي ئي آهي. پوءِ ڪاڏي به منهن ڦيرايو ته اوڏانهن الله تعاليٰ حاضر ناظر) آهي. بيشڪ الله تعاليٰ هر هنڌ آهي ۽ سڀ ڪجهه ڄاڻندڙ آهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ اوڀر ۽ اولهه الله تعالى جا آهن، پوءِ توهان جيڏانهن مُنهن ڪندا اُتي مون کي لهندا، بيشڪ الله گهڻي رحمت وارو خبردار آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (ڀلا جي مسجد کان روڪيو ته ڇا! ڇو ته ساري زمين) خدا جي ئي آهي اوڀر (هجي يا) اولھ، پوءِ جتي به (قبلي ڏي) منهن ڪندو اوڏانهن الله آهي. بيشڪ خدا اطاعت ڪرڻ ۾ ڪشادو (۽ سڀ ڪجھ) ڄاڻيندڙ آهي.(سيد فرمان علي) ۽ الله جو آهي اوڀر ۽ اولھ پوءِ جيڏانهن به منهن ڪندؤ پوءِ اتي آهي ذات الله جي بيشڪ الله ڪشادي رحمت وارو گهڻو ڄاڻندڙ آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ اڀرندو ۽ الهندو الله جو ئي آهي. پوءِ جيڏانهن منهن ڦيريندؤ تيڏانهن الله جو منهن آهي. ڇو ته الله (ڏيڻ ۾ ) ڪشادو (سڀڪجهه) ڄاڻندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَقالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا سُبحٰنَهُ بَل لَهُ ما فِى السَّمٰوٰتِ وَالأَرضِ كُلٌّ لَهُ قٰنِتونَ (آيت : 116) |
۽ (ڪافر) چون ٿا ته الله پنھنجي لاءِ اولاد ورتو آھي. (نه) اھو پاڪ آھي، بلڪ جيڪي آسمانن ۽ زمين ۾ آھي سو سندس (مِلڪ) آھي، مڙيئي سندس فرمانبردار آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (ڏسو ته سهي عيسائي) چون ٿا ته الله تعاليٰ پٽ (عيسيٰ) ڄڻيو. حالانڪ. الله تعاليٰ اهڙين ڳالهين کان پاڪ آهي. (هن کي پٽن جي ڪهڙي ضرورت آهي جڏهن ته) زمين ۽ آسمانن ۾ جو ڪجهه آهي سو سندس قانون ۽ حڪم جا تابعدار آهن.(علامه علي خان ابڙو) ۽ چيائون الله تعالى پنهنجي لاءِ اولاد رکيو آهي، اهو پاڪ آهي، بلڪ ان جي ملڪيت آهي جيڪي ڪجهه آسمانن ۾ يا زمين ۾ آهي سڀئي انهيءَ جا فرمانبردار آهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ يهودي چوڻ لڳا ته خدا کي اولاد آهي حالانڪه اهو (انهيءَ جهنجهٽ کان) پاڪ آهي بلڪه جو ڪجھ زمين ۽ آسمانن ۾ آهي سڀ سندس (ئي) آهي ۽ سڀ سندس (قهري قانون جا) پابند آهن.(سيد فرمان علي) ۽ چون ٿا ته ورتو الله (پنهنجي لاءِ) اولاد، پاڪائي آهي ان جي (ان ڳالھ کان) بلڪ ان جو ئي آهي جيڪو آسمانن ۾ آهي ۽ زمين ۾ سڀ ان جا فرمانبردار آهن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ چيائون ته الله (پنهنجي لاءِ) اولاد ورتو آهي. هو (ان کان) پاڪ آهي بلڪ جيڪي آسمانن ۽ زمين ۾ آهي سو سندس آهي. سڀ ئي سندس فرمانبردار آهن. (مولانا محمد مدني) |
| بَديعُ السَّمٰوٰتِ وَالأَرضِ وَإِذا قَضىٰ أَمرًا فَإِنَّما يَقولُ لَهُ كُن فَيَكونُ (آيت : 117) |
آسمانن ۽ زمين جو ٺاھيندڙ آھي، ۽ جڏھن ڪوئي ڪم ڪندو آھي تڏھن رڳو چوندو آھي ته ٿيء ته ٿي پوندو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (هي به خيال ڪيو) ته الله تعاليٰ ته زمين ۽ آسمانن جو ٺاهيندڙ آهي. جڏهن هو ڪنهن به ڪم جو فيصلو ڪري وٺي ٿو تڏهن (مددگارن ۽ وسيلن کان سواءِ ئي) هو فقط حڪم ڪري ٿو ته ٿي پئو ته پوءِ ائين ٿي (هي شيون ۽ جانور) ظهور ۾ اچي وڃن ٿا.(علامه علي خان ابڙو) الله تعالى پيدا ڪندڙ آهي آسمان ۽ زمين جو ۽ جڏهن ڪنهن ڳالهه جو حڪم فرمائي ٿو ته ان کي چوي ٿو ٿيءُ ته فوراً ٿي پوي ٿو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اهو ئي آسمان ۽ زمين جو پيدا ڪندڙ آهي ۽ جڏهن ڪنهن ڪم جو فيصلو ڪري ٿو ته ان کي رڳو چوي ٿو ته ”ٿيءُ!“ ته اهو (خود بخود) ٿي پوي ٿو.(سيد فرمان علي) نئين نموني ٺاهيندڙ آهي آسمانن ۽ زمين جو ۽ جنهن وقت ارادو ٿو ڪري ڪنهن ڪم جو ته پوءِ (صرف ايترو) ٿو چوي ان کي ته ”ٿي پؤ“ ته ٿي ٿو پوي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) آسمانن ۽ زمين جو پيدا ڪندڙ آهي. ۽ جڏهن ڪنهن ڪم جو فيصلو ڪري ٿو ته ان کي رڳو چوي ٿو ته ٿيءُ ! ته اهو ٿي پوي ٿو. (مولانا محمد مدني) |
| وَقالَ الَّذينَ لا يَعلَمونَ لَولا يُكَلِّمُنَا اللَّهُ أَو تَأتينا ءايَةٌ كَذٰلِكَ قالَ الَّذينَ مِن قَبلِهِم مِثلَ قَولِهِم تَشٰبَهَت قُلوبُهُم قَد بَيَّنَّا الءايٰتِ لِقَومٍ يوقِنونَ (آيت : 118) |
۽ جيڪي نه ڄاڻندا آھن سي چوندا آھن ته الله اسان سان ڇو نه ڳالھائيندو آھي يا ڪا نشاني اسان وٽ ڇو نه ايندي آھي؟ اھڙي طرح جيڪي کانئن اڳ هُئا تن سندن چوڻ وانگر چيو، سندن دليون ھڪ جھڙيون آھن، بيشڪ انھيءَ قوم لاءِ نشانيون بيان ڪيون اٿئون جيڪي ويساھ رکندا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ جيڪي ماڻهو (خدائي ڪتابن جو) علم نٿا رکن سي چون ٿا ته الله تعاليٰ ڇو نه ٿو اسان سان سنئون سڌو ڳالهائي يا ڪا نشاني (معجزو) موڪلي؟ اهي به هوبهو اهائي (بيهودي) ڳالهه ٿا ڪن جيڪا هنن کان اڳيان ڪندا هئا. (مذهب جي باري ۾) اڳين ۽ پوين جون دليون هڪ جهڙيون پئي رهيون آهن، سچ هي آهي ته اسان گهڻيون ئي نشانيون ظاهر ڪري ڇڏيون آهن، پر اهي نشانيون انهن لاءِ ڪافي آهن، جيڪي مڃڻ وارا آهن (نه انهن لاءِ جي هرو ڀرو انڪار ڪرڻ لاءِ تيار آهن جيئن مصري ماڻهن ظاهر ظهور معجزا ڏٺا ته به حضرت موسيٰ کي نه مڃيائون).(علامه علي خان ابڙو) ۽ اڻ پڙهيل چون ٿا الله تعالى اسان سان ڇو نٿو ڳالهائي يا اسان کي ڪا نشاني ڏي، انهن کان اڳ وارن ماڻهن به اهڙي ئي ڳالهه ڪئي اِنهن جهڙي گفتگو، هِنن ۽ اُنهن جون دليون هڪ جهڙيون آهن، بيشڪ اسان بيان ڪيون آهن نشانيون انهن لاءِ جيڪي يقين رکن ٿا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جي (مشرڪ) نٿا ڄاڻن سي چون ٿا ته الله اسان سان (پاڻ) ڇو نٿو ڳالهائي يا اسان وٽ ڪا نشاني ڇو نٿي اچي؟. اهڙي طرح جيڪي (ماڻهون) انهن کان اڳ هئا تن به انهن جهڙي ڳالھ چئي. سندن دليون هڪجهڙيون آهن. جي ماڻهو يقن رکن ٿا انهن کي ته اسان پنهنجون کليل نشانيون ڏيکاريون آهن.(سيد فرمان علي) ۽ چيو انهن شخصن جو ڪجھ به نه ٿا ڄاڻن ته ڇو نه ٿو ڳالهائي اسان سان الله يا ڇو نه ٿي اچي اسان وٽ ڪا نشاني.ن طرح چيو هو انهن جو گذريا انهن کان اڳ ۽ انهن جي ڳالھ وانگر.لن جلن ٿيون دليون انهن جون تحقيق اسان بيان ڪيون آهن نشانيون ان قوم لاءِ جو يقين ٿا رکن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جيڪي نٿا ڄاڻن تن چيو ته الله اسان سان ڇو نه ٿو ڳالهائي. يا اسان وٽ ڪا نشاني ڇو نه ٿي اچي. اهڙي طرح جيڪي انهن کان اڳ هئا تن به انهن جهڙي ڳالهه چئي. سندن دليون هڪ جهڙيون آهن. بيشڪ اسان انهن ماڻهن لاءِ نشانيون بيان ڪيون آهن جيڪي يقين رکن ٿا. (مولانا محمد مدني) |
| إِنّا أَرسَلنٰكَ بِالحَقِّ بَشيرًا وَنَذيرًا وَلا تُسـَٔلُ عَن أَصحٰبِ الجَحيمِ (آيت : 119) |
(اي پيغمبر) بيشڪ اسان توکي سچ سان خوشخبري ڏيندڙ ۽ ڊيڄاريندڙ ڪري موڪليو ۽ (تون) دوزخين بابت نه پڇبين.(علامه تاج محمود امروٽي) اي پيغمبر! اسان توکي حق ۽ هدايت جي راه ڏيکارڻ لاءِ موڪليو آهي ۽ انهيءَ لاءِ ته ماڻهن کي (چڱن عملن جي برڪتن جي) خوشخبري ٻڌائين ۽ حق کان انڪار جي بدلي ۾ عذابن به نسبت) خبردار ڪرين. پوءِ جيڪي ماڻهو (انڪار ۽ بدعملن جي ڪري) دوزخي ٿيندا تن به نسبت توتي جوابداري ڪانهي (تنهنجو ڪم آهي فقط حق جو پيغام پهچائڻ).(علامه علي خان ابڙو) بيشڪ اسان توهان کي حق سان موڪليو آهي خوشخبري ڏيندڙ ۽ ڊيڄاريندڙ ۽ توهان کان اي حبيب ! دوزخين بابت ڪو سوال نه ڪيو ويندو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي رسول!) بيشڪ اسان تو کي سچو دين ڏئي، خوشخبري ٻڌائيندڙ ۽ ڊيڄاريندڙ ڪري موڪليو آهي. ۽ تو کان دوزخين بابت نه پڇيو ويندو.(سيد فرمان علي) بيشڪ اسان موڪليو توکي حق سان خوشخبري ڏيندڙ ۽ ڊيڄاريندڙ ڪري ۽ نه پڇا ڪيو ويندين تون جهنم وارن جي باري ۾ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) (اي رسول) بيشڪ اسان توکي حق ڏيئي خوشخبري ٻڌائيندڙ ۽ ڊيڄاريندڙ ڪري موڪليو آهي. ۽ توکان دوزخين بابت نه پڇيو ويندو. (مولانا محمد مدني) |
| وَلَن تَرضىٰ عَنكَ اليَهودُ وَلَا النَّصٰرىٰ حَتّىٰ تَتَّبِعَ مِلَّتَهُم قُل إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الهُدىٰ وَلَئِنِ اتَّبَعتَ أَهواءَهُم بَعدَ الَّذى جاءَكَ مِنَ العِلمِ ما لَكَ مِنَ اللَّهِ مِن وَلِىٍّ وَلا نَصيرٍ (آيت : 120) |
۽ (اي پيغمبر) يھودي ايسين توکان ڪڏھن راضي نه ٿيندا ۽ نڪي نصارىٰ جيسين تون سندن دين جي تابعداري ڪرين، (کين) چؤ ته الله جي ھدايت اھا (اسلام) جي ھدايت آھي، ۽ (اي پيغمبر) تو وٽ جو علم آيو آھي تنھن کان پوءِ به جيڪڏھن (تون) سندن سَڌن جي تابعداري ڪندين ته تو لاءِ الله وٽان نڪو سنڀاليندڙ ۽ نڪو واھرو ٿيندو.(علامه تاج محمود امروٽي) (ڇا به ڪرين) اهي يهودي ۽ عيسائي توکان راضي ڪڏهن به نه ٿيندا جيستائين تون هنن جي (هٿرادو ٺاهيل) جماعت جي پيروي ڪرين، هنن کي چئو ته هدايت جي راهه ته اها آهي جا الله تعاليٰ ڏَسي آهي ۽ ياد رک ته جيڪڏهن تو هنن جي خواهشن جي پيروي ڪئي اگرچه تو وٽ اڳئي سچو حقيقي علم اچي چڪو آهي ته پوءِ الله تعاليٰ جي دوستي ۽ مددگاري توکي حاصل نه ٿيندي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ توهان کان يهودي ۽ نصارى هرگز راضي نه ٿيندا جيستائين توهان انهن جي دين جي تابعداري نه ڪندا، توهان چئو بيشڪ الله جي هدايت ئي هدايت آهي ۽ (اي ٻڌندڙ) جيڪڏهن تو انهن جي خواهش جي تابعداري ڪئي علم اچڻ کان پوءِ ته الله تعالى کان توکي ڪوبه بچائڻ وارو ۽ مددگار نه هوندو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اي رسول!)تو کان يهودي ڪڏهن به راضي نه ٿيندا ۽ نڪي عيسائي، جيستائين تون سندن (باطل) دين جي تابعداري نه ڪندين. (کين) چئو ته بس! الله جي هدايت ته (سچي) هدايت آهي ۽ جيڪڏهن تون هن کان پوءِ به جو تو کي علم (قرآن) پهتو، سندن خواهشن جي تابعداري ڪندين ته تو کي خدا (جي غضب) کان بچاءُ وارو نڪو تنهنجو سرپرست ۽ نڪو مددگار ٿيندو.(سيد فرمان علي) ۽ هرگز راضي نه ٿيندا توکان يهودي ۽ نصارى تانجو تابعداري ڪرين انهن جي دين جي.رماءِ ته بيشڪ الله جو ڏسيل رستو اهو ئي سڌو رستو آهي ۽ جيڪڏهن (بفرض محال) تابعداري ڪندين.نهن جي خواهش جي ان کان پوءِ جو آيو اوهان وٽ علم ته (پوءِ) نه آهي الله (جي پڪڙ) کان ڪو بچائيندڙ ۽ نه ڪو مددگار .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ توکان يهودي ڪڏهن به راضي نه ٿيندا ۽ نڪي عيسائي جيستائين تون سندن دين جي تابعداري نه ڪندين. (کين) چئو ته الله جي رهنمائي ئي هدايت آهي. ۽ جيڪڏهن تون هن کان پوءِ به جو توکي علم پهتو سندن خواهشن جي تابعداري ڪندين ته الله کان (ڇڏائڻ لاءِ) تنهنجو نه ڪو دوست ۽ نه ڪو مددگار ٿيندو. (مولانا محمد مدني) |
| الَّذينَ ءاتَينٰهُمُ الكِتٰبَ يَتلونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ أُولٰئِكَ يُؤمِنونَ بِهِ وَمَن يَكفُر بِهِ فَأُولٰئِكَ هُمُ الخٰسِرونَ (آيت : 121) |
جن کي ڪتاب ڏنوسون سي ان کي اھڙي طرح پڙھندا آھن جھڙو سندس پڙھڻ جو حق آھي، اھي ان کي مڃيندا آھن، ۽ جيڪي اُن کي نه مڃيندا سي ئي ڇيئي وارا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) جن کي (خدائي) ڪتاب ڏنو ويو آهي ان کي (اخلاص سان ۽ غور ۽ فڪر ڪري حقيقت پروڙڻ لاءِ) ائين پڙهن ٿا جيئن ان کي پڙهڻ گهرجي. اهي پوءِ ضرور ان تي ايمان آڻيندا، پر جيڪڏهن ڪو (سڌي راهه وٺڻ کان) انڪار ڪندو ته پوءِ انهن ئي لاءِ تباهي ۽ نامرادي آهي.(علامه علي خان ابڙو) جن ماڻهن کي اسان ڪتاب ڏنو آهي اُهي انهيءَ جو حق ادا ڪري پڙهن ٿا، اُهي ئي انهيءَ تي ايمان رکن ٿا، ۽ جيڪي انهيءَ جو انڪار ڪندڙ آهن پوءِ اهي ئي ڇيهي وارا آهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) جن کي اسان ڪتاب (قرآن مجيد) ڏنو آهي، اهي ان کي (غور ۽ فڪر سان) اهڙو پڙهن ٿا جهڙو هن کي پڙهڻ جو حق آهي. اهي الله جي هدايت تي ايمان آڻن ٿا ۽ جيڪي ان جو انڪار ڪندا سي ئي نقصان پائڻ وارا آهن.(سيد فرمان علي) اهي شخص جو ڏنو اسان انهن کي ڪتاب تلاوت ٿا ڪن ان جي حق تلاوت ڪرڻ ان جي جو.هي ان تي ايمان آڻين ٿا ۽ جيڪي انڪار ٿا ڪن ان جو پوءِ اهي ئي نقصان ۾ آهن .ع (مولانا محمد ادريس ڏاهري) جن کي اسان ڪتاب (تورات) ڏنو آهي (۽) هي ان کي اهڙو پڙهن ٿا جهڙو ان جي پڙهڻ جو حق آهي سي الله جي هدايت تي ايمان آڻين ٿا. ۽ جيڪي ان جو انڪار ڪندا سي ئي نقصان پائڻ وارا آهن. (مولانا محمد مدني) |
| يٰبَنى إِسرٰءيلَ اذكُروا نِعمَتِىَ الَّتى أَنعَمتُ عَلَيكُم وَأَنّى فَضَّلتُكُم عَلَى العٰلَمينَ (آيت : 122) |
اي بني اسرائيلؤ اُھي مُنھنجا ڳُڻ ياد ڪريو جيڪي مون اوھان تي ڪيا ۽ مون جھان (وارن) تي اوھان کي سڳورو ڪيو.(علامه تاج محمود امروٽي) اي بني اسرائيلو! منهنجون اهي نعمتون ياد ڪيو جي مون اوهان تي ڪيون ۽ مون اوهان کي سڄي دنيا ۾ ممتاز ۽ سرفراز ڪيو.(علامه علي خان ابڙو) اي اولاد يعقوب جا توهان منهنجن نعمتن کي ياد ڪريو جيڪي مون توهان تي ڪيون ۽ بيشڪ مون توهان کي ڀلو ڪيو اُن زماني وارن کان.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اي بني اسرائيلو! منهنجي اها نعمت ياد ڪريو جيڪا مون اوهان تي ڪئي ۽ مون اوهان کي ساري جهان تي فضليت ڏني.(سيد فرمان علي) اي بني اسرائيلو! ياد ڪيو منهنجي اها نعمت جا مون اوهان تي ڪئي ۽ (خاص ڪري هيءَ جو) بيشڪ مون ڀلو ڪيو اوهان کي (ان وقت جي) سڀني جهانن تي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اي بني اسرائيلو ! منهنجي اها نعمت ياد ڪريو جيڪا مون اوهان تي ڪئي. ۽ مون اوهان کي قومن تي فضيلت ڏني. (مولانا محمد مدني) |
| وَاتَّقوا يَومًا لا تَجزى نَفسٌ عَن نَفسٍ شَيـًٔا وَلا يُقبَلُ مِنها عَدلٌ وَلا تَنفَعُها شَفٰعَةٌ وَلا هُم يُنصَرونَ (آيت : 123) |
۽ انھيءَ ڏينھن کا ڊڄو جنھن ۾ ڪو جيءُ ڪنھن جيءَ کان ڪجھ به نه ٽاري سگھندو ۽ نڪي کانئس ڪو بدلو قبول ڪبو ۽ نڪي کيس ڪا پارت نفعو ڏيندي ۽ نڪي کين مدد ڏبي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ ڊڄو انهيءَ ڏينهن کان جنهن ڏينهن ڪوبه انسان ڪنهن ٻئي انسان کي ڪم نه ايندو (نڪي پنهنجي ڪنهن پيشوا جو نالو وٺي عذاب کان ڇٽي وڃبو) نه ڪنهن طرح جو عيوضو قبول پوندو (يعني فديو ڏئي جان ڪوبه ڇڏائي سگهي) نه ڪنهن جي ڪوشش ۽ سفارش فائدو ڏيندي ۽ نه گنهگارن کي ڪٿان به مدد ملندي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ ڊڄو انهيءَ ڏينهن کان جو ڪو مؤمن ڪافر کي ڪو فائدو نه ڏئي سگهندو ۽ نه قبول ڪيو ويندو کانئس ڪو عيوض ۽ نه نفعو ڏيندس سفارش ۽ نه ئي کين مدد ڏني ويندي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ ان ڏينهن کان ڊڄو جنهن ۾ ڪو شخص ڪنهن کي ڪجھ به ڪم نه ايندو ۽ نه ان کان بدلو قبول ڪيو ويندو ۽ نه ان کي ڪا شفاعت فائدو پهچائيندي ۽ نه انهن کي ڪا مدد ملندي.(سيد فرمان علي) ۽ ڊڄو ان ڏينهن کان جو نه بدلو ڏيندو ڪو شخص ڪنهن شخص جي پاران ڪجھ به ۽ نه قبول ڪيو ويندو ان کان مالي تاوان ۽ نه نفعو ڏيندي ان کي سفارش ۽ نه اهي مدد ڪيا ويندا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ ان ڏينهن کان ڊڄو جنهن ۾ ڪو شخص ڪنهن کي ڪجهه به ڪم نه ايندو ۽ نه ان کان ڪو بدلو قبول ڪيو ويندو. ۽ نه ان کي ڪا سفارش فائدو پهچائيندي ۽ نه انهن کي ڪا مدد پهچندي. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذِ ابتَلىٰ إِبرٰهۦمَ رَبُّهُ بِكَلِمٰتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنّى جاعِلُكَ لِلنّاسِ إِمامًا قالَ وَمِن ذُرِّيَّتى قالَ لا يَنالُ عَهدِى الظّٰلِمينَ (آيت : 124) |
۽ جڏھن ابراھيمؑ کي سندس پالڻھار ڪن ڳالھين سان پرکيو پوءِ اُھي پوريون ڪيائين، ۽ (الله) فرمايو ته آءٌ توکي ماڻھن لاءِ امام مُقرّر ڪرڻ وارو آھيان، (تڏھن ابراھيم) چيو ته منھنجي اولاد مان به (امام ڪندين؟ الله) فرمايو ته ظالمن کي اھو منھنجو انجام نه پھچندو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (اها ڳالهه ياد رکو ته) جڏهن حضرت ابراهيم کي سندس پروردگار ڪن ڳالهين ۾ آزمايو تڏهن هو آزمائش ۾ پورو نڪتو. پوءِ الله تعاليٰ کيس فرمايو ته مان توکي ماڻهن لاءِ امام بنائڻ وارو آهيان (يعني ماڻهو تنهنجي پيروي ڪندا) تڏهن حضرت ابراهيم عرض ڪيو ته منهنجي اولاد تي به اهڙو فضل ٿئي. الله تعاليٰ جواب ۾ فرمايو ته هائو، پر جيڪي ظالم ۽ گنهگار ٿيندا تن سان منهنجو عهد لاڳو نه ٿيندو (رڳو نسل ۽ خاندانائي ڪجهه به فائدو نٿي ڏئي.)(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن ابراهيم کي پنهنج رب ڪن ڳالهين کان آزمايو پوءِ پاڻ اُهي پوريون ڪيائين، الله تعالى فرمايو آئون توکي ماڻهن جو اڳواڻ ڪندس. عرض ڪيائين ۽ منهنجي اولاد مان، الله تعالى فرمايو نٿو پهچي منهنجو وعدو ظالمن کي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اي رسول! بني اسرائيل کي اهو وقت به ياد ڏياريو ته) جڏهن ابراهيم کي سندس پالڻهار ڪن ڳالهين ۾ آزمايو پوءِ ان انهن کي پورو ڪيو تڏهن الله فرمايو ته آءُ تو کي ماڻهن جو پيشوا ڪريان ٿو. چيائين ته منهنجي اولاد مان به (پيشوا ڪندين؟!) فرمايائين ته (هاءُ! پر) منهنجي هن ”عهد“ تي ظالمن مان ڪو به فائز نه ٿيندو.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جڏهن آزمايو ابراهيم کي ان جي رب ٻٽن فرمانن سان پوءِ پورو ڪيائين انهن کي فرمايو (الله) ته بيشڪ مان ڪندڙ آهيان توکي ماڻهن جي لاءِ اڳواڻ.رض ڪيائين ۽ منهنجي اولاد مان به فرمايو (الله) ته نه پهچندو وعدو منهنجو ظالمن کي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جڏهن ابراهيم کي سندس پاليندڙ ڪن ڳالهين ۾ آزمايو پوءِ اُن انهن کي پورو ڪيو. تڏهن الله فرمايو ته آءُ توکي ماڻهن جو پيشوا ڪريان ٿو. چيائين ته منهنجي اولاد مان به (پيشوا ڪندين) فرمايائين ته منهنجو (اهو) انجام ظالمن کي نه پهچندو. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ جَعَلنَا البَيتَ مَثابَةً لِلنّاسِ وَأَمنًا وَاتَّخِذوا مِن مَقامِ إِبرٰهۦمَ مُصَلًّى وَعَهِدنا إِلىٰ إِبرٰهۦمَ وَإِسمٰعيلَ أَن طَهِّرا بَيتِىَ لِلطّائِفينَ وَالعٰكِفينَ وَالرُّكَّعِ السُّجودِ (آيت : 125) |
۽ جڏھن بيت الله کي ماڻھن جي موٽڻ جو ماڳ ۽ امن جو ھنڌ مقرر ڪيوسون، ۽ (ھن امت کي حُڪم ڪيوسون) ته مقام ابراھيم کي (به) نماز پڙھڻ جي جاءِ ڪري وٺو، ۽ ابراھيم ۽ اسمٰعيل کي وصيّت ڪئي سون ته منھنجي گھر کي طواف ڪندڙن ۽ اعتڪاف وارن ۽ رڪوع ( ۽ ) سجدي ڪندڙن لاءِ پاڪ رکو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ وري ڏسو ته اسان هن گهر (ڪعبي) کي ماڻهن جي اچڻ جو مرڪز ۽ امن امان جي جاءِ ڪئي ۽ حڪم ڏنوسين ته حضرت ابراهيم جي بيهڻ واري جاءِ کي (هميشه جي واسطي) نماز پڙهڻ جي جاءِ بنايو وڃي ۽ اسان حضرت ابراهيم ۽ حضرت اسماعيل کي حڪم ڪيو ته هن منهنجي گهر کي طواف ڪرڻ وارن لاءِ، عبادت لاءِ منجهن رهڻ وارن لاءِ ۽ رڪوع ۽ سجدو ڪرڻ وارن لاءِ پاڪ رکو.(علامه علي خان ابڙو) اي حبيب ! ياد ڪريو جڏهن اسان ڪعبي شريف کي ماڻهن لاءِ ثواب جي جاءِ ۽ امن جي جاءِ ڪئي، ۽ ابراهيم جي بيهڻ جي جاءِ کي جاءِ نماز بنايو ۽ اسان تاڪيد سان حڪم فرمايو ابراهيم ۽ اسماعيل کي ته بيت الله کي طواف ڪندڙن، اعتڪاف ڪندڙن ۽ نماز پڙهندڙن لاءِ پاڪ رکو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي رسول! انهن کي اهو وقت به ياد ڏياريو ته) جڏهن اسان ڪعبي کي ماڻهن جي ثواب ۽ پناھ جي جڳھ ڪيو ۽ (حڪم ڪيو ته) ابراهيم جي (هن) جڳھ کي نماز جي جاءِ بڻايو. ۽ ابراهيم ۽ اسماعيل کان (اهو) عهد ۽ اقرار ورتو ته: منهنجي (هن) گهر کي طواف ۽ اعتڪاف ۽ رڪوع ۽ سجدو ڪندڙن لاءِ پاڪيزھ رکو.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جڏهن بنايو اسان (هن) گهر کي مرڪز ماڻهن لاءِ ۽ امن جي جاءِ ۽ (ماڻهن کي حڪم ڪيوسون ته) وٺو مقام ابراهيم کي نماز جي جاءِ ۽ تاڪيد ڪيوسون ابراهيم ۽ اسماعيل کي ته پاڪ صاف رکو منهنجو گهر طواف ڪندڙن ۽ اعتڪاف ۾ وهندڙن ۽ رڪوع سجدي ڪندڙن لاءِ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اها ڳالهه تڏهن ٿي) جڏهن اسان بيت الله کي ماڻهن جي گڏ ٿيڻ ۽ امن جي جاءِ ڪيو. ۽ اوهين ابراهيم جي بيهڻ جي جاءِ کي نماز جي جاءِ بنايو. ۽ ابراهيم ۽ اسماعيل ڏي حڪم موڪليوسون ته منهنجي گهر کي طواف ڪندڙن ۽ اعتڪاف ڪندڙن ۽ رڪوع ۽ سجدو ڪندڙن لاءِ پاڪ ڪريو. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ قالَ إِبرٰهۦمُ رَبِّ اجعَل هٰذا بَلَدًا ءامِنًا وَارزُق أَهلَهُ مِنَ الثَّمَرٰتِ مَن ءامَنَ مِنهُم بِاللَّهِ وَاليَومِ الءاخِرِ قالَ وَمَن كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَليلًا ثُمَّ أَضطَرُّهُ إِلىٰ عَذابِ النّارِ وَبِئسَ المَصيرُ (آيت : 126) |
۽ جڏھن ابراھيم چيو ته اي منھنجا پالڻھار ھن شھر (مڪي) کي امن جو ھنڌ ڪر ۽ سندس رھندڙن مان انھن کي ميون جي روزي ڏي جيڪي منجھائن الله ۽ قيامت جي ڏينھن کي مڃين، (تڏھن الله) فرمايو ته جنھن نه مڃيو (تنھن کي به) پوءِ اُن کي (حياتيءَ جا) ٿورڙا ڏينھن آسودو ڪندس وري کيس باھ جي عذاب ڏانھن بيوس ڪندس، ۽ اُھا بُڇڙي جاءِ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ پوءِ ڇا ٿيو جو حضرت ابراهيم دعا گهري ته اي منهنجا رب تون هن شهر کي امن امان وارو شهر ڪر ۽ ان جي ماڻهن مان جيڪي الله ۾ ۽ آخرت جي ڏينهن ۾ سچو ايمان رکن تن جي گذران لاءِ هر طرح جا ميوا وغيره عطا ڪر. تنهن تي خدا جو حڪم آيو ته هائو، پر جيڪو ڪفر ڪندو تنهن کي به ڪجهه وقت ته رزق جو فائدو ڏينداسين پر جلد کيس باهه جي عذاب ڏانهن گهلينداسين اهو (دوزخ جو) هنڌ ڪهڙو نه مصيبت وارو هوندو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن ابراهيم عرض ڪيو اي منهنجا رب هن شهر کي امن وارو ڪر ۽ ان ۾ رهندڙن کي قِسمين قِسمين ميوا کاراءِ جيڪي انهن مان الله تعالى ۽ قيامت تي ايمان آڻن، الله تعالى فرمايو ۽ جنهن ڪفر ڪيو ان کي ٿورو وقت خوشحال ڪندس ان کان پوءِ جهنم جي عذاب ڏانهن مجبور ڪندس ۽ اها تمام خراب جاءِ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اي رسول! اهو وقت به ياد ڏيارين ته) جڏهن ابراهيم دعا گهري ته اي منهنجا پالڻهار! هن (شهر) کي پناھ ۽ امن جو شهر بڻاءِ، ان ۾ رهڻ وارن مان جو، خدا ۽ قيامت جي ڏينهن تي ايمان آڻي، ان کي طرح طرح جا ميوا کائڻ لاءِ عطا ڪر. خدا فرمايو (چڱو! پر) جو ڪفر ڪندو ته ان کي به ٿورو (عرصو) فائدو وٺڻ ڏيو. پوءِ ان کي (آخرت ۾) مجبور ڪري دوزخ ڏانهن گهليو ويندو. ۽ اها موٽڻ واري جاءِ (تمام) بڇڙي آهي.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جڏهن دعا گهري ابراهيم ته اي منهنجا رب ڪر تون هن (شهر کي) امن وارو شهر ۽ روزي ڏي ان ۾ رهندڙن کي طرح طرح جا ميوا (يعني) ان کي جو ايمان آڻي انهن مان الله تي ۽ ڏينهن قيامت تي.رمايائين ۽ جنهن ڪفر ڪيو پوءِ فائدو وٺڻ ڏيندس ان کي ٿورو وقت ان کان پوءِ مجبور ڪندس ان کي باھ جي عذاب ڏانهن ۽ گهڻي خراب جاءِ آهي اها .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اها ڳالهه تڏهن ٿي) جڏهن ابراهيم چيو ته اي منهنجا پاليندڙ ! هن کي امن امان جو شهر ڪر ۽ ان جي رهاڪن کي ميون مان روزي ڏي جيڪو انهن مان الله ۽ قيامت جي ڏينهن تي ايمان آڻي. الله فرمايو ۽ جيڪو ڪفر ڪندو ته ان کي به ٿورو (وقت) فائدو پهچائيندس. وري ان کي باهه جي عذاب ڏي بيوس ڪندس ۽ اها موٽي وڃڻ جي جاءِ بڇڙي آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذ يَرفَعُ إِبرٰهۦمُ القَواعِدَ مِنَ البَيتِ وَإِسمٰعيلُ رَبَّنا تَقَبَّل مِنّا إِنَّكَ أَنتَ السَّميعُ العَليمُ (آيت : 127) |
۽ جڏھن ابراھيم ۽ اسمٰعيل بيت (الله) جا بنياد اوساريندا هُئا (تڏھن چوندا هُئا ته) اي اسان جا پالڻھار (ھيءُ پورھيو) اسان کان قبول ڪر، ڇوته تون ئي ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آھين.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ هي عظيم واقعو به ياد رکو جو حضرت ابراهيم خدا جي گهر جي پيڙهه وجهي رهيو هو ۽ سندس پٽ حضرت اسماعيل به ساڻس شريڪ هو، (پٿر کڻندي هو دعا گهري رهيا هئا) اي پروردگار! اسان جي هيءَ خدمت ۽ عمل قبول پوي. بيشڪ تون دعائن جو ٻڌندڙ ۽ سڀ ڪجهه ڄاڻندڙ آهين.(علامه علي خان ابڙو) اي حبيب ! ياد فرمايو جڏهن ابراهيم ۽ اسماعيل بيت الله جي بنيادن کي بُلند ڪيو ته عرض ڪيائون اي اسان جا رب قبول ڪر تون اسان کان بيشڪ تون ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آهين.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اي حبيب! اهو وقت به ياد ڏيارين ته) جڏهن ابراهيم ۽ اسماعيل بيت الله جا بنياد مٿي کڻندا هئا (هيءَ دعا گهرندي ته) اي اسان جا پالڻهار! اسان جي هي (خدمت) قبول فرماءِ! بيشڪ تون ئي (دعا جو) ٻڌندڙ (۽ نيت جو) ڄاڻيندڙ آهين.(سيد فرمان علي) ۽ (ياد ڪيو) جڏهن کنيا ٿي ابراهيم بنياد بيت الله جا ۽ اسماعيل (۽ دعا ٿي گهريائون ته) اي اسان جا رب! قبول ڪر اسان کان بيشڪ تون ئي ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آهين .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (اها ڳالهه تڏهن ٿي) جڏهن ابراهيم ۽ اسماعيل بيت الله جا بنياد مٿي کڻندا هئا (هيءُ دُعا گهرندي ته) اي اسان جا پاليندڙ اسان کان قبول ڪر ! بيشڪ تون ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آهين. (مولانا محمد مدني) |
| رَبَّنا وَاجعَلنا مُسلِمَينِ لَكَ وَمِن ذُرِّيَّتِنا أُمَّةً مُسلِمَةً لَكَ وَأَرِنا مَناسِكَنا وَتُب عَلَينا إِنَّكَ أَنتَ التَّوّابُ الرَّحيمُ (آيت : 128) |
۽ اسان جا پالڻھار اسان کي پنھنجو فرمانبردار ڪر ۽ اسان جي اولاد مان (به) ھڪ ٽوليءَ کي پنھنجو فرمانبردار ڪر، ۽ اسان کي اسان جي حج جا ارڪان سيکار ۽ اسان جون (خطائون) معاف ڪر، ڇو ته تون ئي وڏو معاف ڪندڙ مھربان آھين.(علامه تاج محمود امروٽي) اي اسان جا پروردگار اسان ٻنهي کي سچو مسلم (تنهنجي حڪمن جو فرمانبردار) ڪر ۽ اسان جي اولاد مان به اهڙي امت پيدا ڪر جا تنهنجي حڪمن جي فرمابردار هجي. اي خدا اسان کي اسان جي عبادت جا طريقا سيکار ۽ اسان جا قصور معاف ڪر. بيشڪ تون ئي وري وري معاف ڪندڙ ۽ بي انتها رحم واروآهين.(علامه علي خان ابڙو) اي رب اسان جا اسان ٻنهي کي پنهنجو مخلص بناءِ ۽ اسان جي اولاد مان هڪ جماعت کي فرمانبردار ڪر، ۽ اسان کي عبادت جا قاعدا ڏيکار ۽ اسان تي پنهنجي رحمت سان موٽ، بيشڪ تون نهايت توبہ قبوليندڙ مهربان آهين.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (۽) اي اسان جا پالڻهار! اسان ٻنهي کي پنهنجو تابعدار ڪر. ۽ اسان جي اولاد مان به هڪ جماعت اهڙي ئي تابعدار ڪر ۽ اسان کي، اسان جي حج جون جايون ڏيکار ۽ اسان جي توبه قبول ڪر. بيشڪ تون ئي مهرباني ڪندڙ نهايت رحم وارو آهين.(سيد فرمان علي) اي اسان جا رب! ۽ ڪر تون اسان کي فرمانبردار پنهنجو ۽ اسان جي اولاد مان جماعت فرمانبردار تنهنجي ۽ ڏيکار (سيکار) ان کي اسان جي عبادت (ڪرڻ) جا طريقا ۽ توجهه ڪر اسان تي بيشڪ تون ئي گهڻي توبہ قبول ڪندڙ گهڻو رحم ڪندڙ آهين .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اي اسان جا پاليندڙ ! ۽ اسان ٻنهي کي پنهنجو تابعدار ڪر. ۽ اسان جي اولاد مان به پنهنجي هڪ تابعدار جماعت ڪر ۽ اسان کي اسان جي حج جا طريقا ڏيکار ۽ اسان تي مهرباني ڪر. بيشڪ تون ئي مهرباني ڪندڙ نهايت رحم وارو آهين. (مولانا محمد مدني) |
| رَبَّنا وَابعَث فيهِم رَسولًا مِنهُم يَتلوا عَلَيهِم ءايٰتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الكِتٰبَ وَالحِكمَةَ وَيُزَكّيهِم إِنَّكَ أَنتَ العَزيزُ الحَكيمُ (آيت : 129) |
۽ اي اسان جا پالڻھار منجھانئن ھڪ پيغمبر منجھن موڪل جو تنھنجون آيتون مٿن پڙھي ۽ کين ڪتاب ۽ حڪمت سيکاري ۽ کين سڌاري، ڇو ته تون ئي غالب حڪمت وارو آھين.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ اي اسان جا پروردگار (پنهنجي فضل ۽ ڪرم سان) جيڪي ماڻهو (مڪي ۾ اسماعيل جو اولاد) پيدا ٿيندا تن ڏانهن انهن ئي منجهان هڪڙو رسول موڪلجانءِ جو تنهنجون آيتون ماڻهن کي پڙهي ٻڌائي. الله جو ڪتاب ۽ عقل ۽ دانائيءَ جون ڳالهيون سيکاري ۽ (پنهنجي تربيت ۽ صحبت سان) هنن جون دليون پاڪ ڪري ڇڏي. اي پروردگار! بيشڪ تون ئي آهين جو وڏي شان ۽ قدرت وارو ۽ وڏي حڪمت وارو آهين.(علامه علي خان ابڙو) اي اسان جا رب انهن ۾ رسول (ڪريم) موڪل انهن مان جيڪو انهن کي قرآن ڪريم پڙهائي ۽ انهن کي قرآن ۽ شرعي احڪام سيکاري ۽ انهن کي پاڪ ڪري، بيشڪ تون ئي غالب حڪمت وارو آهين.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (۽) اي اسان جا پالڻهار! انهن ۾، انهن مان ئي هڪ رسول موڪل جو کين تنهنجون آيتون پڙهي ٻڌائي ۽ انهن کي ( آسماني) ڪتاب ۽ دانائي سيکاري ۽ انهن جي (نفس) کي پاڪ ڪري، بيشڪ تون ئي زبردست (۽) حڪمت وارو آهين.(سيد فرمان علي) اي اسان جا رب! موڪل انهن ۾ شان وارو رسول انهن مان ته پڙهي انهن جي اڳيان تنهنجون آيتون ۽ پڙهائي انهن کي ڪتاب ۽ دانائيءَ جون ڳالهيون ۽ پاڪ صاف ڪري انهن کي بيشڪ تون ئي زبردست غالب وڏي حڪمت وارو آهين. ع (مولانا محمد ادريس ڏاهري) اي اسان جا پاليندڙ ! ۽ انهن ۾ انهن مان هڪ رسول موڪل جو کين تنهنجيون آيتون پڙهي ٻڌائي ۽ انهن کي ڪتاب ۽ دانائي سيکاري ۽ کين پاڪ ڪري. بيشڪ تون ئي زبردست (۽) حڪمت وارو آهين. (مولانا محمد مدني) |
| وَمَن يَرغَبُ عَن مِلَّةِ إِبرٰهۦمَ إِلّا مَن سَفِهَ نَفسَهُ وَلَقَدِ اصطَفَينٰهُ فِى الدُّنيا وَإِنَّهُ فِى الءاخِرَةِ لَمِنَ الصّٰلِحينَ (آيت : 130) |
۽ جنھن پاڻ کي بي سمجھ ڪيو تنھن کانسواءِ (ٻيو) ڪير ابراھيم جي دين کان مُڙندو، ۽ بيشڪ کيس دنيا ۾ چونڊيو سون، ۽ اُھو آخرت ۾ ضرور ڀلارن مان آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) (حضرت ابراهيم جو طريقو اهو هو جو بيان ڪيو ويو) پوءِ ڪير حضرت ابراهيم جي اهڙي سهڻي دين کان ڦري ويندو؟ سواءِ انهيءَ جي جنهن پاڻ کي جاهل ۽ ڀوڪ بنائي ڇڏيو آهي ۽ بيشڪ اسان حضرت ابراهيم کي دنيا ۾ به چونڊي ممتاز ڪيو ۽ آخرت ۾ به هو صالحن جي جماعت ۾ هوندو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ ابراهيم جي دين کان ڪير منهن موڙي مگر جنهن پنهنجي دل کي بيوقوف بنايو، ۽ بيشڪ اسان انهيءَ کي دنيا ۾ پسند ڪيو ۽ بيشڪ اهو آخرت ۾ يقيناً صالحن مان آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ ڪير ابرهيم جي ملت (دين) کان ڦرندو، ان کان سواءِ جنهن پاڻ کي بيوقوف بڻايو ۽ اسان کيس دنيا ۾ چونڊيوسين ۽ هو آخرت ۾ به چڱن مان ئي ٿيندو.(سيد فرمان علي) ۽ ڪير منهن موڙيندو دين ابراهيم جي کان سواءِ ان جي جو بيوقوف بنايائين پنهنجي پاڻ کي ۽ بيشڪ برگزيدو ڪيو سون ان کي دنيا ۾ ۽ بيشڪ اهو آخرت ۾ به صالحن مان هوندو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ ڪير ابراهيم جي دين کان ڦرندو ان کان سواءِ جنهن پاڻ کي بيوقوف بنايو. ۽ بيشڪ اسان ان کي دنيا ۾ چونڊيو. ۽ بيشڪ هو آخرت ۾ چڱن مان آهي. (مولانا محمد مدني) |
| إِذ قالَ لَهُ رَبُّهُ أَسلِم قالَ أَسلَمتُ لِرَبِّ العٰلَمينَ (آيت : 131) |
جڏھن کيس سندس پالڻھار چيو ته منھنجا حڪم مڃ (تڏھن) چيائين ته جھان جي پالڻھار جا (سڀ) حڪم مڃيم.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ ڏسو جڏهن حضرت ابراهيم جي پرودگار کيس حڪم ڪيو ته منهنجي اڳيان سر جهڪائي پورو پورو فرمابردار ٿي وڃ. تڏهن حضرت ابراهيم هڪدم چئي ڏنو ته مون سڀني جهانن جي پالڻهار اڳيان پنهنجو سر جهڪايو.(علامه علي خان ابڙو) جڏهن ابراهيم کي سندس رب فرمايو منهنجي فرمانبرداري ڪر چيائين فرمانبرداري ڪئي مون رب جهانن واري جي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) جڏهن ان کي سندس پالڻهار فرمايو ته اسلام قبول ڪر! عرض ڪيائين ته مون ساري جهان جي پالڻهار تي ايمان آندو.(سيد فرمان علي) جڏهن چيو ان کي ان جي رب ته ڪنڌ جهڪاءِ عرض ڪيائين ته ڪنڌ جهڪايم جهانن جي رب لاءِ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) جڏهن ان کي سندس پاليندڙ چيو ته تابعدار ٿي. چيائين ته مون جهانن جي پاليندڙ جي تابعداري قبول ڪئي. (مولانا محمد مدني) |
| وَوَصّىٰ بِها إِبرٰهۦمُ بَنيهِ وَيَعقوبُ يٰبَنِىَّ إِنَّ اللَّهَ اصطَفىٰ لَكُمُ الدّينَ فَلا تَموتُنَّ إِلّا وَأَنتُم مُسلِمونَ (آيت : 132) |
۽ ابراھيم ۽ يعقوب پنھنجي پٽن کي ان ڳالھ جي وصيت ڪئي، ته اي اسانجا اولاد (ھن) دين کي الله اوھان لاءِ چونڊيو آھي پوءِ اوھين مسلمان ھجڻ کانسواءِ نه مرجو.(علامه تاج محمود امروٽي) حضرت ابراهيم ۽ سندس پوٽي حضرت يعقوب پنهنجي اولاد کي اهائي ساڳي وصيت ڪئي (ته الله جي اڳيان سر جهڪائي سندس حڪمن جي فرمانبرداري ڪيو) ته انهن فرمايو ته اي منهنجا فرزندو! الله تعاليٰ توهان جي لاءِ هيءُ سچو دين (اسلام) پسند فرمايو آهي، پوءِ خبردار متان اسلامي فرمانبرداري جي حالت ۾ اچڻ کان اڳ ئي مري وڃو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ انهيءَ دين جي وصيت ڪئي ابراهيم پنهنجن پٽن ۽ يعقوب کي ته اي منهنجا پُٽ بيشڪ الله تعالى توهان لاءِ دين کي پسند ڪيو آهي پوءِ هرگز نه مرو توهان مگر مسلمان ٿي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ ان طريقي جي ابراهيم پنهنجي اولاد کي وصيت ڪئي ۽ يعقوب (به) ته اي منهنجي اولاد! الله اوهان لاءِ اهو ئي دين (اسلام) چونڊيو آهي، پوءِ اوهان نه مرو مگر مسلمان ٿي.(سيد فرمان علي) ۽ وصيت ڪئي هئي ان (دين) جي ابراهيم پنهنجن پٽن کي ۽ يعقوب اي منهنجا پٽ! بيشڪ الله پسند ڪيو اوهان لاءِ (هن) دين کي پوءِ هرگز نه مرجو اوهان مگر ان هال ۾ جو اوهان مسلمان آهيو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ ابراهيم ان جي پنهنجن پُٽن کي وصيت ڪئي ۽ يعقوب به ته اي منهنجي اولاد ! بيشڪ الله اوهان لاءِ (هيءُ) دين چونڊيو آهي. پوءِ اوهين نه مرو مگر تابعدار ٿي. (مولانا محمد مدني) |
| أَم كُنتُم شُهَداءَ إِذ حَضَرَ يَعقوبَ المَوتُ إِذ قالَ لِبَنيهِ ما تَعبُدونَ مِن بَعدى قالوا نَعبُدُ إِلٰهَكَ وَإِلٰهَ ءابائِكَ إِبرٰهۦمَ وَإِسمٰعيلَ وَإِسحٰقَ إِلٰهًا وٰحِدًا وَنَحنُ لَهُ مُسلِمونَ (آيت : 133) |
(اي ڪتاب وارؤ) اوھين تڏھن حاضر ھيؤ ڇا؟ جڏھن يعقوب کي موت ويجھو ٿيو جڏھن پنھنجن پٽن کي چيائين ته مون کان پوءِ ڪنھن جي عبادت ڪندؤ؟ (تڏھن) چيائون ته تنھنجي خُدا ۽ تنھنجي پيءُ ڏاڏي ابراھيم ۽ اسمٰعيل ۽ اسحٰق جي خدا جي جو اڪيلو خدا آھي عبادت ڪنداسون، ۽ اسين سندس حڪم مڃيندڙ آھيون.(علامه تاج محمود امروٽي) پوءِ ڇا توهان انهيءَ وقت حاضر هئو، جڏهن موت اچي حضرت يعقوب جي مٿان بيٺو؟ انهيءَ مهل حضرت يعقوب پنهنجي پٽن کان پڇيو ته مون کان پوءِ ڪنهن جي عبادت ڪندؤ؟ هنن جواب ڏنو ته اسان انهيءَ هڪ خدا جي عبادت ڪنداسين جنهن جي تو ڪئي آهي ۽ تنهنجي وڏن حضرت ابراهيم، حضرت اسماعيل ۽ حضرت اسحاق ڪئي آهي ۽ اسان به انهيءَ خدا جا فرمانبردار ٻانها آهيون.(علامه علي خان ابڙو) بلڪ توهان جا وڏا موجود هئا يعقوب جي وصال وقت جڏهن يعقوب پنهنجي پٽن کي فرمايو توهان مون کان پوءِ ڪنهن جي عبادت ڪندا، چيائون اسين عبادت ڪنداسين ان جي جيڪو توهان جو ۽ توهان جي پيءُ ڏاڏي ابراهيم ۽ اسماعيل ۽ اسحاق جو اڪيلو رب آهي، ۽ اسين الله کي مڃيندڙ آهيون.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي بني اسرائيلو!) ڀلا اوهان حاضر هئا ڇا! جنهن وقت يعقوب جي سامهون موت آيو، جڏهن پنهنجن پٽن کي چيائين ته مون کان پوءِ ڪنهن جي عبادت ڪندو؟ انهن چيو ته اسين، تنهنجي پيءُ ڏاڏي ابراهيم ۽ اسماعيل ۽ اسحاق جي معبود اڪيلي خدا جي عبادت ڪنداسون ۽ اسين سندس تابعدار آهيون.(سيد فرمان علي) ڇا اوهان حاضر هيئو جنهن وقت آيو يعقوب (عليہ الصلواة والسلام) وٽ موت جنهن وقت چيائين (پڇيائين) پنهنجن پٽن کان ته ڪنهن جي عبادت ڪندؤ مون کان پوءِ ؟ چيائون عبادت ڪنداسون تنهني (سچي) معبود ۽ تنهنجي پيئرن ابراهيم ۽ اسماعيل ۽ اسحاق جي (سچي) معبود جي جيڪو هڪ (سچو ۽ حق وارو) معبود آهي ۽ اسين ان جي لاءِ ڪنڌ جهڪائيندڙ آهيون .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) (اي بني اسرائيلو!) ڀلا اوهين حاضر هئا ڇا جنهن وقت يعقوب جي سامهون موت آيو. جنهن وقت پنهنجن پُٽن کي چيائين ته مون کان پوءِ ڪهڙي شيءِ جي عبادت ڪندؤ؟ انهن چيو ته اسين تنهنجي الله ۽ تنهنجي پيءُ ڏاڏي ابراهيم ۽ اسماعيل ۽ اسحاق جي الله جي، جو اڪيلو الله آهي عبادت ڪنداسون. ۽ اسين سندس تابعدار آهيون. (مولانا محمد مدني) |
| تِلكَ أُمَّةٌ قَد خَلَت لَها ما كَسَبَت وَلَكُم ما كَسَبتُم وَلا تُسـَٔلونَ عَمّا كانوا يَعمَلونَ (آيت : 134) |
اھا ٽولي بيشڪ گذري وئي، جيڪي انھن ڪمايو سو انھن لاءِ آھي ۽ جيڪي اوھان ڪمايو سو اوھان لاءِ آھي ۽ جيڪي (اُھي) ڪندا تنھن بابت اوھين نه پڇبؤ.(علامه تاج محمود امروٽي) (بهرحال) اها هڪڙي قوم هئي جا گذر ڪري ويئي، انهن کي اهوئي پلئه پوندو جيڪي هنن عملن سان ڪمايو ۽ اوهان کي به اهو ئي پلئه پوندو جيڪي توهان پنهنجي عملن سان ڪمائيندؤ، توهان کان اهو ڪين پڇيو ويندو ته هنن ڪهڙا عمل ڪيا. (نڪي توهان هنن جي ڪمن لاءِ جوابدار آهيو، نڪي هو اوهان جي ڪمن لاءِ نڪي هڪ ٻئي کي قيامت ڏينهن ڇڏائي سگهندؤ).(علامه علي خان ابڙو) اها هڪ امت هئي جيڪا گذري چڪي، انهن لاءِ اهو آهي جيڪو عمل ڪيائون ۽ توهان لاءِ جيڪو توهان عمل ڪريو ٿا ۽ انهن جي عملن بابت توهان کان نه پڇو ويندو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اها هڪ جماعت هئي جا گذري وئي. جيڪي انهن ڪمايو سو انهن لاءِ آهي ۽ جيڪو اوهان ڪمايو سو اوهان لاءِ آهي ۽ جيڪي اهي ڪندا هئا تنهن جو اوهان کان نه پڇيو ويندو.(سيد فرمان علي) اها جماعت هئي جو تحقيق گذري ان لاءِ اهو آهي جو انهن ڪمايو ۽ اوهان لاءِ اهو آهي جو اوهان ڪمايو ۽ نه پڇا ڪياويندؤ ان (عمل) جي باري ۾ جو (انهن) ڪيا ٿي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اها هڪ جماعت هئي جا گذري ويئي. جيڪي انهن ڪمايو سو انهن لاءِ آهي. ۽ جيڪي اوهان ڪمايو سو اوهان لاءِ آهي ۽ جيڪي اهي ڪندا هئا تنهن جو اوهان کان نه پڇيو ويندو. (مولانا محمد مدني) |
| وَقالوا كونوا هودًا أَو نَصٰرىٰ تَهتَدوا قُل بَل مِلَّةَ إِبرٰهۦمَ حَنيفًا وَما كانَ مِنَ المُشرِكينَ (آيت : 135) |
۽ (ڪتاب وارا مسلمانن کي) چون ٿا ته يھودي يا نصارىٰ ٿيو ته ھدايت وارا ٿيندؤ. (اي پيغمبر کين) چؤ ته اسين ابراھيم حنيف (ھڪ طرفي) جي دين جا تابعدار آھيون، ۽ اُھو مشرڪن مان نه ھو.(علامه تاج محمود امروٽي) يهودين چيو ته يهودي ٿيو، هدايت وارا ٿيندؤ، پر (اي پيغمبر!) تون چئي ڏي ته (گروه بندي ۾ ڇا رکيو آهي، اها عالمگير سچائي اختيار ڪيو جا سڀني نبين سيکاري) حضرت ابراهيم جي راه اختيار ڪيو. هو الله تعاليٰ جو سچو ۽ مخلص فرمانبردار ٻانهو هو، شرڪ ڪرڻ وارن منجهان نه هو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ اهلِ ڪتاب چون ٿا ته يهودي يا نصارى ٿيو ته هدايت تي ٿيندا، اي حبيب ! توهان فرمايو اسين ابراهيم جي دينِ حق جا تابعدار آهيون، ۽ ابراهيم مشرڪن مان نه هو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (يهودي ۽ عيسائي، مسلمانن کي) چون ٿا ته يهودي يا عيسائي ٿيو ته هدايت وارا ٿيندو (اي رسول! کين) چئو ته (ائين نه) بلڪه اسين ابراهيم جي طريقي تي آهيون، جو باطل کان پاسو ڪري هلندو هو ۽ مشرڪن مان نه هو.(سيد فرمان علي) ۽ چون ٿا ته ٿي پئو يهودي يا عيسائي ته هدايت وارا بنجندؤ.رماءِ ته بلڪ ابراهيم جي دين (جا تابعدار ٿيو) جيڪو حق تي هلندڙ باطل کان منهن موڙيندڙ هو ۽ نه هو مشرڪن مان .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ چيائون ته يهودي يا عيسائي ٿيو ته هدايت وارا ٿيندؤ. (اي رسول ! کين) چؤ ته (ائين نه) بلڪ ابراهيم جي دين جي (تابعداري ڪريو) جو هڪ طرفو (باطل مذهبن کان بلڪل بيزار) هو ۽ مشرڪن مان نه هو. (مولانا محمد مدني) |
| قولوا ءامَنّا بِاللَّهِ وَما أُنزِلَ إِلَينا وَما أُنزِلَ إِلىٰ إِبرٰهۦمَ وَإِسمٰعيلَ وَإِسحٰقَ وَيَعقوبَ وَالأَسباطِ وَما أوتِىَ موسىٰ وَعيسىٰ وَما أوتِىَ النَّبِيّونَ مِن رَبِّهِم لا نُفَرِّقُ بَينَ أَحَدٍ مِنهُم وَنَحنُ لَهُ مُسلِمونَ (آيت : 136) |
(کين) چئو ته الله کي مڃيو اٿئون ۽ (پڻ) جيڪو (قرآن) اسان ڏانھن لاٿو ويو ۽ جيڪي (صحيفا) ابراھيم ۽ اسمٰعيل ۽ اسحٰق ۽ يعقوب ۽ يعقوب جي اولاد ڏانھن لاٿا ويا آھن ۽ جيڪي موسىٰ ۽ عيسىٰ کي ڏنو ويو ۽ جيڪي ٻـين پيغمبرن کي سندن پالڻھار کان ڏنو ويو، تنھن (سڀ کي مڃيون ٿا) منجھائن ڪنھن ھڪ جي وچ ۾ وِٿي نه ٿا ڀانيون، ۽ اسين اُن (ھڪ الله) کي مڃيندڙ آھيون.(علامه تاج محمود امروٽي) (اي مسلمانو) توهان چئو ته اسان ته الله تي ايمان آندو آهي ۽ قرآن مجيد تي ايمان آندو آهي جو اسان تي نازل ٿيو آهي ۽ انهيءَ سچي تعليم تي ايمان آندو آهي جا حضرت ابراهيم، حضرت اسماعيل، حضرت اسحاق حضرت يعقوب ۽ سندس اولاد تي نازل ٿي. اسان انهن ڪتابن تي به ايمان آندو آهي جي حضرت موسيٰ ۽ حضرت عيسيٰ تي نازل ٿيا ۽ انهن سڀني هدايتن تي ايمان آندو آهي، جي ٻين نبين کي سندن پروردگار وٽان مليون. اسان انهن نبين مان ڪنهن به هڪڙي کي جدا نه ٿا ڪيون (جو ان کي نه مڃون ۽ ٻين کي مڃيون. سڀني جي هدايت هڪ ئي هئي ۽ انهيءَ موجب) اسان فقط هڪ خدا جا فرمانبردار ٻانها آهيون.(علامه علي خان ابڙو) توهان فرمايو اسان الله تي ايمان آندو ۽ جيڪو اسان جي طرف نازل ڪيو ويو ۽ جيڪو ابراهيم ۽ اسماعيل ۽ اسحاق ۽ يعقوب ۽ ان جي اولاد جي طرف نازل ڪيو ويو ۽ جيڪو ڏنو ويو موسى ۽ عيسى کي ۽ جيڪو ڏنو ويو ٻين نبين کي سندن رب جي طرفان، اسين انهن مان ڪنهن تي ايمان آڻڻ ۾ فرق نٿا ڪريون، ۽ اسين الله کي مڃيندڙ آهيون.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي مسلمانو! هي) چئو ته اسان خدا تي ايمان آندو آهي ۽ ان تي به جيڪي اسان ڏي لاٿو ويو آهي (قرآن) ۽ جيڪي (صحيفه) ابراهيم ۽ اسماعيل ۽ اسحاق ۽ يعقوب جي اولاد تي نازل ٿيا (انهن تي) ۽ جيڪي (ڪتاب) موسى ۽ عيسى کي ڏنا ويا ۽ جو ڪجھ (ٻين) نبين کي سندن پالڻهار جي طرفان ڏنو ويو ۽ اسين خدا جا فرمانبردار آهيون.(سيد فرمان علي) چئو ته ايمان آندوسون الله ۽ ان تي جيڪو نازل ڪيو ويو آهي اسان ڏي ۽ ان تي جيڪو نازل ڪيو ويو ابراهيم ۽ اسماعيل ۽ اسحاق ۽ يعقوب ۽ ان جي اولاد ڏانهن ۽ جيڪي ڏنو ويو موسى ۽ عيسى ۽ جيڪي ڏنا ويا (ٻيا) انبياء (سڳورا) پنهنجي رب جي طرفان نه ٿا فرق ڪيون انهن ۾ (ايمان آڻڻ جي لحاظ سان) ۽ اسين ان لاءِ فرمانبردار آهيون .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اوهين چئو ته اسان الله تي ايمان آندو ۽ (ان تي به) جيڪي اسان ڏي لاٿو ويو ۽ جيڪي ابراهيم ۽ اسمٰعيل ۽ اسحاق ۽ يعقوب ۽ يعقوب جي اولاد ڏي لاٿو ويو ۽ (ان تي به) جو ڪجهه موسيٰ ۽ عيسيٰ کي ڏنو ويو ۽ جو ڪجهه نبين کي سندن پاليندڙ جي طرفان ڏنو ويو. اسين انهن مان ڪنهن هڪ جي وچ ۾ فرق نه ٿا ڪريون ۽ اسين سندس تابعدار آهيون. (مولانا محمد مدني) |
| فَإِن ءامَنوا بِمِثلِ ما ءامَنتُم بِهِ فَقَدِ اهتَدَوا وَإِن تَوَلَّوا فَإِنَّما هُم فى شِقاقٍ فَسَيَكفيكَهُمُ اللَّهُ وَهُوَ السَّميعُ العَليمُ (آيت : 137) |
پوءِ جيڪڏھن الله کي اوھان جي مڃڻ جھڙو مڃين ته بيشڪ ھدايت وارا ٿيندا، ۽ جيڪڏھن ڦرندا ته اُھي ڦيٽي ۾ ئي پوندا، پوءِ الله توکي انھن (جي شر) کان ڪافي ٿيندو، ۽ اھو ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پوءِ جيڪڏهن هي ماڻهو اهڙيءَ طرح ايمان آڻين جهڙيءَ طرح اوهان ايمان آندو آهي ته پوءِ (جهڳڙو ختم). هنن هدايت جي واٽ ورتي، پر جيڪڏهن هو منهن موڙي هٽي وڃن ته پوءِ سمجهو ته هو ضد ڪري مخالف پارٽي ٿا ٺاهين. پر (پنهنجي ڪم ۾ لڳو رهه) الله تعاليٰ جي مدد توکي هنن جي مخالفتن جي مقابلي ۾ بلڪل ڪافي ٿيندي ۽ هو سڀ ڪجهه ٻڌندڙ ۽ ڄاڻندڙ آهي.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ جيڪڏهن اهي توهان وانگر ايمان آڻن پوءِ بيشڪ هدايت وارا ٿيا، ۽ جيڪڏهن منهن ڦيرايائون پوءِ اهي ضد ۾ آهن، اي حبيب ! انهن جي مقابلي ۾ الله توهان لاءِ ڪافي آهي ۽ اهو ئي ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پوءِ جيڪڏهن انهن ايمان آندو جيئن اوهان ان تي ايمان آندو آهي ته بيشڪ اهي هدايت وارا ٿيا. ۽ جيڪڏهن ڦريا ته انهن کي رڳو (اوهان سان) ضد آهي. پوءِ (اي رسول!) انهن (جي شر) کان بچائڻ ڪاڻ تنهنجي لاءِ خدا ڪافي آهي. ۽ اهو (سڀ جو حال) چڱيءَ طرح ڄاڻي (۽) ٻڌي ٿو.(سيد فرمان علي) پوءِ جيڪڏهن ايمان آڻين ان وانگر جو ايمان آندو اوهان ان تي پوءِ بلاشڪ هدايت وارا ٿيا ۽ جيڪڏهن منهن ڦيرائين پوءِ بيشڪ اهي مخالفت ۾ آهن پوءِ جلد ڪافي ٿيندو توکي انهن (جي هر شر) کان الله ۽ اهو (سڀ ڪجھ ) ٻڌندڙ (سڀ ڪجھ) ڄاڻندڙ آهي.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ جيڪڏهن انهن ايمان آندو جيئن اوهان ان تي ايمان آندو ته بيشڪ اهي هدايت وارا ٿيا. ۽ جيڪڏهن ڦريا ته انهن کي رڳو (اوهان سان) ضد آهي. پوءِ الله تنهنجي طرفان انهن لاءِ ڪافي ٿيندو. ۽ هو ئي ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| صِبغَةَ اللَّهِ وَمَن أَحسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبغَةً وَنَحنُ لَهُ عٰبِدونَ (آيت : 138) |
الله (پنھنجي دين جي رنگ سان) اسان کي رنڱيو آھي، ۽ رڱڻ ۾ الله کان وڌيڪ چڱو ڪير آھي؟ ۽ اسين سندس عبادت ڪندڙ آھيون.(علامه تاج محمود امروٽي) اهو آهي الله تعاليٰ جو رنگ ڏيڻ ۽ الله تعاليٰ کان بهتر رنگ ڏيڻ وارو ڪير ٿي سگهي ٿو؟ ۽ اسان سندس ئي ٻانهپ ڪرڻ وارا آهيون.(علامه علي خان ابڙو) الله تعالى اسان کي دين سان رڱيو آهي ۽ رنگ ڏيڻ ۾ الله تعالى کان ڪير بهتر آهي ۽ اسان الله تعالى جي عبادت ڪندڙ آهيون.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (مسلمانو! هن کي چئو ته الله پنهنجي دين جي رنگ سان) اسان کي رنڱيو آهي ۽ رنڱڻ ۾ الله کان وڌيڪ چڱو ڪير آهي ۽ اسين سندس ئي عبادت ڪندڙ آهيون. (سيد فرمان علي) (اسان تي) الله جو رنگ آهي ۽ ڪير وڌيڪ سهڻو آهي الله کان رنگ ڏيڻ ۾ اسين ان جي عبادت ڪندڙ آهيون .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) (الله پنهنجي دين جي رنگ سان) اسان کي رنڱيو آهي. ۽ رنڱڻ ۾ الله کان وڌيڪ چڱو ڪير آهي ۽ اسين سندس ئي عبادت ڪندڙ آهيون. (مولانا محمد مدني) |
| قُل أَتُحاجّونَنا فِى اللَّهِ وَهُوَ رَبُّنا وَرَبُّكُم وَلَنا أَعمٰلُنا وَلَكُم أَعمٰلُكُم وَنَحنُ لَهُ مُخلِصونَ (آيت : 139) |
(اي پيغمبر کين) چؤ ته الله (جي دين) بابت اسان سان تڪرار ڪريو ٿا ڇا؟ ۽ (حقيقت ڪري) اُھو اسانجو پالڻھار ۽ اوھانجو پالڻھار آھي، ۽ اسان لاءِ اسانجا ڪم ۽ اوھان لاءِ اوھان جا ڪرتوت آھن، ۽ سندس نِلا ٻانھا آھيون.(علامه تاج محمود امروٽي) (اي پيغمبر) تون انهن ماڻهن کي چئي ڏئي ته (اسان جي راهه ته خدا پرستي جي راهه آهي) پوءِ ڇا توهان خدا جي باري ۾ اسان سان جهڳڙو ٿا ڪيو؟ (يعني خدا پرستي جي ئي خلاف آهيو ڇا؟) حالانڪ اسان جو ۽ اوهان جو پروردگار اهوئي آهي. اسان جي لاءِ اسان جا عمل آهن ۽ اوهان جي لاءِ اوهان جا عمل! اسان ته فقط انهيءَ جي بندگي سچائي ۽ اخلاص سان ڪندڙ آهيون.(علامه علي خان ابڙو) اي حبيب ! توهان فرمايو ڇا الله جي باري ۾ اختلاف ڪريو ٿا ۽ الله توهان ۽ اسان جو رب آهي، اسان لاءِ ۽ اسان جا عمل ۽ توهان جا عمل توهان لاءِ، ۽ اسين الله کي مڃيندڙ آهيون.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي رسول!) کين چئو ته ڇا اوهين اسان سان الله جي باري ۾ جهڳڙو ڪيو ٿا، هوڏانهن هو اسان جو به پاليندڙ ۽ اوهان جو به پاليندڙ آهي ۽ اسان لاءِ اسان جا ڪم آهن ۽ اوهان لاءِ اوهان جا ڪم آهن ۽ اسان (پاڻ کي) ان لاءِ خالص ڪيو آهي.(سيد فرمان علي) فرماءِ ته ڇا بحث ٿا ڪيو اسان سان الله (جي باري) ۾ ۽ اهو رب اسان جو آهي ۽ رب اوهان جو آهي ۽ اسان لاءِ اسان جا عمل آهن ۽ اوهان لاءِ اوهان جا عمل ۽ اسين ان لاءِ اخلاص سان عبادت ڪندڙ آهيون .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) (کين) چئو ته ڇا اوهين اسان سان الله جي باري ۾ جهڳڙو ڪريو ٿا هوڏانهن هو اسان جو به پاليندڙ ۽ اوهان جو به پاليندڙ آهي ۽ اسان لاءِ اسان جا ڪم آهن ۽ اوهان لاءِ اوهان جا ڪم آهن ۽ اسان (پاڻ کي) ان لاءِ خالص ڪيو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| أَم تَقولونَ إِنَّ إِبرٰهۦمَ وَإِسمٰعيلَ وَإِسحٰقَ وَيَعقوبَ وَالأَسباطَ كانوا هودًا أَو نَصٰرىٰ قُل ءَأَنتُم أَعلَمُ أَمِ اللَّهُ وَمَن أَظلَمُ مِمَّن كَتَمَ شَهٰدَةً عِندَهُ مِنَ اللَّهِ وَمَا اللَّهُ بِغٰفِلٍ عَمّا تَعمَلونَ (آيت : 140) |
يا چئو ٿا ته ابراھيم ۽ اسمٰعيل ۽ اسحٰق ۽ يعقوب ۽ يعقوب جو اولاد يھودي يا نصارىٰ هُئا. (اي پيغمبر کين) چؤ ته اوھين وڌيڪ ڄاڻندڙ آھيو يا الله (وڌيڪ ڄاڻندڙ آھي)؟ ۽ جيڪو اھڙي شاھدي لڪائي جا الله وٽان وٽس ھجي تنھن کان وڌيڪ ظالم ڪير آھي؟ ۽ جيڪي ڪندا آھيو تنھن کان الله بيخبر نه آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) يا توهان هيئن ٿا چئو ڇا ته حضرت ابراهيم، حضرت اسماعيل، حضرت اسحاق، حضرت يعقوب ۽ حضرت يعقوب جو اولاد يهودي ۽ نصراني هئا؟ اي پيغمبر تون هنن کان پڇ ته توهان وڌيڪ. ڄاڻڻ وارا آهيو يا الله؟ (جيڪڏهن الله تعاليٰ وڌيڪ ڄاڻندڙ آهي ته سندس شاهدي اوهان جي خلاف اوهان جي ڪتاب ۾ موجود آهي) پوءِ ڪير وڌيڪ ظالم آهي انهيءَ کان جو خدا جي شاهدي لڪائي؟ ۽ الله تعاليٰ اوهان جي عملن کان هرگز غافل ناهي. (هو ضرور اوهان کي تباه ڪندو).(علامه علي خان ابڙو) بلڪ توهان چئو ٿا ته ابراهيم ۽ اسماعيل ۽ اسحاق ۽ يعقوب ۽ انجو اولاد يهودي يا نصارى هئا. اي حبيب ! توهان فرمايو توهان کي علم زياده آهي يا الله کي، ۽ انهي کان وڌيڪ ڪير ظالم آهي جنهن وٽ الله تعالى جي طرفان شاهدي هجي ۽ ان کي لِڪائي ۽ الله توهان جي عملن کان بي خبر ناهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اوهين چئو ٿا ته ابراهيم ۽ اسماعيل ۽ اسحاق ۽ يعقوب ۽ يعقوب جي اولاد يهودي ۽ عيسائي هئا. (کين) چئو ته ڇا اوهين زيادھ ڄاڻيندڙ آهيو يا الله؟ ۽ ڪير ان کان وڌيڪ ظالم آهي جنهن شاهدي لڪائي جيڪا ان وٽ الله جي طرفان (ته اهي يهودي نه هئا) آهي ۽ جيڪي اوهان ڪريو ٿا تنهن کان الله غافل نه آهي.(سيد فرمان علي) ڇا اوهان چئو ٿا ته بيشڪ ابراهيم ۽ اسماعيل ۽ اسحق ۽ يعقوب ۽ ان جا پٽ هئا يهودي يا عيسائي فرماءِ ته ڇا اوهان وڌيڪ ڄاڻندڙ آهيو يا الله ۽ ڪير آهي وڌيڪ ظالم ان کان جو لڪائي ٿو شاهدي (جيڪا) ان وٽ آهي الله جي طرفان ۽ نه آهي الله غافل ان کان جو ڪيو ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ڀلا اوهين چئو ٿا ڇا ته ابراهيم ۽ اسماعيل ۽ اسحاق ۽ يعقوب ۽ يعقوب جي اولاد يهودي ۽ عيسائي هئا. (کين) چئو ته ڇا اوهين زياده ڄاڻندڙ آهيو يا الله ؟ ۽ ڪير ان کان وڌيڪ ظالم آهي جنهن شاهدي لڪائي جيڪا ان وٽ الله جي طرفان آهي. ۽ جيڪي اوهين ڪريو ٿا تنهن کان الله غافل نه آهي. (مولانا محمد مدني) |
| تِلكَ أُمَّةٌ قَد خَلَت لَها ما كَسَبَت وَلَكُم ما كَسَبتُم وَلا تُسـَٔلونَ عَمّا كانوا يَعمَلونَ (آيت : 141) |
اِھا ٽولي بيشڪ گذري وئي، جيڪي ڪمايائون سو انھن لاءِ آھي ۽ جيڪي اوھان ڪمايو سو اوھان لاءِ آھي، ۽ جيڪي اُھي ڪندا هُئا تنھن بابت (اوھين) نه پڇيا ويندؤ.(علامه تاج محمود امروٽي) اها به هڪ امت هئي جا گذري چڪي جن لاءِ اهوئي هو جو هنن پنهنجي عملن سان ڪمايو ۽ توهان جي لاءِ اهوئي هوندو جو اوهان پنهنجي عملن سان ڪمائيندؤ. توهان کان هُنن بابت پڇاڻو ڪونه ٿيندو ته هنن جا عمل ڪهڙا هئا؟(علامه علي خان ابڙو) اها امت بيشڪ گذري، انهن لاءِ اُهي سهڻا عمل هوندا جيڪي انهن ڪيا ۽ توهان لاءِ اهي عمل آهن جيڪي توهان ڪريو ٿا، ۽ توهان کان انهن جي عملن بابت نه پڇيو ويندو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اهي اُهي ماڻهو هئا جي گذري ويا، جيڪي انهن ڪيو سو انهن لاءِ آهي ۽ جيڪي اوهان ڪيو سو اوهان لاءِ ۽ جيڪي اهي ڪندا هئا تنهن جو اوهان کان نه پڇيو ويندو.(سيد فرمان علي) اها هڪ امت هئي جيڪا گذري ان لاءِ اهو آهي جو ڪمايائين ۽ اوهان لاءِ اهو آهي جيڪو ڪمايُوَ ۽ نه پڇا ڪيا ويندئو ان جي باري ۾ جو ڪيائون ٿي . (مولانا محمد ادريس ڏاهري) اها هڪ جماعت هئي جا گذري ويئي جيڪي انهن ڪيو سو انهن لاءِ آهي ۽ جيڪي اوهان ڪيو سو اوهان لاءِ آهي ۽جيڪي اهي ڪندا هئا تنهن جو اوهان کان نه پڇيو ويندو. (مولانا محمد مدني) |
| سَيَقولُ السُّفَهاءُ مِنَ النّاسِ ما وَلّىٰهُم عَن قِبلَتِهِمُ الَّتى كانوا عَلَيها قُل لِلَّهِ المَشرِقُ وَالمَغرِبُ يَهدى مَن يَشاءُ إِلىٰ صِرٰطٍ مُستَقيمٍ (آيت : 142) |
ماڻھن منجھان ڪي بي سمجھ سگھو چوندا ته اُنھن (يعني مسلمانن) کي سندن اُھو قبلو جنھن ڏي (نماز پڙھندا) ھئا تنھن کان ڪھڙيءَ ڳالھ ڦيرايوَ؟ (اي پيغمبر کين) چؤ ته اوڀر ۽ اولھ الله جو آھي، جنھن کي گھرندو آھي تنھن کي سِڌيءَ واٽ ڏانھن دڳ ڏيکاريندو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) بي سمجهه ماڻهو چوندا ته ڪهڙي ڳالهه جي ڪري مسلمان جنهن طرف منهن ڪري نماز پڙهندا هئا سو ڦيرائي ٻئي طرف منهن ٿا ڪن. (اي پيغمبر) چئو ته، مشرق ۽ مغرب (سڀ طرف) الله ئي جي لاءِ آهن. (هو ڪنهن خاص جاءِ تي محدود ناهي) هو جنهن کي چاهي ٿو تنهن کي سڌي واٽ کولي ڏيکاري ٿو.(علامه علي خان ابڙو) بي عقل ماڻهو جلدي چوندا ته مسلمانن کي پنهنجي قبلي کان ڪنهن ڦيرايو آهي جنهن تي اهي هئا. اي حبيب ! توهان فرمايو اوڀر ۽ اولهه الله جو آهي، جنهنکي گهُري سنئين رستي تي هلائي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) بيوقوف ماڻهو چوندا آهن ته ڪهڙي ڳالھ انهن (مسلمانن) کي سندن ان قبلي (بيت المقدس) کان ڦيريو جنهن تي اهي (اڳ) هئا؟ (اي رسول!) تون انهن کي چئو ته اڀرندو ۽ اولهندو (سڀ) الله جو آهي. جنهن کي گهري تنهن کي سڌو رستو ڏيکاري ٿو.(سيد فرمان علي) سگهوئي چوندا بيوقوف ماڻهو ته ڪهڙيءَ شيءِ ڦيرايو انهن کي سندن قبلي کان جنهن تي هئا (هن کان اول) فرماءِ ته الله جو ئي آهي اوڀر ۽ اولھ، هدايت ٿو ڪري جنهن کي گهري سڌي واٽ ڏانهن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) بيوقوف ماڻهو چوندا ته ڪهڙي شئي انهن (مسلمانن) کي سندن ان قبلي (بيت المقدس) کان ڦيريو جنهن تي اهي (اڳ) هئا؟ چئو ته اڀرندو ۽ الهندو (سڀ) الله جو آهي. جنهن کي گهري تنهن کي سڌو رستو ڏيکاري ٿو. (مولانا محمد مدني) |
| وَكَذٰلِكَ جَعَلنٰكُم أُمَّةً وَسَطًا لِتَكونوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ وَيَكونَ الرَّسولُ عَلَيكُم شَهيدًا وَما جَعَلنَا القِبلَةَ الَّتى كُنتَ عَلَيها إِلّا لِنَعلَمَ مَن يَتَّبِعُ الرَّسولَ مِمَّن يَنقَلِبُ عَلىٰ عَقِبَيهِ وَإِن كانَت لَكَبيرَةً إِلّا عَلَى الَّذينَ هَدَى اللَّهُ وَما كانَ اللَّهُ لِيُضيعَ إيمٰنَكُم إِنَّ اللَّهَ بِالنّاسِ لَرَءوفٌ رَحيمٌ (آيت : 143) |
۽ (جھڙي طرح اوھان جو قبلو ڀلو ڪيوسين) اھڙيءَ طرح اوھان کي ڀلي ٽولي ڪئي سون ته ماڻھن تي شاھد ھجو ۽ پيغمبر (ﷴ ﷺ) اوھان تي شاھد ھجي، ۽ (اي پيغمبر) جنھن (طرف) تي (اڳي) ھئين تنھن کي قبلو مقرر نه ڪيو ھو سون مگر ھن لاءِ ته جيڪو پيغمبر جي پٺيان لڳي تنھن کي اُنھيءَ کان نکيڙيون جيڪو پنھنجين کڙين (ڀر پوءِ) تي ڦري، ۽ بيشڪ (اِھو) جن کي الله ھدايت ڪئي تن کان سواءِ (ٻـين) تي ضرور ڏکيو آھي، ۽ الله جو شان اھڙو نه آھي جو اوھان جي ايمان کي وڃائي، ڇو ته الله ماڻھن سان ضرور شفقت ڪندڙ مھربان آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (اي مسلمانو! جهڙيءَ طرح بيت المقدس جي بدران ڪعبته الله کي قبلو بنايو ويو آهي تهڙي طرح) اسان توهان کي سڀني کان وڌيڪ نيڪ امت ڪيو آهي،. انهيءَ لاءِ ته توهان سڄي دنيا جي انسانن کي سچي دين جي شاهدي ڏيڻ وارا ٿيو ۽ اوهان کي هيستائين بيت المقدس جي قبلي تي قائم رکيو ويو هو سو فقط هن لاءِ ته هن موقعي تي معلوم ٿي وڃي ته ڪهڙا ماڻهو رسول ڪريم جي تابعداري ۾ پڪا آهن ۽ ڪهڙا پٺئين پير ڦرڻ وارا آهن ۽ (سچ هي آهي ته) جن کي الله تعاليٰ هدايت ڪئي آهي تن کان سوا۽ ٻين لاءِ هي معاملو سخت آزمائش وارو هو، پوءِ يقين ڪيو ته الله تعاليٰ توهان جو پڪو ايمان ضايع نه ڪندو (اوهان کي وڏو اجر ڏيندو) بيشڪ الله تعاليٰ سراسر شفقت ۽ رحمت وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ حقيقت ۾ اسان توهان کي سڀني امتن کان ڀلو ڪيو ته توهان ماڻهن تي شاهد هجو ۽ رسول ڪريم توهان تي شاهد هجي، ۽ نه مقرر ڪيو اسان قبلي کي جنهن تي اي حبيب ! توهان هئا مگر اسان کي ڏسڻو هو ته ڪير رسولِ عربيءَ جي پيروي ڪري ٿو ۽ ڪير بي فرماني ڪري ٿو، ۽ بيشڪ اها ڳالهه ڏُکي هئي مگر انهن تي جن کي الله تعالى هدايت ڏني ۽ الله تعالى جو شان ناهي جو توهان جي ايمان کي وڃائي، بيشڪ الله تعالى ماڻهن تي نهايت مهربان ٻاجهارو آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ اهڙيءَ طرح اسان اوهان کي عادل بڻايو ته جيئن اوهين ماڻهن تي شاهد ٿيو. ۽ رسول (وري) توهان تي شاهد ٿئي ۽ اي رسول! جنهن قبلي (بيت المقدس) جي طرف تون اڳ (سجدو ڪندو) هئين، تنهن کي اسان رڳو هن لاءِ (مقرر) ڪيو هو ته جيئن اسين ڄاڻيون ته ڪير رسول جو پوئلڳ ٿئي ٿو ۽ ڪير (ان کان) پنهنجن کڙين ڀر ڦري وڃي ٿو. ۽ بيشڪ اها ڳالھ (هيڏانهن هوڏانهن منهن ڪرڻ) جن کي الله هدايت ڪئي آهي تن کان سواءِ (ٻين لاءِ) وڏي آهي ۽ الله اهڙو نه آهي جو اوهان جي ايمان (نماز، جا بيت المقدس ڏي منهن ڪري پڙهي اٿو) کي ضايع ڪري! بيشڪ الله ماڻهن تي گهڻي شفقت ڪندڙ (۽) نهايت رحم وارو آهي.(سيد فرمان علي) ۽ اهڙيءَ طرح بنايوسون اوهان کي امت درمياني تانته هجو شاهد ماڻهن تي ۽ هجي (هيءُ) رسول اوهان تي شاهد. نه (مقرر) ڪيو اسان قبلي کي جو هئين تون (هن وقت تائين) ان تي مگر تانته ڄاڻون (ظاهر ۾) ته ڪير ٿو پيروي ڪري رسول جي (۽) ڪير ٿو موٽي پنهنجن کڙين تي ۽ بلاشبہ اها (ڳالھ) وڏي آهي مگر انهن تي جو هدايت ڪئي (انهن کي) الله. نه آهي الله (جو هي شان) جو ضايع ڪري ايمان اوهان جي کي.يشڪ الله ماڻهن سان گهڻو ٻاجهارو، رحم ڪندڙ آهي.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ اهڙيءَ طرح اسان اوهان کي ڀلي جماعت ڪيو ته اوهين ماڻهن تي شاهد ٿيو ۽ رسول اوهان تي شاهد ٿئي. ۽ جنهن قبلي (بيت المقدس) تي (اي پيغمبر) تون هئين تنهن کي اسان رڳو هن لاءِ (مقرر) ڪيو ته جيئن اسين ڄاڻون ته ڪير رسول جو پوئلڳ ٿئي ٿو ۽ ڪير (ان کان) پنهنجين کڙين ڀر ڦري وڃي ٿو. ۽ يشڪ اها ڳالهه جن کي الله هدايت ڪئي تن کان سواءِ (ٻين تي) وڏي آهي. ۽ الله اوهان جي ايمان کي ضايع نه ٿو ڪري. بيشڪ الله ماڻهن تي گهڻي شفقت ڪندڙ نهايت رحم وارو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| قَد نَرىٰ تَقَلُّبَ وَجهِكَ فِى السَّماءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبلَةً تَرضىٰها فَوَلِّ وَجهَكَ شَطرَ المَسجِدِ الحَرامِ وَحَيثُ ما كُنتُم فَوَلّوا وُجوهَكُم شَطرَهُ وَإِنَّ الَّذينَ أوتُوا الكِتٰبَ لَيَعلَمونَ أَنَّهُ الحَقُّ مِن رَبِّهِم وَمَا اللَّهُ بِغٰفِلٍ عَمّا يَعمَلونَ (آيت : 144) |
(اي پيغمبر) آسمان ڏانھن تنھنجو منھن (ھرھر) ڦيرائڻ بيشڪ ڏسون ٿا، پوءِ جنھن قبلي کي پسند ڪرين ٿو (اوڏانھن) توکي ضرور ڦيرائينداسين، پوءِ (اي پيغمبر) پنھنجي مُنھن کي تعظيم واريءَ مسجد ڏانھن ڦيراءِ، ۽ (اي مسلمانؤ) اوھين جتي ھجو تتي پنھنجا منھن اوڏانھن ڦيرايو، ۽ جن کي ڪتاب ڏنو ويو آھي سي ضرور ڄاڻن ٿا ته اِھو (ڦيرائڻ) سندن پالڻھار وٽان بلڪل سچ آھي، ۽ جيڪي ڪندا آھن تنھن کان الله بي خبر نه آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) (اي پيغمبر!) اسان ڏسي رهيا آهيون ته تنهنجو منهن مبارڪ بار بار آسمان جي طرف کڄي رهيو آهي (يعني توکي شوق آهي ته قبلي متعلق ڪو حڪم اچي) سو اسان تمام جلد تنهنجو منهن اهڙي قبلي ڏي ڪنداسين جنهن ۾ تون خوش ٿيندين. هاڻي تون پنهنجو منهن مسجد الحرام (ڪعبت الله) ڏانهن ڦيراءِ ۽ جتي به تون ۽ تنهنجا اصحاب هجن اتي ڪعبت الله ڏي منهن ڪري نماز پڙهو ۽ جن ماڻهن کي ڪتاب ڏنو ويو آهي (يعني يهودي ۽ نصاريٰ) سي پڪ سان ڄاڻن ٿا ته بلاشڪ هي (قبلي جو ڦيرائجڻ) حق آهي جو سندن پروردگار وٽان آيو آهي (ڇو ته سندن ڪتابن ۾ اها پيشنگوئي ڪيل آهي) الله تعاليٰ سندن عملن جي باري ۾ هرگز غافل ناهي.(علامه علي خان ابڙو) بيشڪ اسان ڏسي رهيا آهيون آسمان طرف توهان جي منهن مبارڪ ڦيرائڻ کي پوءِ ضرور اسين توهان کي ان قبلي طرف ڦيرائينداسين جيڪو توهان کي پسند اچي پوءِ پنهنجي منهن مبارڪ کي بيت الله ڏانهن ڦيرايو، ۽ (اي مسلمانو) توهان جتي به هجو پنهنجي منهن کي انهي طرف ڦيرايو، ۽ بيشڪ اهلِ ڪتاب يقيناً ڄاڻن ٿا ته بيشڪ هي سندن رب جي طرفان حق آهي، ۽ الله تعالى سندن عملن کان بي خبر ناهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي رسول! قبلو بدلجڻ لاءِ) بيشڪ تنهنجو (وري وري) آسمان ڏانهن نهارڻ (کي) ڏسون ٿا. پوءِ اسين تو کي ان قبلي ڏي ڦيرينداسون جنهن کي تون (وڌيڪ) پسند ڪرين ٿو (چڱو ڀلا! نماز ۾ ئي) تون پنهنجو منهن مسجد محترم (ڪعبه) ڏي ڦير ۽ (اي مسلمانو) توهان جتي به هجو ته پنهنجا منهن (نماز ۾) ان ڏي ڪندا ڪيو ۽ بيشڪ جن کي ڪتاب (توريت وغيره) ڏنو ويو آهي سي ڄاڻن ٿا اهو (حڪم) سندن پاليندڙ وٽان آهي ۽ جيڪي اهي ڪن ٿا تنهن کان خدا غافل نه آهي.(سيد فرمان علي) بيشڪ ڏسون پيا بار بار منهن ڦيرائڻ تنهنجي کي آسمان ڏانهن پوءِ ضرور ڦيرائينداسون توکي ان قبلي ڏانهن جو راضي ٿيندين ان کان پوءِ ڦيراءِ پنهنجي منهن کي مسجد حرام ڏانهن ۽ جتي به هجو پوءِ ڦيرايو پنهنجن منهن کي ان طرف ۽ بيشڪ اهي جو ڏنا ويا ڪتاب البته ڄاڻن ٿا ته بيشڪ اهو حق آهي انهن جي رب جي طرفان. نه آهي الله غافل انهن ڪمن کان جو ڪن ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) بيشڪ اسين تنهنجي منهن جو آسمان ڏي ڦرڻ ڏسون ٿا. پوءِ اسين توکي ان قبلي ڏي ڦيرينداسون جنهن کي تون پسند ڪرين ٿو. پوءِ تون پنهنجا منهن مسجد حرام ڏي ڦير. ۽ جتي به اوهين هجو ته پنهنجو منهن ان ڏي ڦيريو. ۽ بيشڪ جن کي ڪتاب ڏنو ويو سي ڄاڻن ٿا ته اهو (حڪم) سندن پاليندڙ وٽان حق آهي. ۽ جيڪي اهي ڪن ٿا تنهن کان الله غافل نه آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَلَئِن أَتَيتَ الَّذينَ أوتُوا الكِتٰبَ بِكُلِّ ءايَةٍ ما تَبِعوا قِبلَتَكَ وَما أَنتَ بِتابِعٍ قِبلَتَهُم وَما بَعضُهُم بِتابِعٍ قِبلَةَ بَعضٍ وَلَئِنِ اتَّبَعتَ أَهواءَهُم مِن بَعدِ ما جاءَكَ مِنَ العِلمِ إِنَّكَ إِذًا لَمِنَ الظّٰلِمينَ (آيت : 145) |
۽ (قسم آھي) ته جن کي ڪتاب ڏنو ويو آھي تن وٽ جيڪڏھن (تون) سڀ دليل آڻين ته (به) تنھنجي قبلي جي تابعداري نه ڪندا، ۽ نڪي تون سندن قبلي جي تابعداري ڪندڙ آھين، ۽ نڪي اُنھن مان ڪي ڪن جي قبلي جي تابعداري ڪندڙ آھن، ۽ (قسم آھي) ته ان کانپوءِ جو تو وٽ علم آيو جيڪڏھن سندن سَڌن جي تابعداري ڪندين ته تون اُن مھل ظالمن مان آھين.(علامه تاج محمود امروٽي) جيڪڏهن تون اهل ڪتاب وارن اڳيان سڀ نشانيون ۽ سهڻا دليل پيش ڪرين ته به هو هرگز تنهنجي قبلي جي پيروي نه ڪندا، نڪي تون هنن جي قبلي جي پيروي ڪندين. هو ته (اڳئي اهڙا ڇڙوڇڙ ٿيل آهن جو) پاڻ ۾ ئي ڪنهن هڪڙي قبلي تي متفق ناهن. (ياد رکو ته) جيڪڏهن اوهان هنن جي خواهشن جي پيروي ڪندؤ، جڏهن ته توهان وٽ سچو علم ۽ هدايت اچي چڪي آهي ته پوءِ توهان يقيناً نافرماني ڪندڙن منجهان ٿي پوندؤ.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن توهان سڀئي نشانيون به اهلِ ڪتاب وارن وٽ آڻيندا ته به توهان جي ڪعبي کي نه مڃيندا، ۽ توهان انهن جي قبلي جي تابعداري نه ڪريو، ۽ اهي پاڻ ۾ هڪ ٻئي جي قبلي کي نٿا مڃن، ۽ جيڪڏهن (اي ٻڌندڙ) تون انهن جي خواهش تي هلين معلومات حاصل هجڻ کان پوءِ به، ته بيشڪ تون انهي وقت ظالمن مان هوندين.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جيڪڏهن تون اهل ڪتاب وٽ سڀ نشانيون به آڻيندي ته به اهي تنهنجي قبلي کي نه مڃيندا ۽ نه تون سندن قبلي کي مڃڻ وارو آهين ۽ خود اهل ڪتاب به هڪڙا ٻين جي قبلي کي نٿا مڃن! ۽ جيڪڏهن تون علم (قرآن) اچڻ کان پوءِ به سندن خواهشن تي هلندين ته بيشڪ تون نافرمانن مان ٿيندين.(سيد فرمان علي) ۽ جيڪڏهن آڻيندؤ اهل ڪتاب وٽ هر دليل ته به نه تابعداري ڪندا قبلي اوهان جي جي ۽ نه آهيو اوهان تابع انهن جي قبلي جا ۽ نه اهي پاڻ ۾ هڪ ٻئي جي قبلي جا تابعدار آهن ۽ البته جيڪڏهن (بفرضِ محال) تابعداري ڪئي اوهان انهن جي سڌن جي ان کان پوءِ جو آيو اوهان وٽ علم ته بيشڪ اوهان ان وقت ظالمن مان (ڳڻيل) ٿيندا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جيڪڏهن تون اهل ڪتاب وٽ سڀ نشانيون آڻيندين ته به اهي تنهنجي قبلي جي تابعداري نه ڪندا ۽ نه تون سندن قبلي جي تابعداري ڪندڙ آهين ۽ نه انهن مان هڪڙا ٻين جي قبلي جي تابعداري ڪندڙ آهن. ۽ جيڪڏهن تون سندن خواهشن جي تابعداري ڪندين هن کان پوءِ به جو تو وٽ علم آيو ته بيشڪ تون ان وقت ظالمن مان ٿيندين. (مولانا محمد مدني) |
| الَّذينَ ءاتَينٰهُمُ الكِتٰبَ يَعرِفونَهُ كَما يَعرِفونَ أَبناءَهُم وَإِنَّ فَريقًا مِنهُم لَيَكتُمونَ الحَقَّ وَهُم يَعلَمونَ (آيت : 146) |
جن کي ڪتاب (توريت) ڏنوسون سي اُن (قبلي جي ڦير) کي اِئين سڃاڻندا آھن جئن پنھنجن پٽن کي سڃاڻندا آھن، ۽ منجھانئن ڪا ٽولي ڄاڻ ھوندي بيشڪ سچ کي لڪائيندي آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) جن ماڻهن کي اسان ڪتاب ڏنو آهي (يعني تورات ۽ انجيل جا عالم) سي اسلام جي پيغمبر کي اهڙوئي چڱيءَ طرح سڃاڻن ٿا جهڙو پنهنجي اولاد کي سڃاڻن ٿا. (يعني) هنن کي پڪ آهي ته اهوئي آخري رسول آهي، انهن متعلق سندن مقدس ڪتابن ۾ اهڃاڻ ڏنل آهن) تنهن هوندي به هنن ۾ هڪ ٽولي اهڙي آهي جا ڄاڻي ٻجهي به حق کي لڪائي ٿي.(علامه علي خان ابڙو) اِهي اُهي جن کي اسان ڪتاب ڏنو، رسولِ عربيءَ کي ايئن سڃاڻن ٿا جيئن پيءُ پٽن کي سڃاڻي ٿو، ۽ بيشڪ انهن مان هڪ گروه سمجهڻ جي باوجود حق کي لڪائن ٿا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) جن کي اسان ڪتاب (توريت وغيره) ڏنو، آهي (رسول کي) اهڙو سڃاڻن ٿا جهڙو ٻين پٽن کي سڃاڻن ٿا ۽ بيشڪ انهن مان ڪي اهڙا به آهن جي حق کي لڪائن ٿا.(سيد فرمان علي) اهي شخص جو ڏنو اسان انهن کي ڪتاب سڃاڻن ٿا ان کي جيئن سڃاڻن ٿا پنهنجن پٽن کي ۽ بلاشڪ هڪ جماعت انهن مان البته لڪائن ٿا حق ۽ اهي ڄاڻن ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) جن کي اسان ڪتاب ڏنوسي ان کي اهڙو سڃاڻن ٿا جهڙو پنهنجن پٽن کي سڃاڻن ٿا. ۽ بيشڪ انهن مان هڪ جماعت ڄاڻي واڻي حق کي لڪائي ٿي. (مولانا محمد مدني) |
| الحَقُّ مِن رَبِّكَ فَلا تَكونَنَّ مِنَ المُمتَرينَ (آيت : 147) |
اِھو تنھنجي پالڻھار وٽان سچ آھي تنھنڪري تون شڪ وارن مان بنھ نه ٿيءُ.(علامه تاج محمود امروٽي) يقين ڪيو ته (هي قبلي ڦيرائڻ وارو حڪم) اوهان جي پروردگار جي طرف کان حق جو امر آهي. پوءِ متان شڪ آڻڻ وارن منجهان ٿيو.(علامه علي خان ابڙو) (اي ٻڌندڙ) حق تنهنجي رب جي طرفان آهي، پوءِ تون هرگز شڪ ڪندڙن مان نه ٿيءُ.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي رسول!) قبلي کي بدلائڻ تنهنجي پالڻهار طرفان حق آهي. پوءِ (ائين نه ٿئي جو) تون شڪ ڪرڻ وارن مان ٿئين!(سيد فرمان علي) هيءُ حق آهي تنهنجي رب جي طرفان پوءِ هرگز نه هج تون شڪ ڪندڙن مان . (مولانا محمد ادريس ڏاهري) (هيءُ) حق آهي تنهنجي پاليندڙ وٽان پوءِ تون شڪ ڪندڙن مان نه ٿي. (مولانا محمد مدني) |
| وَلِكُلٍّ وِجهَةٌ هُوَ مُوَلّيها فَاستَبِقُوا الخَيرٰتِ أَينَ ما تَكونوا يَأتِ بِكُمُ اللَّهُ جَميعًا إِنَّ اللَّهَ عَلىٰ كُلِّ شَيءٍ قَديرٌ (آيت : 148) |
۽ سڀ ڪنھن لاءِ (ڪو) ھڪڙو قبلو آھي جنھن ڏانھن اُھو مھاڙ ڪندو آھي پوءِ چڱاين ڏانھن اڳرائي ڪريو، جتي ھوندؤ (اُتان) الله اُوھان کي گڏ ڪري آڻيندو، ڇوته الله سڀ ڪنھن شيء تي وس وارو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) سڀ ڪنهن جماعت جي لاءِ هڪ طرف آهي جاڏي هو (عبادت جي وقت) پنهنجو منهن ڪن ٿا. (انهي ۾ حق ۽ باطل جو معيار رکيل ڪونهي. اصلي مقصد آهي نيڪ عملي) سو توهان نيڪين ڪرڻ ۾ هڪ ٻئي کان اڳتي وڌڻ جي ڪوشش ڪيو، جتي به توهان هوندؤ تِتَان الله تعاليٰ اوهان سڀني کي هڪ هنڌ آڻيندو. بيشڪ الله تعاليٰ هر شيء تي قادر آهي ۽ سڀ ڪجهه ڪري ٿو سگهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ هر انسان جو قبلو آهي جو اهو ان طرف منهن ڪري ٿو پوءِ چڱاين ۾ اڳرائي ڪريو، توهان جتي به هوندا الله تعالى توهان کي گڏ ڪري آڻيندو، بيشڪ الله تعالى هر شيءِ تي قادر آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ سڀ ڪنهن لاءِ هڪ ئي پاسو (قبلو) آهي جنهن ڏي (نماز ۾) منهن ڪندڙ آهن. پوءِ اوهين (اي مسلمانو! ان جهڳڙي کي ڇڏي ڏيو) چڱاين ڏي هڪٻئي کان اڳتي وڌو. جتي به هوندو ته (اتان) الله اوهان سڀني کي (پاڻ ڏي) آڻيندو. بيشڪ الله سڀ ڪنهن شيءَ تي قدرت رکندڙ آهي.(سيد فرمان علي) ۽ سڀ ڪنهن جي لاءِ هڪ طرف آهي جو اهو ان ڏانهن منهن ڪندڙ آهي پوءِ اڳرائي ڪيو نيڪين ۾ ڪٿي به هوندؤ ته آڻيندو اوهان کي الله گڏ ڪري.يشڪ الله هر شيءِ تي قادر آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ سڀڪنهن لاءِ هڪ پاسو (قبلو) آهي جنهن ڏي هو منهن ڪندڙ آهي. پوءِ چڱائين ڏي هڪ ٻئي کان اڳ وڌو. جتي به هوندؤ ته (اتان) الله اوهان سڀني کي (گڏ ڪري) آڻيندو. بيشڪ الله سڀڪنهن شي تي قدرت رکندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَمِن حَيثُ خَرَجتَ فَوَلِّ وَجهَكَ شَطرَ المَسجِدِ الحَرامِ وَإِنَّهُ لَلحَقُّ مِن رَبِّكَ وَمَا اللَّهُ بِغٰفِلٍ عَمّا تَعمَلونَ (آيت : 149) |
۽ (اي پيغمبر) جتان (به) نڪرين ته پنھنجو منھن تعظيم واريءَ مسجد ڏانھن ڦيراءِ، ۽ بيشڪ اِھو (ڦيرائڻ) تنھنجي پالڻھار وٽان بلڪل سچ آھي، ۽ جيڪي ڪندا آھيو تنھن کان الله بي خبر نه آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (اي پيغمبر!) توهان ڪٿان به نڪرو ۽ ڪٿي به هجو ته (نماز ۾) پنهنجو منهن ڪعبي جي طرف ڪيو ۽ يقين ڪيو ته هيءُ حڪم اوهان جي پروردگار وٽان حق جو امر آهي ۽ يقين سان ڄاڻو ته الله تعاليٰ اوهان جي جي عملن کان غافل هرگز ناهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ اي حبيب ! جتان به توهان (سفر ۾) نڪرو ته پنهنجو منهن مبارڪ بيت الله جي طرف ڪريو ۽ بيشڪ اهو يقيناً توهان جي رب جي طرفان حق آهي، ۽ الله تعالى توهان جي عملن کان بيخبر ناهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جتي به تون وڃين ته پنهنجي منهن کي مسجد حرام (ڪعبه) ڏي ڦير!۽ بيشڪ اهو تنهنجي پالڻهار جي طرفان حق آهي. ۽ جيڪي اوهين ڪريو ٿا تنهن کان الله غافل نه آهي.(سيد فرمان علي) ۽ جتان به نڪرين ته پوءِ پنهنجو منهن مسجد حرام جي طرف ڦيراءِ ۽ بيشڪ اهو حق آهي تنهنجي رب جي طرفان ۽ نه آهي الله غافل ان کان جو ڪيو ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جتي به تون وڃين ته پنهنجي منهن کي مسجد حرام ڏي ڦير ! ۽ بيشڪ اهو تنهنجي پاليندڙ جي طرفان حق آهي ۽ جيڪي اوهين ڪريو ٿا تنهن کان الله غافل نه آهي (مولانا محمد مدني) |
| وَمِن حَيثُ خَرَجتَ فَوَلِّ وَجهَكَ شَطرَ المَسجِدِ الحَرامِ وَحَيثُ ما كُنتُم فَوَلّوا وُجوهَكُم شَطرَهُ لِئَلّا يَكونَ لِلنّاسِ عَلَيكُم حُجَّةٌ إِلَّا الَّذينَ ظَلَموا مِنهُم فَلا تَخشَوهُم وَاخشَونى وَلِأُتِمَّ نِعمَتى عَلَيكُم وَلَعَلَّكُم تَهتَدونَ (آيت : 150) |
۽ جتان (به) نڪرين ته پنھنجو منھن تعظيم واريءَ مسجد ڏانھن ڦيراءِ، ۽ جتي ھجو (تتي) پنھنجا منھن ان ڏانھن ڦيرايو (ھن لاءِ) ته منجھانئن جن ظلم ڪيو تن کان سواءِ ٻـين ماڻھن کي اوھان تي ڪا حجت نه رھي، پوءِ کانئن نه ڊڄو، ۽ (ھن لاءِ) ته (آءٌ) پنھنجي نعمت اوھان تي پوري ڪريان ۽ مانَ اوھين ھدايت وارا ٿيو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ ڏسو توهان ڪٿان به نڪرو ۽ ڪٿي به هجو ته (نماز ۾) پنهنجو منهن ڪعبي جي طرف ڪيو ۽ (اي مسلمانو توهان ڪٿي به هجو ته نماز ۾) پنهنجو منهن ڪعبي جي طرف ڦيرايو. (قبلي جي مقرري تي هيترو تاڪيد جو ڪيو ويو آهي سو) انهيءَ لاءِ ته ماڻهن کي اوهان جي خلاف ڪوبه دليل نه رهي (۽ سڀني کي هيءَ حقيقت چٽيءَ طرح معلوم ٿي وڃي ته حضرت ابراهيم جو عبادتگاه توهان جي لاءِ قبلو مقرر ٿي ويو) پر انهن ماڻهن جيڪي ظالم آهن سي ته ڪنهن به حالت ۾ مخالفت ڪندا. پوءِ انهن کان بلڪل نه ڊڄو، فقط مون کان ڊڄو ۽ اهو (حڪم قبلي وارو) هن لاءِ پڻ ڏنو ويو آهي ته مان (الله تعاليٰ) اوهان تي پنهنجي نعمت پوري ڪيان ۽ پڻ انهيءَ لاءِ ته توهان سڌيءَ راهه تي هلو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ اي حبيب ! جتان به توهان (سفر۾) نڪرو ته پنهنجو منهن مبارڪ بيت الله جي طرف ڪريو، ۽ اي مسلمانو توهان جتي به رهندڙ هجو پنهنجن مُنهَن کي بيت الله ڏانهن ڪريو، انهيءَ لاءِ ته ماڻهن جي ڪابه حجت توهان تي نه رهي، مگر اُهي ماڻهو جيڪي انهن مان ظالم آهن، پوءِ توهان انهن کان نه ڊڄو ۽ مون کان ڊڄو، انهيءَ لاءِ جو آئون توهان تي پنهنجي نعمت پوري ڪريان ۽ بيشڪ توهان هدايت وارا ٿيندا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ اي رسول! تون جتي به وڃين ته پنهنجي منهن کي (نماز ۾) مسجد حرام ڏي ڦير! ۽ (اي مسلمانو) توهان (به) جتي هجو ته (نماز ۾) پنهجا منهن ان ڏي ڦيريو! وري (حڪم ڏيڻ جو هي به فائدو آهي) ته جيئن ماڻهن جو اوهان تي ڪو الزام نه اچي، مگر انهن مان جي ماڻهو ناحق ضد ڪن ٿا ته اهي ضرور الزام رکندا. پوءِ اوهين انهن کان نه ڊڄو ۽ ان لاءِ به ته آءُ پنهنجي نعمت اوهان تي پوري ڪريان ته جيئن توهان کي هدايت ٿئي.(سيد فرمان علي) ۽ جتان به نڪرين ته پوءِ ڦيراءِ پنهنجو منهن مسجد حرام جي طرف ۽ جتي به هجو پوءِ ڦيرايو پنهنجن منهن کي ان جي طرف تان ته نه هجي ماڻهن لاءِ اوهان تي ڪا حجت مگر جن ظلم ڪيو انهن مان پوءِ نه ڊڄو انهن کان ۽ ڊڄو مون کان ۽ تان ته پوري ڪيان پنهنجي نعمت اوهان تي ۽ تان ته اوهان هدايت وارا ٿيو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جتي به تون وڃين ته پنهنجي منهن کي مسجد حرام ڏي ڦير ! ۽ جتي به هجو ته پنهنجا منهن ان ڏي ڦيريو هن لاءِ ته ماڻهن جو اوهان تي ڪو الزام نه اچي، انهن (جي الزام) کان سواءِ جن انهن مان ظلم ڪيو. پوءِ اوهين انهن کان نه ڊڄو ۽ مون کان ڊڄو ۽ هن لاءِ ته آءُ پنهنجي نعمت اوهان تي پوري ڪريان ۽ مَنَ اوهين سڌي رستي تي هلو. (مولانا محمد مدني) |
| كَما أَرسَلنا فيكُم رَسولًا مِنكُم يَتلوا عَلَيكُم ءايٰتِنا وَيُزَكّيكُم وَيُعَلِّمُكُمُ الكِتٰبَ وَالحِكمَةَ وَيُعَلِّمُكُم ما لَم تَكونوا تَعلَمونَ (آيت : 151) |
جھڙيءَ طرح اوھان تي نعمت پوري ڪئي سون (تھڙيءَ طرح) اوھان منجھان پيغمبر اوھان ۾ موڪليوسون جو اسان جون آيتون اوھان تي پڙھندڙ آھي ۽ اوھان کي پاڪ ڪندو آھي ۽ اوھان کي ڪتاب ۽ حڪمت سيکاريندو آھي ۽ جيڪي نه ڄاڻندا ھيؤ سو (پڻ) اوھان کي سيکاريندو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) جيئن (مون اڳئي اوهان تي وڏي نعمت ڪئي آهي جو) اوهان مان هڪڙي کي اوهان ڏانهن رسول ڪري موڪليو اٿم. هو اوهان کي اسان جون آيتون پڙهي ٻڌائي ٿو، اوهان جي دلين کي صاف ۽ پاڪ ڪري ٿو، اوهان کي ڪتاب ۽ حڪمت ٿو سيکاري ۽ اهي ڳالهيون سيکاري ٿو جي توهان اڳي بلڪل ڪونه ڄاڻندا هئو.(علامه علي خان ابڙو) جيئنڪ اسان توهان ۾ رسولِ عربي توهان مان موڪليو اهو توهان تي اسان جون آيتون پڙهي ٿو ۽ توهان کي پاڪ ڪري ٿو ۽ توهان کي ڪتاب ۽ حڪمت سيکاري ٿو ۽ توهان کي اُهو سڀڪجهه سيکاري ٿو جيڪو توهان نه ڄاڻندا هئا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (مسلمانو! هي احسان به ائين آهي) جيئن اسان اوهان ۾، اوهان مان هڪ رسول موڪليو، جو اوهان کي اسان جون آيتون پڙهي ٻڌائي ٿو ۽ اوهان جي نفسن کي پاڪ ڪري ٿو ۽ اوهان کي ڪتاب (قرآن) ۽ عقل جون ڳالهيون سيکاري ٿو ۽ اوهان کي اهو ڪجھ سيکاري ٿو جو اوهين (اڳ) نه ڄاڻندا هئا.(سيد فرمان علي) جيئن موڪليوسون اوهان ۾ رسول اوهان مان پڙهي ٿو اوهان جي اڳيان آيتون اسان جون ۽ پاڪ ٿو ڪري اوهان کي ۽ پڙهائي ٿو اوهان کي ڪتاب ۽ حڪمت ۽ پڙهائي ٿو اوهان کي اهي ڳالهيون جو اوهان نه ڄاڻندا هئا.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) جيئن اسان اوهان ۾ اوهان مان هڪ رسول موڪليو جو اوهان کي اسان جون آيتون پڙهي ٻڌائي ٿو ۽ اوهان کي پاڪ ڪري ٿو ۽ اوهان کي ڪتاب ۽ حڪمت سيکاري ٿو ۽ اوهان کي اهو ڪجهه سيکاري ٿو جو اوهين نه ڄاڻندا هئا. (مولانا محمد مدني) |
| فَاذكُرونى أَذكُركُم وَاشكُروا لى وَلا تَكفُرونِ (آيت : 152) |
تنھنڪري مون کي ياد ڪريو ته آءٌ اوھان کي ياد ڪريان ۽ منھن جو شڪر ڪريو ۽ منھن جي بي شڪري نه ڪريو.(علامه تاج محمود امروٽي) تنهن ڪري مون کي هر وقت ياد ڪندا رهو (۽ منهنجي حڪمن تي عمل ڪندا رهو) مان به توهان کي نه وساريندس (اوهان کي اجر ۽ ڪاميابي ڏيندس) ۽ منهنجي نعمتن جو (عملاً) قدر ڪريو ۽ بي شڪر نه ٿجو.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ توهان مون کي ياد ڪريو آئون توهان کي ياد ڪندس ۽ توهان منهنجو شڪرانو مڃو ۽ منهنجي ناشڪراني نه ڪريو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پوءِ مون کي ياد ڪريو ته آءُ به اوهان جو ذڪر خير ڪندس ۽ منهنجو شڪريو ڪندا رهو ۽ ناشڪري نه ڪريو.(سيد فرمان علي) پوءِ مون کي ياد ڪيو ته مان اوهان کي ياد ڪيان ۽ منهنجو شڪر ڪيو ۽ منهجي بي شڪري نه ڪيو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ مون کي ياد ڪريو ته آءُ اوهان کي ياد ڪريان ۽ منهنجو احسان مڃيو ۽ منهنجي ناشڪري نه ڪريو. (مولانا محمد مدني) |
| يٰأَيُّهَا الَّذينَ ءامَنُوا استَعينوا بِالصَّبرِ وَالصَّلوٰةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصّٰبِرينَ (آيت : 153) |
اي مؤمنؤ صبر ۽ نماز سان مدد وٺو، ڇوته الله صابرن سان آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) اي ايمان وارؤ! صبر ۽ نماز جي وسيلي (ڪاميابي حاصل ڪرڻ لاءِ) مدد وٺو ۽ يقين ڪريو ته الله تعاليٰ صبر ڪرڻ وارن سان آهي.(علامه علي خان ابڙو) اي ايمان وارؤ! توهان نماز ۽ صبر کان مدد وٺو، بيشڪ الله تعالى صبر ڪندڙن سان گڏ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اي ايمان وارو! (مصيبت جي وقت) صبر ۽ نماز جي ذريعي (خدا جي) مدد گهرو، بيشڪ خدا صبر وارن سان ئي آهي.(سيد فرمان علي) اي ايمان وارا! مدد جي طلب ڪيو صبر ۽ نماز (جي ذريعي) سان بيشڪ الله صبر ڪندڙن سان گڏ آهي.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اي ايمان وارو ! صبر ۽ نماز سان مدد وٺو. بيشڪ الله صبر وارن سان آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَلا تَقولوا لِمَن يُقتَلُ فى سَبيلِ اللَّهِ أَموٰتٌ بَل أَحياءٌ وَلٰكِن لا تَشعُرونَ (آيت : 154) |
۽ جيڪي الله جي واٽ ۾ ڪُسن تن کي مئل نه چئو، بلڪ (اُھي) جيئرا آھن پر اوھين نه ٿا پروڙيو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ جيڪي ماڻهو الله جي راهه ۾ قتل ٿين ٿا تن به نسبت ائين نه چئو ته هو مري ويا آهن، نه نه هو زنده آهن، پر توهان هنن جي زندگي ڏسي ۽ سمجهي نٿا سگهو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جيڪي ماڻهو الله جي راه ۾ شهيد ٿين ٿا انهن کي مئل نه چئو، بلڪ اهي جيئرا آهن پر توهان (انهن جي زندگي کي) نٿا سمجهو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جي ماڻهو خدا جي راھ ۾ ماريا وڃن ٿا تن کي مئل نه چئو، بلڪه (اهي) جيئرا آهن پر اوهين (ان ڳالھ کي) نٿا ڄاڻو.(سيد فرمان علي) ۽ نه چئو انهن جي لاءِ جو ڪٺا ٿا وڃن الله جي واٽ ۾ (ته اهي) مئل آهن بلڪ جيئرا آهن ۽ پر اوهان نه ٿا سمجهو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جيڪي الله جي رستي ۾ ماريا وڃن ٿا تن کي مئل نه چئو بلڪ (اهي) جيئرا آهن پر اوهين نه ٿا سمجهو. (مولانا محمد مدني) |
| وَلَنَبلُوَنَّكُم بِشَيءٍ مِنَ الخَوفِ وَالجوعِ وَنَقصٍ مِنَ الأَموٰلِ وَالأَنفُسِ وَالثَّمَرٰتِ وَبَشِّرِ الصّٰبِرينَ (آيت : 155) |
۽ اوھان کي ڀوَ ۽ بک ۽ مالن جي ۽ جندن جي ۽ ميون جي گھٽتائيءَ مان ڪنھن شيء سان ضرور پرکينداسون، ۽ (اي پيغمبر) اُنھن صابرن کي خُوشخبري ڏي.(علامه تاج محمود امروٽي) (۽ ياد رکو ته) توهان کي ضرور خطرن ۽ خوفن ۽ بک جي تڪليفن جان ۽ مال ملڪيت جي نقصانن ۽ فصلن جي تباهي سان آزمائينداسين، پوءِ جيڪي ماڻهو صبر ۽ ثابت قدمي اختيار ڪندا انهن کي (فتح ۽ ڪامرانيءَ جي) بشارت (خوشخبري) ڏي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ بيشڪ اسين ضرور آزمائينداسين توهان کي خوف ۽ بک سان ۽ مالن ۽ حياتيءَ جي ڪمي ۽ ميون جي گهٽتائي سان ۽ صبر ڪندڙن کي خوشخبري پهچايو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ اسين اوهان کي ڪجھ ڊپ ۽ بک ۽ مالن ۽ جانين ۽ ميون جي نقصان سان آزمائينداسون. ۽ (اي رسول) اهڙي صبر ڪرڻ وارنکي خو شخبري ٻڌاءِ.(سيد فرمان علي) ۽ البته ضرور آزمائينداسون اوهان کي ڪنهن هڪ شيءِ سان، خوف سان ۽ بک سان ۽ مالن ۽ سرن ۽ ميون جي گهٽائڻ سان ۽ بشارت ڏي صبر ڪندڙن کي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ بيشڪ اوهان کي ڪجهه ڊپ ۽ بک ۽ مالن ۽ جانين ۽ ميون جي نقصان سان آزمائينداسون. ۽ صبر وارن کي خوش خبري ٻڌاءِ، (مولانا محمد مدني) |
| الَّذينَ إِذا أَصٰبَتهُم مُصيبَةٌ قالوا إِنّا لِلَّهِ وَإِنّا إِلَيهِ رٰجِعونَ (آيت : 156) |
جن کي جڏھن ڪا اوکائي پھچي ٿي (تڏھن) چون ٿا ته اسين الله جا (ٻانھا) آھيون ۽ اسين ان ڏانھن موٽندڙ آھيون.(علامه تاج محمود امروٽي) اهي (صبر ڪندڙ) اُهي آهن جيڪي جڏهن ڪا مصيبت مٿن اچي ڪڙڪي ٿي ته (بي قرار ٿيڻ جي بدران الله کي ياد ڪري پاڻ ۾ وڏي قوت پيدا ڪن ٿا ۽ روحاني جذبي سان) چون ٿا ته اسان ۽ اسان جو سڀ ڪجهه الله جي لاءِ آهي ۽ اسان کي آخر ڏانهنس ئي موٽڻو آهي.(علامه علي خان ابڙو) اِهي اُهي ماڻهو آهن جيڪڏهن انهن کي ڪا تڪليف پهچي ٿي ته چون ٿا بيشڪ اسين الله جا آهيون ۽ ان ڏانهن موٽايا وينداسين.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) جن کي جڏهن ڪا تڪليف پهچي ٿي، چون ٿا ته بيشڪ اسين، الله جا آهيون ۽ بيشڪ اسين ان ڏي ئي موٽنداسون.(سيد فرمان علي) اهي جو جنهن وقت پهچي ٿي انهن کي ڪا مصيبت ته چون ٿا بيشڪ اسان (صرف) الله جا آهيون ۽ بيشڪ اسان ان ڏانهن موٽندڙ آهيون .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) جن کي جڏهن ڪا تڪليف پهچي ٿي ته چون ٿا ته بيشڪ اسين الله جا آهيون ۽ بيشڪ اسين ان ڏي ئي موٽنداسون. (مولانا محمد مدني) |
| أُولٰئِكَ عَلَيهِم صَلَوٰتٌ مِن رَبِّهِم وَرَحمَةٌ وَأُولٰئِكَ هُمُ المُهتَدونَ (آيت : 157) |
اُنھن تي سندن پالڻھار وٽان مھربانيون ۽ ٻاجھ آھي، ۽ اِھي ئي سڌيءَ واٽ وارا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) يقيناً اهڙن ئي ماڻهن تي سندن پروردگار جو لطف ۽ ڪرم آهي ۽ مٿن رب جي رحمت ٿي وسي ۽ اهي ئي ڪاميابيءَ جي راهه تي آهن.(علامه علي خان ابڙو) انهن تي سندن رب جي طرفان برڪتون ۽ رحمتون آهن، ۽ اهي ئي هدايت وارا آهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) انهن تي سندن پالڻهار طرفان مهربانيون ۽ رحمت آهي ۽ اهي ئي هدايت يافته آهن.(سيد فرمان علي) اهي انهن تي مهربانيون آهن انهن جي رب جي طرفان ۽ رحمت آهي ۽ اهي ئي هدايت وارا آهن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) انهن تي سندن پاليندڙ جي طرفان مهربانيون ۽ رحمت آهي ۽ اهي ئي واٽ لهندڙ آهن. بيشڪ صفا ۽ مروه (جبل) الله جي نشانين مان آهن. (مولانا محمد مدني) |
| إِنَّ الصَّفا وَالمَروَةَ مِن شَعائِرِ اللَّهِ فَمَن حَجَّ البَيتَ أَوِ اعتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيهِ أَن يَطَّوَّفَ بِهِما وَمَن تَطَوَّعَ خَيرًا فَإِنَّ اللَّهَ شاكِرٌ عَليمٌ (آيت : 158) |
صفا ۽ مروہ (جبل) الله (جي عبادت) جي نشانين مان آھن، پوءِ جيڪو بيت الله جو حج ڪري يا عمرو بجاءِ آڻي تنھن کي ٻنھي جي طواف ڪرڻ ۾ گناھ نه آھي، ۽ جيڪو وڌيڪ چڱائي ڪندو (تنھن جي الله قبول ڪندو) ڇو ته الله قبول ڪندڙ ڄاڻندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) بيشڪ صفا ۽ مروه (جون ٽڪريون) الله تعاليٰ جي (حڪمت ۽ رحمت جون) نشانيون آهن، پوءِ جيڪو شخص حج يا عمري جي نيت سان اتي وڃي ۽ ڪعبت الله جو طواف ڪري ته ڪا گناهه جي ڳالهه ڪانهي، جيڪڏهن انهن ٻنهي (ٽڪرين) جي وچ ۾ ڦيرا ڏئي. جيڪڏهن ڪوبه شخص (دل جي خوشيءَ سان) نيڪي جو ڪو ڪم ڪري ٿو ته الله تعاليٰ ان جو قدر ڪرڻ وارو (اجر ڏيڻ وارو) آهي ۽ سڀ ڪجهه ڄاڻندڙ آهي.(علامه علي خان ابڙو) بيشڪ (جبل) صفا ۽ مروه الله جي نشانين مان آهن پوءِ جنهن شخص حج يا عمرو ڪيو پوءِ انهن تي گناه ناهي جو انهن ٻنهي (جبلن) جو چڪر هڻي ۽ جيڪو شخص چڱو ڪم ڪري ٿو، پوءِ بيشڪ الله تعالى ثواب ڏيندڙ خبردار آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) بيشڪ صفا ۽ مروه (جبل) خدا جي نشانين مان آهن. پوءِ جيڪو بيت الله جو حج يا عمرو ڪري ته انهن ٻنهين جي طواف ڪرڻ ۾ ڪو گناھ نه آهي (بلڪه ثواب آهي) ۽ جيڪو پنهنجي خوشيءَ سان نيڪ ڪم ڪري ته پوءِ خدا به قدردان ۽ واقفڪار آهي.(سيد فرمان علي) بيشڪ صفا ۽ مروه الله جي نشانين مان آهن پوءِ جيڪو حج ڪري بيت جو يا عمرو ڪري پوءِ نه آهي گناھ ان تي جو چڪر هڻي انهن جي وچ ۾ ۽ جنهن خوشيءَ سان وڌايو چڱائيءَ کي پوءِ بيشڪ الله قدردان، گهڻو ڄاڻندڙ آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ جيڪو بيت الله جو حج يا عمرو ڪري ته ان تي انهن ٻنهين جي طواف ڪرڻ ۾ ڪو گناه نه آهي ۽ جيڪو به پنهنجي خوشيءَ سان ڀلائي ڪندو ته بيشڪ الله قدردان ڄاڻندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| إِنَّ الَّذينَ يَكتُمونَ ما أَنزَلنا مِنَ البَيِّنٰتِ وَالهُدىٰ مِن بَعدِ ما بَيَّنّٰهُ لِلنّاسِ فِى الكِتٰبِ أُولٰئِكَ يَلعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلعَنُهُمُ اللّٰعِنونَ (آيت : 159) |
جيڪي پڌريون ڳالھيون ۽ ھدايتون لاٿيون اٿئون تن کي جيڪي (ماڻھو) اُن کانپوءِ جي اُنھن کي ماڻھن لاءِ ڪتاب (توريت) ۾ ظاھر ڪيوسون، لڪائيندا آھن تن تي الله لعنت ڪندو آھي ۽ لعنت ڪندڙ (به) انھن تي لعنت ڪندا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) جيڪي ماڻهو (ڪنهن نقصان يا تڪليف جي خوف کان يا ڪنهن لالچ سبب) اسان جي نازل ڪيل سچائي جي روشن دليلن ۽ هدايتن کي لڪائين ٿا جيتوڻيڪ اسان انهن کي انسانن لاءِ ڪتاب ۾ چڱي طرح بيان ڪيو آهي تن تي يقيناً الله تعاليٰ لعنت ڪري ٿو (اهي رحمت کان محروم رهجي وڃن ٿا) ۽ لعنت ڪرڻ وارا به هنن تي لعنت ٿا ڪن.(علامه علي خان ابڙو) بيشڪ اُهي ماڻهو جيڪي اسان جي دليلن ۽ هدايت کي لِڪائن ٿا انهيءَ کان پوءِ جو ماڻهن لاءِ اسان قرآن ۾ بيان ڪيو آهي، انهن تي الله جي لعنت آهي ۽ لعنت ڪن ٿا لعنت ڪندڙ.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اسان جيڪي پڌريون ڳالهيون ۽ هدايت نازل ڪئي تن کي جيڪي لڪائن ٿا، هن کان پوءِ به جو اسان انهن ماڻهن لاءِ ڪتاب ۾ صاف بيان ڪيو آهي، تن تي الله لعنت ڪري ٿو ۽ لعنت ڪندڙ به انهن تي لعنت ڪن ٿا.(سيد فرمان علي) بيشڪ اهي شخص جو لڪائن ٿا اهي ڳالهيون جو لاٿيون اسان روشن دليلن ۽ هدايت مان ان کان پوءِ جو بيان ڪيوسون انهن کي ماڻهن جي لاءِ ڪتاب ۾ اهي ئي اهي آهن جو لعنت ٿو ڪري انهن تي الله ۽ لعنت ٿا ڪن انهن تي لعنت ڪندڙ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اسان جيڪي پڌريون ڳالهيون ۽ هدايت نازل ڪئي تن کي جيڪي لڪائين ٿا، هن کان پوءِ به جو اسان انهن کي ماڻهن لاءِ ڪتاب ۾ بيان ڪيو آهي تن تي الله لعنت ڪري ٿو ۽ لعنت ڪندڙ به انهن تي لعنت ڪن ٿا، (مولانا محمد مدني) |
| إِلَّا الَّذينَ تابوا وَأَصلَحوا وَبَيَّنوا فَأُولٰئِكَ أَتوبُ عَلَيهِم وَأَنَا التَّوّابُ الرَّحيمُ (آيت : 160) |
پر جن توبه ڪئي ۽ (پاڻ) سڌاريائون ۽ بيان ڪيائون تن تي (ٻاجھ سان) موٽندس، ۽ آءٌ ڏاڍو ٻاجھ سان موٽندڙ مھربان آھيان.(علامه تاج محمود امروٽي) پر جيڪي ماڻهو گناهن کان توبهه ڪن ٿا ۽ پاڻ کي سڌارين ٿا ۽ (حق لڪائڻ بدران) حق کي ظاهر ڪن ٿا ته پوءِ مان سندس توبهه قبول ڪيان ٿو. بلاشبه مان توبهه قبول ڪندڙ ۽ رحم وارو آهيان.(علامه علي خان ابڙو) مگر اهي ماڻهو جيڪي توبه تائب ٿيا ۽ چڱا ڪم ڪيائون ۽ ظاهر ڪيائون پوءِ آئون انهن جي توبه قبول ڪندس، ۽ آئون توبه قبول ڪندڙ ٻاجهارو آهيان.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پر جن ماڻهن (حق لڪائڻ کان) توبه ڪئي ۽ پنهنجي خرابيءَ کي سڌاريو ۽ (جو ڪجھ خدا جي ڪتاب ۾ آهي) کولي (صاف صاف) بيان ڪيو تنهن جي آءُ توبه قبول ڪريان ٿو ۽ آءُ ته گهڻي مهرباني ڪندڙ ۽ توبه قبول ڪرڻ وارو آهيان.(سيد فرمان علي) مگر اهي شخص جو توبہ ڪيائون ۽ پاڻ سڌاريائون ۽ بيان ڪيائون پوءِ اهي توبہ قبول ٿو ڪيان انهن جي ۽ مان توبہ قبول ڪندڙ آهيان .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پر جن توبه ڪئي ۽ (پنهنجي ڪم کي) سڌاريو ۽ بيان ڪيو تن تي آءُ مهرباني ڪندس ۽ آءُ گهڻو مهرباني ڪندڙ نهايت رحم وارو آهيان. (مولانا محمد مدني) |
| إِنَّ الَّذينَ كَفَروا وَماتوا وَهُم كُفّارٌ أُولٰئِكَ عَلَيهِم لَعنَةُ اللَّهِ وَالمَلٰئِكَةِ وَالنّاسِ أَجمَعينَ (آيت : 161) |
جن ڪفر ڪيو ۽ اُھي ڪافر ٿي مُئا تن تي الله ۽ ملائڪن ۽ مڙني ماڻھن جي لعنت آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پر جن ماڻهن حق کان انڪار ڪيو ۽ ڪفر جي حالت ۾ مري ويا (۽ سڌرڻ جو وجهه وڃائي ڇڏيائون) انهن تي الله تعاليٰ جي، ملائڪن جي ۽ انسانن جي، سڀني جي لعنت پئي.(علامه علي خان ابڙو) بيشڪ جن ماڻهن ڪفر ڪيو ۽ مُئا انهيءَ حال ۾ جو اهي ڪافر هئا انهن تي الله تعالى ملائڪن ۽ سڀني ماڻهن جي لعنت آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) بيشڪ جن ڪفر ڪيو ۽ ڪافر ٿي مئا تن تي الله ۽ ملائڪن ۽ سڀني ماڻهن جي لعنت آهي.(سيد فرمان علي) بيشڪ جن ڪفر اختيار ڪيو ۽ مئا ان حال ۾ جو اهي ڪافر هئا اهي انهن تي لعنت آهي الله جي ۽ ملائڪن جي ۽ سڀني ماڻهن جي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) بيشڪ جن ڪفر ڪيو ۽ اهي ڪافر ٿي مئا تن تي الله ۽ ملائڪن ۽ ماڻهن سڀني جي لعنت آهي. (مولانا محمد مدني) |
| خٰلِدينَ فيها لا يُخَفَّفُ عَنهُمُ العَذابُ وَلا هُم يُنظَرونَ (آيت : 162) |
اُن لعنت ۾ سدائين رھڻ وارا آھن، کانئن عذاب ھلڪو نه ڪبو ۽ نڪي کين مھلت ڏبي.(علامه تاج محمود امروٽي) هميشه لعنت جي حالت ۾ رهندا، نڪي هنن جي عذاب ۾ هلڪائي ڪئي ويندي، نڪي کين مهلت ملندي.(علامه علي خان ابڙو) (اُهي) هميشہ لعنت ۾ رهندا، نه انهن تان عذاب هلڪو ڪيو ويندو ۽ نه انهن کي مهلت ڏني ويندي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) هميشه ان لعنت ۾ پيا رهندا. نه انهن تان عذاب هلڪو ڪيو ويندو ۽ نه انهن کي (عذاب کان) مهلت ئي ڏني ويندي.(سيد فرمان علي) هميشہ رهندا ان ۾ نه هلڪو ڪيو ويندو انهن تان عذاب ۽ نه اهي مهلت ڏنا ويندا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ان (لعنت) ۾ پيا رهندا. نه انهن تان عذاب هلڪو ڪيو ويندو ۽ نه انهن کي مهلت ڏني ويندي. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِلٰهُكُم إِلٰهٌ وٰحِدٌ لا إِلٰهَ إِلّا هُوَ الرَّحمٰنُ الرَّحيمُ (آيت : 163) |
۽ اوھان جو خدا اڪيلو خدا آھي، ان کانسواءِ ڪوئي عبادت جو لائق نه آھي، (اُھو) ٻاجھارو مھربان آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (ياد رکو ته) اوهان جو معبود هڪ ئي معبود آهي، هن جي ذات کان سواءِ ٻيو ڪوبه معبود ڪونهي جنهن جي عبادت ڪري سگهجي ۽ هو ڏاڍو مهربان ۽ وڏي رحم وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) توهان جو معبود الله هڪ آهي، ناهي ڪو عبادت جي لائق مگر اهو مهربان ٻاجهارو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ اوهان جو معبود هڪ الله ئي آهي. ان کان سواءِ ڪو به عبادت جي لائق نه آهي. جو وڏو مهربان نهايت رحم وارو آهي.(سيد فرمان علي) ۽ معبود اوهان جو هڪ معبود آهي ان کان سواءِ ڪو به عبادت جو لائق نه آهي اهو وڏو مهربان هميشہ رحم ڪندڙ آهي. ع(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ اوهان جو معبود هڪ الله آهي. ان کان سواءِ ڪو به عبادت جي لائق نه آهي جو وڏو مهربان نهايت رحم وارو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| إِنَّ فى خَلقِ السَّمٰوٰتِ وَالأَرضِ وَاختِلٰفِ الَّيلِ وَالنَّهارِ وَالفُلكِ الَّتى تَجرى فِى البَحرِ بِما يَنفَعُ النّاسَ وَما أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِن ماءٍ فَأَحيا بِهِ الأَرضَ بَعدَ مَوتِها وَبَثَّ فيها مِن كُلِّ دابَّةٍ وَتَصريفِ الرِّيٰحِ وَالسَّحابِ المُسَخَّرِ بَينَ السَّماءِ وَالأَرضِ لَءايٰتٍ لِقَومٍ يَعقِلونَ (آيت : 164) |
آسمانن ۽ زمين جي بڻائڻ ( ۾)، ۽ رات ۽ ڏينھن جي ڦيرگھير ( ۾)، ۽ ٻيڙيون جي اُنھيءَ (سامان) سان جو ماڻھن کي نفعو ڏيندو آھي درياءَ ۾ ترنديون آھن تن ( ۾)، ۽ جيڪي آسمان کان (مينھن جو) پاڻي الله وسايو پوءِ اُن سان زمين کي ان جي وسامڻ کانپوءِ آباد ڪيائين تنھن ( ۾)، ۽ اُن (زمين) ۾ سڀ جنس جا جانور پکيڙيائين تنھن ( ۾)، ۽ ھوائن جي گھلڻ ( ۾)، ۽ آسمانن ۽ زمين جي وچ ۾ نوايلن ڪڪرن ۾، سمجھ واريءَ قوم لاءِ ضرور نشانيون آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) يقيناً زمين ۽ آسمان جي حيرت انگيز خلقت ۾ ۽ رات ۽ ڏينهن جي هڪ ٻئي پٺيان اچڻ ۾، جهازن ۾ جيڪي انسان جي نفع وارين شين سان سمنڊ ۾ هلن ٿا ۽ برسات ۾، جا الله تعاليٰ آسمان مان نازل ڪري ٿو جنهن جي برڪت سان مئل ڌرتي کي جيئرو ڪري ٿو ڇڏي (يعني زمين سرسبز ٿئي ٿي) ڳالهه ۾ ته زمين تي هر قسم جي جانورن کي پکيڙي ٿو ڇڏي ۽ هوائن کي هيڏي هوڏي ڦيرائڻ ۾ ۽ ڪڪرن ۾ جي زمين ۽ آسمان جي وچ تي (مقرر حدن اندر) حڪم هيٺ ٻڌل رهن ٿا، (انهن سڀني ۾) انهن ماڻهن لاءِ جيڪي عقل هلائين ٿا (الله تعاليٰ جي هستي ۽ هيڪڙائي ۽ سندس رحمت جي قانونن جون) وڏيون نشانيون موجود آهن.(علامه علي خان ابڙو) بيشڪ آسمانن ۽ زمينن جي پيدائش ۽ رات ۽ ڏينهن جي بدلجڻ ۽ ٻيڙي جيڪا درياء ۾ ماڻهن جي فائدي لاءِ هلي ٿي ۽ اهو جيڪي الله تعالى آسمانن مان پاڻي نازل ڪري غيرآباد زمين کي آباد ڪيو ۽ زمين ۾ هر قسم جا جانور پکيڙيا ۽ هوائن جو ڦِرڻ ۽ ڪڪر جيڪي آسمانن ۽ زمين جي وچ ۾ فرمانبردار آهن، انهن سڀني ۾ عقلمندن لاءِ ضرور نشانيون آهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) بيشڪ آسمانن ۽ زمين جي پيدا ڪرڻ ۾ ۽ رات ۽ ڏينهن جي بدلجڻ ۾ ۽ ٻيڙين (۽ جهازن) ۾ جي ماڻهن جي فائدي جو سامان (واپار وغيره) سان دريا ۾ هلن ٿيون ۽ جيڪي پاڻي الله آسمان مان لاٿو آهي، ان سان مئل (خشڪ ۽ بيڪار) زمين کي جياريو اٿس ۽ ان ۾ هر قسم جا جانور به پکيڙيا اٿس (تنهن ۾) ۽ هوائن جي بدلجڻ ۾ ۽ ڪڪرن ۾ جيڪي آسمان ۽ زمين جي وچ ۾ ڪم تي لڳايل آهن. (انهن سڀني ڳالهين ۾) سمجھ وارن جي لاءِ (تمام وڏيون) نشانيون آهن.(سيد فرمان علي) بيشڪ آسمانن ۽ زمين جي پيدا ڪرڻ ۾ ۽ رات ۽ ڏينهن جي ڦير ڦار ۾ ۽ ٻيڙين ۾ جيڪي هلن ٿيون سمنڊ ۾ جيڪي نفعو ٿيون پهچائن ماڻهن کي جيڪي لاٿو الله آسمان مان (مينهن جو) پاڻي پوءِ آباد ڪيائين ان سان زمين کي ان جي برباد ٿيڻ کان پوءِ ۽ پکيڙيائين ان ۾ هر قسم جا جانور ۽ هوائن جي ڦيرائڻ ۾ ۽ ڪڪرن ۾ جيڪي مطيع ڪيل آهن آسمان ۽ زمين جي وچ ۾ البته نشانيون آهن ان قوم لاءِ جيڪي عقل رکن ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) بيشڪ آسمانن ۽ زمين جي پيدا ڪرڻ ۾ ۽ رات ۽ ڏينهن جي بدلجڻ ۾ ۽ ٻيڙين ۾ جي ان (سامان) سان درياءَ ۾ هلن ٿيون جو، ماڻهن کي فائدو پهچائي ٿو ۽ جيڪو پاڻي الله آسمان مان لاٿو آهي پوءِ ان سان زمين کي ان جي مرڻ کان پوءِ جياريو اٿس ۽ ان ۾ سڀ جانور پکيڙيا اٿس (تنهن ۾ ) ۽ هوائن جي بدلجڻ ۾ ۽ ڪڪرن ۾ جيڪي آسمان ۽ زمين جي وچ ۾ ڪم ۾ لڳايل آهن سمجهه واري قوم لاءِ نشانيون آهن. (مولانا محمد مدني) |
| وَمِنَ النّاسِ مَن يَتَّخِذُ مِن دونِ اللَّهِ أَندادًا يُحِبّونَهُم كَحُبِّ اللَّهِ وَالَّذينَ ءامَنوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ وَلَو يَرَى الَّذينَ ظَلَموا إِذ يَرَونَ العَذابَ أَنَّ القُوَّةَ لِلَّهِ جَميعًا وَأَنَّ اللَّهَ شَديدُ العَذابِ (آيت : 165) |
۽ ماڻھن مان ڪي (اھڙا) آھن جي الله کانسواءِ (ٻـين کي) الله جھڙو ڪري وٺندا آھن الله جي پيار وانگر پيارو رکندا اٿن، ۽ جن ايمان آندو سي الله جي دوستيءَ ۾ ڏاڍا زور آھن، ۽ جن ظلم ڪيو سي جيڪڏھن (ھن ڳالھ کي ھاڻي) سمجھن ته جنھن مھل (قيامت جي ڏينھن) عذاب ڏسندا ( ۽ سمجھندا) ته سموري سگھ الله کي آھي ۽ الله سخت عذاب ڪرڻ وارو آھي (ته جيڪر ڏاڍا پشيمان ٿين).(علامه تاج محمود امروٽي) ڪي انسان اهڙا به آهن جيڪي خدا سان ٻين هستين کي شريڪ ۽ ڀائيوار ڪن ٿا ۽ انهن سان اهڙي محبت رکن ٿا جهڙي فقط الله سان رکڻ گهرجي، پر اهي جيڪي الله تي ايمان رکن ٿا تن جي دلين ۾ الله جي حب سڀني کان زياده آهي. جا ڳالهه ظالم انهيءَ وقت سمجهندا ۽ محسوس ڪندا جنهن وقت عذاب هنن جي اڳيان اچي ويندو (سا ڳالهه هن وقت محسوس ڪن ته ڪهڙو نه چڱو ٿئي. انهيءَ ڏينهن هو چڱي طرح ڏسندا ته) بلاشبه هر قسم جي قوت فقط الله کي آهي ۽ (حق جي قانونن ڀڃڻ وارن لاءِ) الله تعاليٰ جو عذاب تمام سخت آهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ ڪجهه ماڻهو الله کان سواءِ ٻيا معبود وٺن ٿا جو انهن کي الله تعالى وانگر پسند ڪن ٿا، ۽ مؤمنن کي الله کان زياده ڪنهن سان محبت ناهي، ۽ جيڪڏهن ظالم اهو وقت ڏسن ها جڏهن عذاب انهن جي اکين اڳيان ايندو، ڇو ته سڀ طاقت الله کي آهي، انهي لاءِ جو الله جو عذاب تمام سخت آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ ماڻهن ۾ اهي به آهن جي، خدا کان سواءِ (ٻين کي به) سندس برابر بڻائن ٿا (۽) جهڙي محبت خدا سان ڪرڻ گهرجي تهڙي انهن سان رکن ٿا. ۽ جي ماڻهو ايمان دار آهن اهي انهن کان گهڻو وڌيڪ الله سان الفت رکن ٿا، ۽ جيڪر ظالمن کي هن وقت اها ڳالھ سجهي ها! جا ڳالھ انهن کي عذاب ڏسڻ کان پوءِ سجهندي ته (واقعي) هر طرح جي طاقت خدا کي ئي آهي، پڻ هي ته بيشڪ خدا جو عذاب سخت آهي.(سيد فرمان علي) ۽ بعضي ماڻهو اهي آهن جو وٺن ٿا الله کان سواءِ (ٻين کي) شريڪ ڪري محبت ٿا رکن انهن سان الله جي محبت جهڙي ۽ جن ايمان آندو وڌيڪ محبت وارا آهن الله جي لاءِ ۽ جيڪڏهن (هاڻي ئي) سمجهن ها ظلم (جيڪو اڳتي هلي سمجهندا) جنهن وقت ڏسندا عذاب ته بيشڪ سڀ طاقتون الله جون آهن ۽ بيشڪ الله سخت آهي عذاب ڪرڻ ۾ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ ماڻهن مان اهي به آهن جي الله کان سواءِ (ٻين کي) سندس برابر ڪري وٺن ٿا، انهن سان الله جي محبت جهڙي محبت رکن ٿا ۽ جن ايمان آندو سي الله جي محبت ۾ زياده سخت آهن. ۽ جيڪڏهن ظالم ان وقت کي ڏسن جڏهن عذاب ڏسندا ته (يقين ڪندا) ته بيشڪ ساري قوت الله کي آهي. ۽ بيشڪ الله جو عذاب سخت آهي. (مولانا محمد مدني) |
| إِذ تَبَرَّأَ الَّذينَ اتُّبِعوا مِنَ الَّذينَ اتَّبَعوا وَرَأَوُا العَذابَ وَتَقَطَّعَت بِهِمُ الأَسبابُ (آيت : 166) |
جنھن مھل اڳواڻ پٺيان لڳندڙن کان بيزار ٿيندا ۽ عذاب کي ڏسندا ۽ سندن (سڀ) لاڳاپا ڇڄندا،(علامه تاج محمود امروٽي) ياد رکو ته، (ڪوڙا ليڊر ۽ پيشوا) جن جي پيروي ڪئي ويئي هئي، پنهنجهي پيروي ڪندڙن کان بيزاري ظاهر ڪندا (يعني چوندا ته اسان جو هنن سان ڪوبه واسطو ڪونهي) ڇو ته هو پنهنجي اکين سان عذاب ڏسندا ۽ هنن جا هڪ ٻئي سان لاڳاپا ۽ وسيلا ٽٽي ويندا (ڪوبه ڪنهن جي مدد يا فڪر نه ڪندو).(علامه علي خان ابڙو) جڏهن بيزار هوندا اڳواڻ پنهنجن پيروي ڪندڙن کان ۽ عذاب ڏسندا ۽ سندن پاڻ ۾ تعلقات ڪٽجي ويندا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اهو وقت ڪهڙو نه سخت هوندو) جنهن وقت پيشوا ماڻهو پنهنجي پيروي ڪندڙن کان بيزار ٿيندا ۽ اکين سان عذاب کي ڏسندا ۽ سندن لاڳاپا ٽٽي ويندا.(سيد فرمان علي) جنهن وقت بيزار ٿيندا اهي شخص جو تابعداري ڪيا ويا انهن کان جو سندن تابعدار ٿيا ۽ ڏسندا عذاب کي ۽ ٽٽي ويندا انهن جا تعلقات .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) جنهن وقت اڳواڻ تابعدارن کان بيزار ٿيندا ۽ عذاب ڏسندا ۽ سندن (سڀ) لاڳاپا وڍجي ويندا. (مولانا محمد مدني) |
| وَقالَ الَّذينَ اتَّبَعوا لَو أَنَّ لَنا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنهُم كَما تَبَرَّءوا مِنّا كَذٰلِكَ يُريهِمُ اللَّهُ أَعمٰلَهُم حَسَرٰتٍ عَلَيهِم وَما هُم بِخٰرِجينَ مِنَ النّارِ (آيت : 167) |
۽ (تنھن مھل) پٺيءَ لڳندڙ چوندا ته جيڪر اسان کي (وري دنيا ۾) موٽڻو ھجي ھا ته کانئن ائين بيزار ٿيون ھا جئن اسان کان بيزار ٿيا آھن، اھڙي طرح الله سندن ڪرتوتن کي مٿن پشيمانيون بڻائي ڏيکاريندو، ۽ اُھي باھ مان نڪرڻ وارا نه آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) پوءِ اهي ماڻهو جن (ڪوڙن پيشوائن جي) پيروي ڪئي هئي، سي پڪاريندا ته، هاءِ اسان کي هڪ دفعو وري دنيا ۾ موٽايو وڃي ته اسان هنن (ڪوڙن پيشوائن) کان اهڙي طرح بيزاري ظاهر ڪيون جهڙيءَ طرح هو هاڻي اسان کان بيزاري ظاهر ڪري رهيا آهن. ڏسو اهڙي طرح الله تعاليٰ هنن کي سندن عمل ڏيکاريندو جو هو حسرت ۽ ارمان ۾ غلطان ٿي ويندا. هو انهيءَ باهه مان ڪڏهن به ٻاهر نه نڪرندا.(علامه علي خان ابڙو) ۽ پيروي ڪندڙ چوندا ڪاش جيڪڏهن اسين دنيا ۾ موٽايا وڃون ها ته اسين انهن سان ٽوڙيون ها جيئن انهن اسان سان ٽوڙيو اهڙيءَ طرح الله ڏيکاريندو انهن جا عمل انهن تي حسرت ڪري، ۽ اهي دوزخ مان نڪرڻ وارا ناهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ انهن جا تابعدار چوندا ته (افسوس) جيڪر اسان کي وري دنيا ۾ موٽڻو هجي ها ته انهن کان اهڙو بيزار ٿيون ها جهڙو (عين وقت تي) اهي اسان کان بيزار ٿيا آهن. اهڙي طرح الله انهن کي سندن عمل مٿين پشيمانيون ڪري ڏيکاريندو. ۽ پوءِ ڀلا اهي ڪئين دوزخ مان نڪري سگهن ٿا.(سيد فرمان علي) ۽ چوندا تابعداري ڪرڻ وارا ته جيڪڏهن اسان لاءِ هڪ ڀيرو موٽڻ هجي ها ته پوءِ بيزار ٿيون ها انهن کان جيئن بيزار ٿيا اسان کان.هڙيءَ طرح ڏيکاريندو انهن کي الله عمل انهن جا پشيمانيون ڪري انهن تي ۽ نه آهن نڪرندڙ باھ مان .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ (انهن جا) تابعدار چوندا ته جيڪر اسان کي (وري دنيا ۾ ) موٽڻو هجي ها ته انهن کان اهڙو بيزار ٿيون جهڙو اهي اسان کان بيزار ٿيا آهن. اهڙيءَ طرح الله انهن کي سندن عمل مٿن پيشيمانيون ڪري ڏيکاريندو ۽ اهي باهه مان نڪرڻ وارا نه آهن. (مولانا محمد مدني) |
| يٰأَيُّهَا النّاسُ كُلوا مِمّا فِى الأَرضِ حَلٰلًا طَيِّبًا وَلا تَتَّبِعوا خُطُوٰتِ الشَّيطٰنِ إِنَّهُ لَكُم عَدُوٌّ مُبينٌ (آيت : 168) |
اي ماڻھؤ جيڪي شيون زمين ۾ آھن تن مان پاڪ حلال کائو، ۽ شيطان جي وکن تي نه ھلو، ڇوته اُھو اوھان جو پڌرو ويري آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) اي انسانؤ! زمين تي جيڪي به حلال ۽ پاڪ شيون موجود آهن سي بيشڪ شوق سان کائو (پاڻ تي اجايون رڪاوٽون وجهڻ شيطاني وسوسا آهن) توهان شيطان جي نقش قدم تي نه هلو، هو اوهان جو کليو کلايو دشمن آهي.(علامه علي خان ابڙو) اي انسانو! کائو جيڪو ڪجهه زمين ۾ حلال پاڪ آهي ۽ شيطان جي نقشِ قدم تي نه هلو، بيشڪ اهو توهان جو ظاهر دشمن آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اي انسانو! جيڪي شيون زمين ۾ آهن تن مان حلال ۽ پاڪ شيون (مزي سان) کائو ۽ شيطان جي قدمن تي نه هلو، بيشڪ اهو اوهان جو ظاهر دشمن آهي.(سيد فرمان علي) اي انسانو! کائو ان مان جو زمين ۾ آهي حلال پاڪ ۽ نه تابعداري ڪيو شيطان جي وکن جي.يشڪ اهو اوهان جو کليو دشمن آهي.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اي ماڻهو ! جيڪي شيون زمين ۾ آهن تن مان حلال پاڪ کائو. ۽ شيطان جي قدمن تي نه هلو. بيشڪ اهو اوهان جو ظاهر دشمن آهي. (مولانا محمد مدني) |
| إِنَّما يَأمُرُكُم بِالسّوءِ وَالفَحشاءِ وَأَن تَقولوا عَلَى اللَّهِ ما لا تَعلَمونَ (آيت : 169) |
(شيطان) رڳو اوھان کي بڇڙائيءَ ۽ بي حيائيءَ جو حڪم ڪري ٿو ۽ ھيءُ ته جيڪي ڳالھيون نه ڄاڻندا آھيو سي الله جي نسبت ۾ چئو.(علامه تاج محمود امروٽي) شيطان اوهان کي براين ۽ بيشرميءَ جي ڳالهين جو حڪم ڏيندو ۽ (پڻ هيءَ تعليم ڏيندو ته) الله جي طرف اهڙيون ڪوڙيون ڳالهيون منسوب ڪيو جن متعلق حقيقت ۾ اوهان کي علم ئي ڪونهي.(علامه علي خان ابڙو) اهو توهان کي بڇڙائي ۽ بيحيائيءَ جو چوي ٿو ۽ الله تعالى تي اها ڳالهه مڙهيو ٿا، جنهن جي توهان کي خبر ناهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (ياد رکو ته) اهو رڳو اوهان کي بڇڙائي ۽ بي حيائي جو حڪم ڪري ٿو ۽ هن ڳالھ جو به ته الله تي اها ٺاھ ٺاهيو جيڪي اوهان نه ٿا ڄاڻو.(سيد فرمان علي) تحقيق امر ٿو ڪري اوهان کي برائيءَ ۽ بي حيائيءَ جو ۽ هن ڳالھ جو ته بهتان هڻو الله تي جيڪو اوهان نه ٿا ڄاڻو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اهو رڳو اوهان کي بڇڙائي ۽ بي حيائي جو حڪم ڪري ٿو. ۽ هن ڳالهه جو به ته الله تي اهي ٺاهه ٺاهيو جيڪي اوهين نه ٿا ڄاڻو. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذا قيلَ لَهُمُ اتَّبِعوا ما أَنزَلَ اللَّهُ قالوا بَل نَتَّبِعُ ما أَلفَينا عَلَيهِ ءاباءَنا أَوَلَو كانَ ءاباؤُهُم لا يَعقِلونَ شَيـًٔا وَلا يَهتَدونَ (آيت : 170) |
۽ جڏھن کين چئجي ٿو ته جيڪي الله لاٿو تنھن جي تابعداري ڪريو (تڏھن) چون ٿا ته (نه) بلڪ جنھن تي پنھنجن پئن ڏاڏن کي ڏٺوسون تنھن جي پٺيان لڳنداسون، جيتوڻيڪ سندن ابا ڏاڏا ڪجھ به نه ڄاڻندا هُئا ۽ نڪي سڌيءَ واٽ تي هُئا.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ جڏهن هنن ماڻهن کي چئجي ٿو ته جيڪا هدايت الله تعاليٰ فرمائي آهي تنهن جي پيروي ڪريو تڏهن هو چون ٿا ته، نه نه اسان ته انهيءَ طريقي تي هلندسين جنهن تي پنهنجي وڏن کي هلندي ڏٺوسين. (انهن کان پڇو ته) جيڪڏهن اوهان جا وڏا عقل ۽ هدايت کان محروم رهيا هجن ته توهان به عقل ۽ هدايت کان انڪار ڪندؤ ڇا؟(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن انهن کي چيو وڃي ٿو ته قرآن جي تابعداري ڪريو، چون ٿا اسين انهيءَ تي هلنداسين جنهن تي پنهنجي پيءُ ۽ ڏاڏي کي ڏٺوسون، ڇا جيڪڏهن وڏا انهن جا جاهل بي دين آهن (ته هي) هدايت وارا نه ٿيندا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جڏهن انهن کي چئجي ٿو ته جيڪي الله نازل ڪيو آهي تنهن جي تابعداري ڪريو! تڏهن چون ٿا ته (نه!) بلڪه اسين ان جي تابعداري ڪنداسون جنهن تي اسان پنهنجن ابن ڏاڏن کي ڏٺو. جيتوڻيڪ سندن پيءَ ڏاڏا ڪجھ به سمجھ نه رکندا هجن ۽ نه سڌي رستي تي هلندا رهيا هجن.(سيد فرمان علي) ۽ جڏهن چيو ٿو وڃي انهن کي ته تابعداري ڪيو ان جي جو نازل ڪيو الله ته چون ٿا ته (نه) بلڪ تابعداري ڪنداسين ان جي جو لڌوسون ان تي پنهنجن ابن ڏاڏن کي.يتوڻيڪ هجن پيئر ڏاڏا انهن جا جو نه ٿا سمجهن ڪا شيءِ ۽ نه ٿا هدايت وارا ٿين .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جڏهن انهن کي چئجي ٿو ته جيڪي الله نازل ڪيو آهي تنهن جي تابعداري ڪريو تڏهن چون ٿا ته (نه) بلڪ اسين ان جي تابعداري ڪنداسون جنهن تي اسان پنهنجن ابن ڏاڏن کي ڏٺو. ڇا (اهي ائين ڪندا) جيتوڻيڪ سندن ابا ڏاڏا ڪجهه به نه سمجهندا هئا ۽ نڪي رستي تي هلندا هئا. (مولانا محمد مدني) |
| وَمَثَلُ الَّذينَ كَفَروا كَمَثَلِ الَّذى يَنعِقُ بِما لا يَسمَعُ إِلّا دُعاءً وَنِداءً صُمٌّ بُكمٌ عُمىٌ فَهُم لا يَعقِلونَ (آيت : 171) |
۽ ڪافرن (کي سڏيندڙ) جو مثال اُن ماڻھوءَ جي مثال وانگر آھي جو اھڙِيءَ شي کي واڪو ڪري ٻڌائي جا سڏ ۽ ڪوڪ کانسواءِ (ڪجھ) نه ٻڌي. (ڪافر) ٻوڙا، گونگا، انڌا آھن تنھنڪري اُھي (ڪجھ به) نه ٿا سمجھن.(علامه تاج محمود امروٽي) جن ماڻهن حق کان انڪار ڪيو آهي انهن جو مثال اهڙو آهي (يعني انهن کي انڌي تقليد جي بجاءِ عقل ۽ هدايت جي دعوت ڏيڻ اهڙو آهي) جهڙو هڪڙو ڌنار ڍورن ڍڳن جي اڳيان رڙيون ۽ واڪا ڪري جي رڙيون ڍور بلڪل ڪونه ٿا سمجهن، سواءِ انهيءَ آواز جي جيڪو هنن کي سڏڻ لاءِ ڪم آڻبو آهي. اهي ڪافر ٻوڙا گونگا ۽ انڌا ٿي ويا آهن تنهن ڪري هو عقل نه هلائيندا نه ڪي ڪجهه سمجهندا.(علامه علي خان ابڙو) ۽ ڪافرن جو مثال انهيءَ جهڙو آهي جيڪو پڪاري ٿو اهڙي کي جيڪو رڙين ۽ دانهُن کان سواءِ ڪجهه به نه ٻڌي، (ڪافر) ٻوڙا، گونگا، انڌا آهن پوءِ اهي نٿا سمجهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ ڪافرن (کي نصيحت ڪرڻ) جو مثال ان (جانور) جي مثال جهڙو آهي، جو ان کي رڙ ڪري سڏي ٿو ته ڪوڪ (جي آواز) کانسواءِ (ٻيو ڪجھ) نه ٻڌي (۽ نه سمجهي)، (اهي ماڻهو) ٻوڙا، گونگا ۽ انڌا آهن پوءِ اهي نه سمجهندا.(سيد فرمان علي) ۽ مثال انهن جو جو ڪفر ڪيائون انهن وانگر آهي جو دانهون ٿو ڪري ان جي پويان جو نه ٿو ٻڌي مگر سڏ ۽ آواز ٻوڙا، گونگا انڌا آهن پوءِ اهي نه ٿا سمجهن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ ڪافرن (کي نصيحت ڪرڻ) جو مثال ان ماڻهوءَ جي مثال جهڙو آهي جو ان کي رڙ ڪري سڏي ٿو جو سڏ ۽ ڪوڪ (جي آواز) کان سواءِ (ٻيو ڪجهه) نه ٻُڌي (نه سمجهي). (ڪافر) ٻوڙا گونگا انڌا آهن پوءِ اهي نه سمجهندا. (مولانا محمد مدني) |
| يٰأَيُّهَا الَّذينَ ءامَنوا كُلوا مِن طَيِّبٰتِ ما رَزَقنٰكُم وَاشكُروا لِلَّهِ إِن كُنتُم إِيّاهُ تَعبُدونَ (آيت : 172) |
اي مؤمنؤ جيڪا اوھان کي روزي ڏني سون تنھن مان سٺيون شيون کائو ۽ جيڪڏھن اوھين نلو الله جي عبادت ڪندڙ آھيو ته سندس شڪرانو ادا ڪريو.(علامه تاج محمود امروٽي) اي مؤمنو! جيڪڏهن توهان فقط الله جي ٻانهپ ڪرڻ وارا آهيو (۽ ڄاڻو ٿا ته حلال ۽ حرام به نسبت سندس ئي حڪمن تي هلڻو آهي) ته پوءِ اهي سڀ پاڪ شيون کائو جي الله تعاليٰ اوهان جي کائڻ لاءِ پيدا ڪيون آهن ۽ جيڪڏهن توهان فقط خدا جي عبادت ڪرڻ چاهيو ٿا ته پوءِ (توهان ان جي ڏنل نعمتن کي چڱيءَ طرح ڪم آڻي) سچي شڪر گذاري ڪيو.(علامه علي خان ابڙو) اي ايمان وارؤ! اسان جون ڏنل پاڪ شيون کائو ۽ الله تعالى جو شڪر بجا آڻيو جيڪڏهن توهان خاص انهيءَ جي عبادت ڪريو ٿا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اي ايمان وارو! جيڪي ڪجھ اسان اوهان کي ڏنو آهي انهن مان پاڪ صاف شيون (مزي سان) کائو ۽ خدا جو شڪر ڪريو، جيڪڏهن اوهين سندس ئي عبادت ڪريو ٿا.(سيد فرمان علي) اي ايمان وارؤ! کائو ان پاڪ (شين) مان جو رزق ڏنو سون اوهان کي ۽ شڪر ڪيو الله جو جيڪڏهن خاص ان جي عبادت ڪيو ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اي ايمان وارو ! جيڪي پاڪ شيون اسان اوهان کي روزي ڏنيون آهن سي کائو. ۽ الله جو شڪر ڪريو جيڪڏهن اوهين سندس ئي عبادت ڪريو ٿا. (مولانا محمد مدني) |
| إِنَّما حَرَّمَ عَلَيكُمُ المَيتَةَ وَالدَّمَ وَلَحمَ الخِنزيرِ وَما أُهِلَّ بِهِ لِغَيرِ اللَّهِ فَمَنِ اضطُرَّ غَيرَ باغٍ وَلا عادٍ فَلا إِثمَ عَلَيهِ إِنَّ اللَّهَ غَفورٌ رَحيمٌ (آيت : 173) |
اوھان تي رڳو مُئل ۽ رَت ۽ سُوئر جو ماس ۽ جنھن شي تي الله کانسواءِ ٻئي جو نالو پڪارجي سا حرام ڪيائين، پوءِ جيڪو نڪي بي فرماني ڪندڙ ۽ نڪي حد کان لنگھندڙ ٿي لاچار ٿئي ( ۽ کائي) تنھن تي گناہ نه آھي، ڇوته الله بخشڻھار مھربان آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) اوهان لاءِ حرام ڪيل شيون فقط هي آهن، مردار جانور، جانورن جو رت، سوئر جو گوشت ۽ اهو جانور جو الله کان سواءِ ڪنهن ٻئي هستيءَ جي نالي وٺڻ سان ذبح ڪيو ويو هجي، پر لاچاري حالت ۾ (جڏهن حلال شيون نه ملي سگهن) ڪو کائي ته مٿس گناهه ڪونهي، بشرطيڪ شريعت جي حڪمن کان باغي ٿيڻ جي نيت نه هجيس ۽ انهيءَ انداز کان زياده نه کائي جيترو حياتي بچائڻ لاءِ ضروري هجي. بيشڪ الله تعاليٰ خطائون معاف ڪندڙ ۽ رحمت وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) الله تعالى حرام ڪيائين توهان لاءِ مُردار ۽ رت ۽ سُوَرَ جو گوشت ۽ اُهي حلال جانور جن تي ڪُهڻ وقت غير الله جو نالو ورتو ويو پوءِ جيڪو مجبور ٿيو، نه مرضيءَ سان کائيندڙ ۽ نه ضرورت کان زياده کائيندڙ پوءِ ناهي گناه انهيءَ تي، بيشڪ الله بخشيندڙ مهربان آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اوهان تي الله رڳو مئل (جانور) ۽ رت ۽ سوئر جو گوشت ۽ جنهن تي الله کان سواءِ ٻئي جو نالو ورتو وڃي سو حرام ڪيو اٿس، پوءِ جيڪو لاچار ٿئي پر نافرماني ڪندڙ نه هجي ۽ نه ڪي حد مان لگهندڙ هجي ۽ انهن مان ڪا شيءَ کائي ته ان تي ڪو گناھ نه آهي. بيشڪ الله معاف ڪندڙ نهايت رحم وارو آهي.(سيد فرمان علي) اوهان تي (صرف) حرام ڪيائين مئل ۽ رت ۽ سوئر جو گوشت ۽ اهو جانور جو ڪهڻ وقت بلند آواز سان ورتو ويو ان تي الله کان سواءِ ٻيو نالو.وءِ جيڪو مجبور ڪيو وڃي نه سرڪشي ڪندڙ ۽ نه حد کان لنگهندڙ ته پوءِ نه آهي ڪو گناھ ان تي.يشڪ الله بخشيندڙ مهربان آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اوهان تي رڳو مئل (جانور) ۽ رت ۽ سوئر جو گوشت ۽ جنهن تي الله کان سواءِ ٻئي جو نالو ورتو وڃي سو حرام ڪيو اٿس.پوءِ جيڪو لاچار ٿئي پر نافرماني ڪندڙ نه هجي ۽ نه ڪي حد کان لنگهندڙ هجي ته ان تي ڪو گناهه نه آهي. بيشڪ الله معاف ڪندڙ نهايت رحم وارو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| إِنَّ الَّذينَ يَكتُمونَ ما أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ الكِتٰبِ وَيَشتَرونَ بِهِ ثَمَنًا قَليلًا أُولٰئِكَ ما يَأكُلونَ فى بُطونِهِم إِلَّا النّارَ وَلا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَومَ القِيٰمَةِ وَلا يُزَكّيهِم وَلَهُم عَذابٌ أَليمٌ (آيت : 174) |
الله ڪتاب مان جيڪي لاٿو سو جيڪي ماڻھو لڪائيندا آھن ۽ اُن جي بدلي ٿورو ملھ وٺندا آھن اِھي پنھنجن پيٽن ۾ باھ کانسواءِ نه کائيندا آھن ۽ الله ساڻن قيامت جي ڏينھن نه ڳالھائيندو ۽ نڪي کين سنواريندو، ۽ اُنھن لاءِ ڏکوئيندڙ عذاب آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) جيڪي ماڻهو انهن حڪمن کي لڪائين ٿا جي الله تعاليٰ پنهنجي ڪتاب ۾ نازل ڪيا آهن ۽ انهيءَ (حق کي لڪائڻ) جي عيوض ۾ دنيا جا خسيس فائدا خريد ٿا ڪن اهي ماڻهو پنهنجي اندر ۾ باهه کان سواءِ ٻيو ڪجهه به نٿا وجهن. قيامت جي ڏينهن الله تعاليٰ انهن سان ڳالهائيندو به ڪين، نڪي هنن کي گناهن کان آجو ڪندو ۽ هنن کي سخت عذاب ۾ وڌو ويندو.(علامه علي خان ابڙو) بيشڪ جيڪي لڪائن ٿا الله تعالى جي نازل ڪيل ڪتاب کي ۽ انهيءَ جي عيوض ٿورو ملهه وٺن ٿا، اهي نٿا کائن پنهنجي پيٽن ۾ مگر باه ۽ الله تعالى انهن سان قيامت جي ڏينهن نه ڳالهائيندو ۽ نه پاڪ ڪندو انهن کي، ۽ انهن لاءِ دردناڪ عذاب آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) بيشڪ جي ماڻهو انهن ڳالهين کي لڪائن ٿا جيڪي خدا ڪتاب ۾ نازل ڪيون آهن ۽ ان جي عيوض معمولي قيمت (دنيا جو فائدو) وٺن ٿا، سي پنهنجي پيٽن ۾ رڳي باھ کائين ٿا ۽ الله انهن سان قيامت جي ڏينهن ڳالهائيندو ته نه! ۽ نه وري انهن کي (گناهن کان) پاڪ ڪندو ۽ انهن لاءِ دردناڪ عذاب آهي.(سيد فرمان علي) بيشڪ اهي شخص جو لڪائين ٿا اهو جو نازل ڪيو الله ڪتاب مان ۽ خريد ڪن ٿا ان جي عوض ملھ ٿورو اهي نه ٿا کائن پنهنجن پيٽن ۾ مگر باھ ۽ نه ڳالهائيندو انهن سان الله (تعالى) قيامت جي ڏينهن ۽ نه پاڪ ڪندو انهن کي ۽ انهن لاءِ دردناڪ عذاب آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) جيڪو ڪتاب الله نازل ڪيو آهي تنهن کي جيڪي لڪائين ٿا ۽ ان جي بدلي ٿوري قيمت وٺن ٿا سي پنهنجن پيٽن ۾ رڳي باهه کائين ٿا ۽ الله انهن سان قيامت جي ڏينهن نه ڳالهائيندو ۽ نه انهن کي پاڪ ڪندو. ۽ انهن لاءِ دردناڪ عذاب آهي. (مولانا محمد مدني) |
| أُولٰئِكَ الَّذينَ اشتَرَوُا الضَّلٰلَةَ بِالهُدىٰ وَالعَذابَ بِالمَغفِرَةِ فَما أَصبَرَهُم عَلَى النّارِ (آيت : 175) |
اِھي (اُھي) آھن جن ھدايت جي بدران گمراھي ۽ بخشش جي بدران عذاب ڳڌو، پوءِ عجب آھي ته کين (دوزخ جي) باہ تي ڪھڙيءَ (ڳالھ) صبر ڪرايو.(علامه تاج محمود امروٽي) اهي ئي ماڻهو آهن جن هدايت وڪڻي گمراهي خريد ڪئي ۽ خدائي بخشش جي بدلي ۾ عذاب خريد ڪيو. ڪهڙو نه عجيب آهي (جو باهه ۾ ٽپي پوڻ جي دليري ٿا ڏيکارين) جو عذاب سهڻ جو حوصلو ٿا سنڀارين.(علامه علي خان ابڙو) اِهي اُهي ماڻهو آهن جن هدايت جي عيوض گمراهي ۽ مغفرت جي عيوض عذاب خريد ڪيو، پوءِ اهي ماڻهو باه تي ڪيئن صبر ڪندا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اهي ماڻهو اهي آهن جن هدايت جي عوض گمراهي خريد ڪئي ۽ (خدا جي) بخشش جي بدلي عذاب. پوءِ اهي ماڻهو دوزخ جي باھ کي ڪئين سهندا.(سيد فرمان علي) اِهي اُهي (بدنصيب) آهن جو خريد ڪيائون گمراهي عوض هدايت جي ۽ عذاب عوض بخشش جي پوءِ ڪنهن صبر ڪندڙ بنايو انهن کي باھ تي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اهي اُهي آهن جن گمراهيءَ کي هدايت سان ۽ عذاب کي معافيءَ سان خريد ڪيو. پوءِ اهي باهه تي ڪهڙا نه صبر ڪندڙ آهن ! (مولانا محمد مدني) |
| ذٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ نَزَّلَ الكِتٰبَ بِالحَقِّ وَإِنَّ الَّذينَ اختَلَفوا فِى الكِتٰبِ لَفى شِقاقٍ بَعيدٍ (آيت : 176) |
اِھو ھِن ڪري (آھي) جو الله سچ سان ڪتاب (توريت) لاٿو، ۽ جن ڪتاب بابت تڪرار ڪيو سي ضرور وڏي ڦيٽي ۾ آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) اهو هن ڪري ٿيو جو الله تعاليٰ ڪتاب (تورات) سچائي سان نازل ڪيو هو (جڏهن وحي ٿو اچي تڏهن پنهنجن وهمن ۽ گمانن تي هلڻ جي ضرورت ئي ڪانهي، پر هي اهل ڪتاب اختلافن ۾ پئجي ويا) بيشڪ پوءِ جن ماڻهن الله جي حڪمن بابت مختلف واٽون ڪڍيون سي تفرقه بازي ۽ اختلافن ۾ گمراهه ٿي ويا.(علامه علي خان ابڙو) اهو انهيءَ لاءِ جو الله تعالى ڪتاب مقدس کي حق تي نازل فرمايو، ۽ جيڪي ماڻهو ڪتاب حق ۾ اختلاف ڪن ٿا اُهي يقيناً وڏي اختلاف ۾ آهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اهو هن ڪري جو خدا جو برحق ڪتاب نازل ڪيو ۽ جن ڪتاب ۾ ڦير گهير ڪئي، تن کي بيشڪ وڏو ضد آهي.(سيد فرمان علي) اهو ان سببان جو بيشڪ الله نازل ڪيو ڪتاب حق سان ۽ بيشڪ جن اختلاف ڪيو ڪتاب ۾ البته اختلاف پرانهين ۾ آهن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اها هن ڪري جو الله سچ سان ڪتاب نازل ڪيو. ۽ جن ڪتاب ۾ اختلاف ڪيو، تن کي بيشڪ وڏو ضد آهي. (مولانا محمد مدني) |
| لَيسَ البِرَّ أَن تُوَلّوا وُجوهَكُم قِبَلَ المَشرِقِ وَالمَغرِبِ وَلٰكِنَّ البِرَّ مَن ءامَنَ بِاللَّهِ وَاليَومِ الءاخِرِ وَالمَلٰئِكَةِ وَالكِتٰبِ وَالنَّبِيّۦنَ وَءاتَى المالَ عَلىٰ حُبِّهِ ذَوِى القُربىٰ وَاليَتٰمىٰ وَالمَسٰكينَ وَابنَ السَّبيلِ وَالسّائِلينَ وَفِى الرِّقابِ وَأَقامَ الصَّلوٰةَ وَءاتَى الزَّكوٰةَ وَالموفونَ بِعَهدِهِم إِذا عٰهَدوا وَالصّٰبِرينَ فِى البَأساءِ وَالضَّرّاءِ وَحينَ البَأسِ أُولٰئِكَ الَّذينَ صَدَقوا وَأُولٰئِكَ هُمُ المُتَّقونَ (آيت : 177) |
اوڀر ۽ اولھ ڏانھن اوھان جو پنھنجن مُنھَن کي ڦيرائڻ ڪا چڱائي نه آھي پر (اصل) چڱائي (ان لاءِ) آھي جنھن الله ۽ قيامت جي ڏينھن ۽ ملائڪن ۽ ڪتابن ۽ پيغمبرن کي مڃيو، ۽ جنھن (ماڻھوءَ پنھنجو) مال اُن جي پيار ھوندي (به) مٽيءَ وارن ۽ ڇورن ۽ مسڪينن ۽ مسافرن ۽ سوال ڪندڙن کي ۽ ٻانھَن جي گردنين (آجي ڪرڻ) ۾ ڏنو، ۽ نماز پڙھيائين ۽ زڪوٰة ڏنائين، ۽ (اُھي ماڻھو جي) جڏھن انجام ڪندا آھن تڏھن پنھنجو انجام پاڙيندا آھن، ۽ سڃائيءَ ۽ اوکائيءَ ۾ ۽ جنگ مھل صبر ڪرڻ وارا آھن، اِھي سچا آھن، ۽ اِھي ئي پرھيزگار آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) نيڪي ۽ بزرگي انهيءَ ۾ ناهي ته توهان (نماز جي وقت) منهنجو منهن مغرب يا مشرق ڏي ٿا ڦيرايو (يا اهڙيون ظاهري رسمون بجا ٿا آڻيو) پر سچ پچ نيڪ ماڻهو اهي آهن جيڪي الله تي، آخرت جي ڏينهن تي، فرشتن تي، خدائي ڪتابن تي ۽ خدا جي سڀني نبين تي پورو ايمان رکن ٿا، خدا جي محبت وچان پنهنجو مال مائٽن، يتيمن، مسڪينن، مسافرن ۽ سوال ڪندڙن کي ڏين ٿا ۽ غلامن کي آزاد ڪرائڻ لاءِ خرچ ڪن ٿا، نماز قائم ڪن ٿا ۽ زڪوات ڏين ٿا، جڏهن ڪو عهد اقرار ڪن ٿا ته اهو پورو ڪن ٿا، تنگي ۽ مصيبت جي حالت ۾ يا خوف ۽ هراس جي وقت ۾ صبر ڪرڻ وارا (۽ پنهنجي فرض اداين ۾ ثابت قدم) ٿين ٿا. بيشڪ اهي ئي ماڻهو نيڪيءَ جي راه ۾ سچا آهن ۽ اهي ئي متقي آهن.(علامه علي خان ابڙو) اوڀر ۽ اولهه جي طرف (نماز ۾) منهن ڪرڻ توهان جي ڪا نيڪي ناهي ۽ ها حقيقت ۾ نيڪي الله تعالى تي ايمان آڻڻ آهي ۽ قيامت تي ۽ ملائڪن تي ۽ ڪتاب تي ۽ نبين تي، ۽ مال خرچ ڪري الله جي محبت ۾ پنهنجن مائٽن تي ۽ يتيمن ۽ مسڪينن ۽ مسافرن ۽ سوال ڪندڙن تي ۽ ٻانهن کي آزاد ڪرائڻ تي ۽ نماز کي قائم ڪري ۽ زڪوات ادا ڪري، ۽ پنهنجا وعدا پورا ڪندڙ جڏهن وعدو ڪن ٿا، ۽ مصيبت ۽ سختي ۽ جهاد ۾ صبر ڪندڙ، اِهي اُهي ماڻهو آهن جن پنهنجي وعدي کي سچو ڪيو ۽ اُهي ئي پرهيزگار آهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) نيڪي رڳو اها ٿوڙئي آهي جو فقط پنهنجا منهن (نماز ۾) اوڀر يا اولھ ڏانهن ڪريو! پر نيڪ اهو آهي جنهن الله ۽ قيامت جي ڏينهن ۽ ملائڪن ۽ (خدا جي) ڪتابن ۽ نبين تي ايمان آندو ۽ (الله جي) الفت ۾ پنهنجو مال غريبن ۽ يتيمن ۽ محتاجن ۽ پرديسين ۽ سوال ڪندڙن کي ۽ (غلامي وغيره جي) قيد کان ڇڏائڻ ۾ ڏي ۽ نماز قائم ڪري ۽ زڪوات ڏيندo رهي ۽ پنهنجي انجام کي پاڙيندڙ. جڏهن اهي انجام ڪن ٿا ۽ سختي ۽ تڪليف ۾ ۽ جنگ جي وقت ثابت قدم رهيا. اهي ماڻهو اهي آهن جي (ايماني دعوى ۾) سچا نڪتا ۽ اهي ئي پرهيزگار آهن.(سيد فرمان علي) نه آهي نيڪي (صرف هيءَ) جو ڦيرايو پنهنجن منهن کي اوڀر طرف ۽ اولھ طرف ۽ پر نيڪيءَ وارو اهو آهي جو ايمان آڻي الله تي ۽ قيامت جي ڏينهن تي ۽ ملائڪن تي ۽ ڪتاب تي ۽ نبين تي ۽ ڏئي مال ان (الله تعالى) جي محبت ۾ قرابت وارن ۽ يتيمن ۽ مسڪينن ۽ مسافرن ۽ سوال ڪندڙن کي ۽ ٻانهن جي آزاد ڪرڻ ۾ ۽ قائم ڪري نماز ۽ ڏئي زڪواة ۽ وفا ڪندڙ آهن پنهنجي وعدي کي جنهن وقت وعدو ڪيائون ۽ صبر ڪندڙ مصيبت ۾ ۽ سختيءَ ۾ ۽ جنگ جي وقت اهي ئي اهي آهن جن سچائي ڪئي ۽ اهي ئي پرهيزگار آهن.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اهو ڀلائي نه آهي ته اوهين پنهنجا منهن اڀرندي ۽ الهندي ڏي ڦيريو، پر ڀلائي وارو اهو آهي جنهن الله ۽ قيامت جي ڏينهن ۽ ملائڪن ۽ ڪتاب ۽ نبين تي ايمان آندو، ۽ الله سان محبت ڪري ان قرابت وارن ۽ يتيمن ۽ مسڪينن ۽ مسافرن ۽ سوال ڪندڙن کي ۽ گردنن (آزاد ڪرائڻ) ۾ مال ڏنو، ۽ نماز قائم ڪئي ۽ زڪوات ڏني، ۽ پنهنجي انجام کي پاڙيندڙ جڏهن اهي انجام ڪن ٿا. ۽ سختيءَ ۽ تڪليف ۾ ۽ جنگ جي وقت صبر ڪندڙ. اهي ئي سچا آهن ۽ اهي ئي پرهيزگار آهن. (مولانا محمد مدني) |
| يٰأَيُّهَا الَّذينَ ءامَنوا كُتِبَ عَلَيكُمُ القِصاصُ فِى القَتلَى الحُرُّ بِالحُرِّ وَالعَبدُ بِالعَبدِ وَالأُنثىٰ بِالأُنثىٰ فَمَن عُفِىَ لَهُ مِن أَخيهِ شَيءٌ فَاتِّباعٌ بِالمَعروفِ وَأَداءٌ إِلَيهِ بِإِحسٰنٍ ذٰلِكَ تَخفيفٌ مِن رَبِّكُم وَرَحمَةٌ فَمَنِ اعتَدىٰ بَعدَ ذٰلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَليمٌ (آيت : 178) |
اي مؤمنؤ خون ٿيلن بابت اوھان تي بدلي وٺڻ ۾ برابري لازم ڪئي ويئي، (جئن ته) آجي جي عيوض آجو ٻانھي جي عيوض ٻانھو ۽ زال جي عيوض زال آھي، پوءِ جنھن کي سندس ڀاءُ جي طرفان ڪجھ ڇڏيو وڃي ته پوءِ (خون بھا وٺڻ ۾) چڱيءَ ريت سان (ان جي) پويان پوڻ گھرجي ۽ ان (وارث) ڏانھن (خون جي بھا) چڱيءَ ريت سان پھچائڻ گھرجي، اِھو (حڪم) اوھان جي پالڻھار وٽان ھلڪائي ۽ ٻاجھ آھي، پوءِ جيڪو ھن (حڪم) کانپوءِ حد کان لنگھندو تنھن لاءِ ڏکوئيندڙ عذاب آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) اي مؤمنو! قتل جي حالت ۾ اوهان کي قصاص (يعني بدلي وٺڻ جو) حڪم ڏنو وڃي ٿو (پر انسان سڀ برابر آهن) جيڪڏهن آزاد ماڻهو ڪنهن آزاد ماڻهو کي قتل ڪيو آهي ته ان جي بدلي ۾ اهوئي قتل ڪيو وڃي (ائين نه ته مقتول وڏي پوزيشن وارو ماڻهو هجي يا وڏي خاندان ۽ نسل جو هجي ته ان جي عيوض ۾ ٻه ماڻهو قتل ڪيا وڃن، جيئن اڳي عربن جو دستور هو) جيڪڏهن غلام قاتل آهي ته غلام ئي قتل ڪيو ويندو (ائين نه ته مقتول آزاد هجي ته بدلي ۾ وري ٻه غلام قتل ڪيا وڃن) ۽ عورت قاتل هجي ته عورت ئي قتل ڪئي ويندي پوءِ جيڪڏهن قاتل کي مقتول جو وارث ڀاءُ معافي ڏئي (۽ خون بها وٺڻ تي راضي ٿئي) ته پوءِ قاتل کي ڇڏي سگهجي ٿو. ان حالت ۾ وارث انصاف طور مناسب خون بها گهري ۽ قاتل سهڻي نموني سان ڏئي (جيئن صلح ۽ ڀائپي قائم رهي) هي (جو عدل ۽ مساوات جو اصول قائم ڪيو ويو آهي ۽ معافي ۽ خون بها جائز ٺهرائي ويئي آهي سو) توهان جي پالڻهار وٽان (اڳوڻن سخت قانونن جي) هلڪائي آهي ۽ وڏي رحمت آهي، هاڻي هن کان پوءِ جيڪو زيادتي ڪندو تنهن کي سخت عذاب ملندو.(علامه علي خان ابڙو) اي مؤمنو! توهان تي مقتولن جي عيوض خون جو بدلو وٺڻ فرض آهي، آزاد جي عيوض آزاد ۽ ٻانهي جي عيوض ٻانهو ۽ عورت جي عيوض عورت، پوءِ جنهن لاءِ سندس ڀاءُ جي طرفان معافي ڏني وڃي پوءِ چڱائيءَ سان معاملو پورو ڪري ۽ مال چڱائي سان ادا ڪري، اها توهان جي رب جي طرفان نرمي ۽ رحمت آهي، انهيءَ کان پوءِ جيڪو زيادتي ڪري پوءِ انهيءَ لاءِ درد ناڪ عذاب آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اي ايمان وارو! جي ماڻهو (ناحق) ماريا وڃن، انهن جي عيوض اوهان کي جان جي بدلي جان وٺڻ جو حڪم ڏنو ٿو وڃي، آزاد جي عوض آزاد ۽ غلام جي بدلي غلام، عورت جي بدلي عورت. پوءِ جنهن (قاتل)کي سندن (مومن) ڀاءُ جي طرفان ڪجھ معاف ڪيو وڃي ته پوءِ دستور جي موافق (خون جي بها) چڱي نموني سان ادا ڪرڻ گهرجي. اها اوهان جي پالڻهار جي طرفان آساني ۽ مهرباني آهي. پوءِ جيڪو ان کان بعد زيادتي ڪندو تنهن لاءِ دردناڪ عذاب آهي.(سيد فرمان علي) اي ايمان وارؤ! فرض ڪيو ويو اوهان تي قصاص (ناحق) قتل ڪيلن ۾.زاد عوض آزاد جي ۽ ٻانهو عوض ٻانهي جي ۽ عورت عوض عورت جي.وءِ جنهن کي معاف ڪيو وڃي ان جي ڀاءُ جي طرفان ڪا شيءِ پوءِ (ان جي طلب لاءِ) پٺيان لڳڻ آهي نيڪيءَ سان ۽ (خون بها) ادا ڪرڻ آهي ان کي احسان سان.ها هلڪائي آهي اوهان جي رب جي طرفان ۽ رحمت آهي.وءِ جنهن زيادتي ڪئي ان کان بعد پوءِ ان لاءِ دردناڪ عذاب آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اي ايمان وارو ! اوهان تي خون ٿيلن (جي باري) ۾ برابري ڪرڻ لازم ڪئي ويئي آهي. آزاد کي آزاد سان ۽ ٻانهين کي ٻانهين سان ۽ زال کي زال سان. پوءِ جنهن کي سندس ڀاءُ جي طرفان ڪجهه معاف ڪيو وڃي ته پوءِ دستور جي موافق تابعداري ڪرڻي آهي ۽ ان جي طرف (خون جي بها) چڱي نموني سان ادا ڪرڻي آهي. اها اوهان جي پاليندڙ جي طرفان هلڪائي ۽ مهرباني آهي. پوءِ جيڪو ان کان پوءِ زيادتي ڪندو تنهن لاءِ دردناڪ عذاب آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَلَكُم فِى القِصاصِ حَيوٰةٌ يٰأُولِى الأَلبٰبِ لَعَلَّكُم تَتَّقونَ (آيت : 179) |
اي ڌيان وارؤ اوھان لاءِ قصاص (وٺڻ) ۾ حياتي آھي ته مانَ اوھين پرھيزگاري ڪريو.(علامه تاج محمود امروٽي) اي سمجهه وارو! قصاص واري حڪم ۾ اوهان جي لاءِ زندگي آهي (ڇو ته جيڪڏهن قاتل کي ڇڏي ڏبو ته خونريزيون گهڻيون ٿينديون) هي حڪم انهيءَ لاءِ آهي ته توهان پاڻ تي ضابطو رکو ۽ پرهيز ڪرڻ سکو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ توهان لاءِ خون جي عيوض وٺڻ ۾ زندگي آهي اي عقلمندو! انهيءَ لاءِ جو توهان پرهيز ڪريو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اي عقل وارو!قصاص (جا قانون مقرر ڪرڻ) ۾ توهان جي زندگي آهي (پڻ انهيءَ لاءِ جاري ڪيل آهن) ته جيئن توهان (خونريزيءَ کان) پرهيز ڪيو.(سيد فرمان علي) ۽ اوهان جي لاءِ قصاص ۾ حياتي آهي.ي عقلمندؤ! تانته اوهان (قتل ڪرڻ کان) بچو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ اي عقل وارو ! اوهان لاءِ (ان) برابري ڪرڻ ۾ حياتي آهي. مَنَ اوهين پرهيزگار ٿيو. (مولانا محمد مدني) |
| كُتِبَ عَلَيكُم إِذا حَضَرَ أَحَدَكُمُ المَوتُ إِن تَرَكَ خَيرًا الوَصِيَّةُ لِلوٰلِدَينِ وَالأَقرَبينَ بِالمَعروفِ حَقًّا عَلَى المُتَّقينَ (آيت : 180) |
جڏھن اوھان مان (ڪنھن) ھڪ کي موت ويجھو ٿئي (اُھو) جيڪڏھن (ڪُجھ) مال ڇڏي ته تڏھن اوھان تي ماءُ پيءُ ۽ مِٽن لاءِ چڱائيءَ سان وصيّت ڪرڻ لازم ڪئي ويئي، اِھو پرھيزگارن تي لازم آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) هي حڪم به توهان کي ڏجي ٿو ته جڏهن ڪنهن ماڻهو کي موت اچي ويجهو پوي ۽ مال متاع ڇڏي وڃڻ وارو هجي ته کيس گهرجي ته پهنجي ماءُ پيءُ ۽ مائٽن لاءِ انصاف واري وصيت ڪري. متقي ماڻهن تي حق آهي ته ائين ڪن.(علامه علي خان ابڙو) توهان تي فرض ڪيو ويو جڏهن توهان مان ڪو قريبِ موت ٿئي ٿو جيڪڏهن ملڪيت ڇڏي ٿو، ته وصيت ڪري پيءُ ماءُ لاءِ ۽ ويجهن مائٽن لاءِ انصاف واري. اها (وصيت) پرهيزگارن تي حق آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (مسلمانو!) اوهان کي حڪم ڏنو وڃي ٿو ته جڏهن اوهان مان ڪنهن جي سامهون موت اچي، بشرطيڪه اهو ڪجھ مال ڇڏڻ وارو هجي ته ماءُ پيءُ ۽ قرابتدارن لاءِ چڱي وصيت ڪري، جي ماڻهون خدا کان ڊڄن ٿا انهن تي اهو حق آهي.(سيد فرمان علي) فرض ڪئي وئي اوهان تي جنهن وقت اچي هڪڙي وٽ اوهان مان موت جيڪڏهن ڇڏي ٿو وڃي ڪجھ مال، وصيت ڪرڻ.يءُ ماءُ لاءِ ۽ ويجهن مائٽن لاءِ انصاف سان.ق آهي پرهيزگارن تي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) جڏهن اوهان مان ڪنهن وٽ موت حاضر ٿئي ۽ اهو ڪجهه مال ڇڏي وڃي ته اوهان (مان اُن) تي دستور جي موافق ماءُ پيءُ ۽ ويجهن مائٽن لاءِ وصيت ڪرڻ لازم ڪئي ويئي آهي (ائين ڪرڻ) پرهيزگارن تي لازم آهي. (مولانا محمد مدني) |
| فَمَن بَدَّلَهُ بَعدَما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثمُهُ عَلَى الَّذينَ يُبَدِّلونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَميعٌ عَليمٌ (آيت : 181) |
پوءِ جيڪو اُن (وصيّت) کي اُن جي ٻڌڻ کانپوءِ ڦيرائيندو ته اُن (ڦيرائڻ) جو گُناہ اُن جي ڦيرائيندڙن کانسواءِ ٻـين تي نه آھي، ڇوته الله ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پوءِ جيڪو ماڻهو وصيت ٻڌڻ بعد ان ۾ ڦيرڦار ڪري ته پوءِ گناهه انهيءَ تي آهي جيڪو اهڙي ڦيرڦار ڪري. (وصيت تي ان جو اثر ڪونه پوندو وصيت جيئن اصل ڪيل هئي، ان جي تعميل ائين ڪرڻي آهي) بيشڪ الله تعاليٰ سڀ ڪجهه ٻڌندڙ ۽ ڄاڻندڙ آهي.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ جيڪو وصيت ٻُڌي مَٽائي ڇڏي انهيءَ جو گناه مٽائيندڙ تي آهي، بيشڪ الله تعالى ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پوءِ جيڪو ان (وصيت) کي ٻڌڻ کان بعد بدلائيندو ته ان جو گناھ رڳو انهن تي آهي جيڪي انهن کي بدلائيندا. بيشڪ خدا سڀ ڪجھ ٻڌندڙ ۽ ڄاڻندڙ آهي.(سيد فرمان علي) پوءِ جنهن مٽايو ان (وصيت) کي ان کان پوءِ جو ٻڌائين ان کي پوءِ گناھ ان جو انهن تي آهي جو مٽائن ٿا ان کي.يشڪ الله گهڻو ٻڌندڙ سڀ ڪجھ ڄاڻندڙ آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ جيڪو ان (وصيت) کي ان جي ٻڌڻ کانپوءِ بدلائيندو ته ان جو گناه رڳو انهن تي آهي جيڪي ان کي بدلائيندا. بيشڪ الله ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| فَمَن خافَ مِن موصٍ جَنَفًا أَو إِثمًا فَأَصلَحَ بَينَهُم فَلا إِثمَ عَلَيهِ إِنَّ اللَّهَ غَفورٌ رَحيمٌ (آيت : 182) |
پوءِ جيڪو وصيّت ڪندڙ جي طرفداري يا گناہ ڄاڻي سو انھن (وصيّت ڪيل ۽ وارثن) جي وچ ۾ پرچاءُ ڪري ته مٿس گناہ نه آھي، ڇوته الله بخشڻھار مھربان آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پر جيڪڏهن وصيت ڪرڻ واري کان پاسخاطري يا گناهه جو انديشو هجي ته پوءِ جيڪڏهن ڪو ماڻهو (وصيت ڪندڙ کي سمجهائي يا وارثن کي سمجهائي) انهن ۾ ٺاهه ڪرائي ڇڏي ته ائين ڪرڻ ۾ هن تي ڏوهه ڪونهي. بيشڪ الله تعاليٰ غلطيون بخشيندڙ ۽ رحم وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ جنهن خوف ڪيو ته وصيت ڪندڙ ناانصافي يا گناه ڪيو پوءِ صلح ڪرايائين انهن جي وچ ۾ پوءِ انهيءَ تي ڪوبه گناه ناهي، بيشڪ الله تعالى بخشيندڙ مهربان آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پوءِ (هاءُ البت) جو شخص وصيت ڪرڻ واري جي بيجا طرفداري يا بي انصافيءَ جو خوف رکندو هجي ۽ انهن وارثن ۾ صلح ڪرائي ڇڏي ته مٿس ڪو گناھ نه آهي. بيشڪ خدا معاف ڪندڙ نهايت رحم وارو آهي.(سيد فرمان علي) پوءِ جنهن خوف ڪيو وصيت ڪندڙ کان طرفداريءَ يا گناھ جو پوءِ صلح ڪرايائين انهن ۾ ته نه آهي ڪو گناھ ان تي بيشڪ الله بخشيندڙ، مهربان آهي.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ جيڪو وصيت ڪندڙ جي طرفداري يا گناهه کان ڊڄي پوءِ انهن جي وچ ۾ صلح ڪرائي ته مٿس ڪو گناهه نه آهي. بيشڪ الله معاف ڪندڙ نهايت رحم وارو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| يٰأَيُّهَا الَّذينَ ءامَنوا كُتِبَ عَلَيكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذينَ مِن قَبلِكُم لَعَلَّكُم تَتَّقونَ (آيت : 183) |
اي مؤمنؤ جئن اوھان کان اڳين تي (روزا) فرض ڪيا ويا ھئا تئن اوھان تي (به) روزا فرض ڪيا ويا آھن ته مانَ اوھين پرھيزگاري ڪريو.(علامه تاج محمود امروٽي) اي مؤمنو! جهڙيءَ طرح اڳين ماڻهن تي روزا فرض ڪيا ويا هئا، تهڙيءَ طرح اوهان تي به فرض ڪيا ويا آهن، انهيءَ لاءِ ته توهان پاڻ تي ضابطو رکڻ ۽ براين کان بچڻ سکو.(علامه علي خان ابڙو) اي مؤمنو! توهان تي روزا فرض ڪيا ويا، جيئنڪ توهان کان اڳين ماڻهن تي فرض ڪيا ويا انهي لاءِ جو توهان ۾ پرهيزگاري پيدا ٿئي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اي ايمان وارو! روزا رکڻ جيئن اوهان کان اڳين تي فرض ڪيل هئا ائين توهان تي به فرض ڪيل آهن ته جيئن (اهڙي اطاعت سبب) اوهان ڪيترن ئي گناهن کان بچو.(سيد فرمان علي) اي ايمان وارا! فرض ڪيا ويا اوهان تي روزا (رکڻ) جيئن فرض ڪيا ويا اوهان کان اڳين تي تانته اوهان پرهيزگار ٿيو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اي ايمان وارو ! اوهان تي روزو رکڻ لازم ڪيو ويو آهي جيئن اوهان کان اڳين تي لازم ڪيو ويو هو. مَنَ اوهين پرهيزگار ٿيو. (مولانا محمد مدني) |
| أَيّامًا مَعدودٰتٍ فَمَن كانَ مِنكُم مَريضًا أَو عَلىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِن أَيّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذينَ يُطيقونَهُ فِديَةٌ طَعامُ مِسكينٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَيرًا فَهُوَ خَيرٌ لَهُ وَأَن تَصوموا خَيرٌ لَكُم إِن كُنتُم تَعلَمونَ (آيت : 184) |
(روزا) ڳڻيل ڏينھن آھن، پوءِ اوھان مان جيڪو بيمار (ھجي) يا مسافريءَ تي ھجي (تنھن تي) ٻـين ڏينھن مان ڳڻي رکڻ (لازم) آھي، ۽ جن کي (مسڪين جي کاڌي ڏيڻ جي) سگھ آھي تن تي ھڪ مسڪين جو کاڌو فديه (يعني فطرانو ڏيڻ) لازم آھي، پوءِ جيڪو چڱائي وڌيڪ ڪندو تنھن لاءِ اُھا ڀلي آھي، ۽ جيڪڏھن عِلم وارا آھيو (ته اوھين سمجھي چڪا ھوندؤ) اوھان جو روزو رکڻ اوھان لاءِ ڀلو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ڳڻيل ڏينهن (روزا رکڻا آهن، گهڻا ڪونه آهن) جيڪڏهن اوهان مان ڪو بيمار هجي ۽ سفر ۾ هجي ته ٻين ڏينهن ۾ (رمضان جا) باقي روزا رکي عدد پورو ڪري ۽ جيڪي ماڻهو روزي جي تڪليف بلڪل برداشت ڪري نه سگهن (مثلاً نهايت پوڙها ماڻهو يا دائم المريض) اُهي روزي جي بدران هڪ مسڪين کي ماني کارائين، پر جيڪڏهن ڪو پنهنجي خوشيءَ سان وڌيڪ مسڪينن کي کارائن ته هن جو اجر وڌيڪ ٿيندو پر جيڪڏهن سمجهي ٿو ته پوءِ سمجهي وٺو ته روزو رکڻ اوهان جي لاءِ بهتر آهي.(علامه علي خان ابڙو) مقرر ڏينهن، پوءِ اهو ماڻهو جيڪو توهان مان مريض يا مسافر آهي پوءِ اوترا روزا ٻين ڏينهن ۾ رکي، ۽ جيڪي ماڻهو روزي جي طاقت نٿا رکن پوءِ روزي جي عيوض هڪ مسڪين کي کارائين، پوءِ جيڪو نيڪي زياده ڪندو انهيءَ لاءِ بهتر آهي، ۽ روزو رکڻ توهان لاءِ تمام بهتر آهي جيڪڏهن توهان ڄاڻو ٿا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اهي به هميشه نه پر) ڳڻيل ڏينهن آهن. تنهن هوندي به (روزن جي ڏينهن ۾) جيڪو اوهان مان بيمار يا مسافريءَ تي هجي ته انهن ڏينهن مان (جيترا قضا ٿيل هجن) ڳڻي رکي ۽ انهن تي جيڪي (تڪليف سان) روزا رکي ته سگهندا هجن (پر نه رکن ته هڪ روزيءَ جي) فديه ۾ هڪ مسڪين جو کاڌو کارائڻ لازم آهي. ۽ جيڪو خوشيءَ سان (وڌيڪ) ڀلائي ڪري ٿو اهو ان لاءِ چڱو آهي. جيڪڏهن اوهان سمجهدار آهيو ته (ياد رکو! ته فديه کان) روزو رکڻ اوهان لاءِ (بهرحال) چڱو آهي.(سيد فرمان علي) ڏينهن ڳڻيل پوءِ جيڪو اوهان مان بيمار هجي يا سفر ۾ ته پوءِ اوترو ڳاڻاٽو آهي ٻين ڏينهن مان ۽ انهن تي جو مشڪل سان طاقت ٿا رکن فديو آهي هڪ مسڪين جو کاڌو.وءِ جنهن خوشيءَ سان وڌائي نيڪي ته پوءِ اهو ان لاءِ ڀلو آهي ۽ روزا رکو ته ڀلو آهي اوهان لاءِ جيڪڏهن ڄاڻو ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) (روزا) ڳڻيل ڏينهن آهن. پوءِ جيڪو اوهان مان بيمار يا مسافريءَ تي هجي ته (ان کي) ٻين ڏينهن مان (اوترا روزا) ڳڻي رکڻا آهن. ۽ فديه (يعني) هڪ مسڪين جو کاڌو (ڏيڻ) انهن تي (لازم) آهي جيڪي ان جي طاقت رکن ٿا. پوءِ جيڪو خوشيءَ سان (وڌيڪ) ڀلائي ڪري ته اهو ان لاءِ چڱو آهي. ۽ روزو رکڻ اوهان لاءِ چڱو آهي جيڪڏهن ڄاڻو. (مولانا محمد مدني) |
| شَهرُ رَمَضانَ الَّذى أُنزِلَ فيهِ القُرءانُ هُدًى لِلنّاسِ وَبَيِّنٰتٍ مِنَ الهُدىٰ وَالفُرقانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهرَ فَليَصُمهُ وَمَن كانَ مَريضًا أَو عَلىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِن أَيّامٍ أُخَرَ يُريدُ اللَّهُ بِكُمُ اليُسرَ وَلا يُريدُ بِكُمُ العُسرَ وَلِتُكمِلُوا العِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلىٰ ما هَدىٰكُم وَلَعَلَّكُم تَشكُرونَ (آيت : 185) |
رمضان جو مھينو اھڙو (ڀلو) آھي جنھن ۾ قرآن لاٿو ويو جو ماڻھن لاءِ سڌو رستو ڏيکاريندڙ آھي ۽ (اُن ۾) ھدايت ڪرڻ ۽ (سچ ۽ ڪوڙ جي وچ ۾) سَنڌي وجھڻ جون چٽيون ڳالھيون آھن،پوءِ اوھان مان جيڪو اُنھيءَ مھيني ۾ (گھر ۾) حاضر ھجي تنھن کي اُن ۾ روزو رکڻ گهرجي، ۽ جيڪو بيمار ھُجي يا سفر تي (ھُجي) تنھن کي ٻـين ڏينھن مان (اوترو) ڳاڻاٽو (لازم) آھي. الله اوھان تي آساني ڪرڻ گھرندو آھي ۽ اوھان تي (ڪا) اوکائي ڪرڻ نه گھرندو آھي، ۽ (گھرندو آھي) ته اوھين ڳَڻ پوري ڪريو ۽ جيڪا اوھان کي ھدايت ڪيائين تنھن تي الله کي وڏائيندا رھو ۽ مانَ اوھين شُڪرانو ڪريو.(علامه تاج محمود امروٽي) اهو رمضان جو مهينو اهو آهي جنهن ۾ قرآن مجيد نازل ڪيو ويو. ان ۾ ماڻهن لاءِ هدايت جي واٽ ڏيکاريل آهي. هدايت جا روشن دليل ڏنل آهن، حق ۽ باطل الڳ الڳ ڪري ڏيکاريل آهن، پوءِ اوهان مان جيڪو به هن مبارڪ مهيني ۾ حاضر هجي اهو روزا رکي، ڪو بيمار هجي يا سفر ۾ هجي ته پوءِ رمضان بعد ٻين ڏينهن ۾ باقي روزا رکي عدد پورو ڪري. الله تعاليٰ توهان جي واسطي آساني ٿو چاهي نه ڪه تڪليف (روزن قضا ڪرڻ جو حڪم انهيءَ لاءِ ڏنو ويو آهي ته) روزن جو عدد پورو ڪري پوري برڪت حاصل ڪيو، الله تعاليٰ جا توهان کي سنئين واٽ ڏيکاري آهي، تنهن تي سندس وڏائي ۽ شان بيان ڪيو ۽ پڻ (سندس نعمتون چڱيءَ طرح ڪم آڻي) ان جي شڪر گذاري ڪيو.(علامه علي خان ابڙو) رمضان شريف جي مهيني ۾ قرآن شريف نازل ڪيو ويو جيڪو ماڻهن لاءِ هدايت ۽ رهنمائي آهي ۽ فيصلي جا روشن دليل، پوءِ توهان مان جيڪو انهي مهيني ۾ حاضر ٿئي پوءِ ضرور روزا رکي ۽ جيڪو مريض آهي يا مسافر آهي پوءِ اوترا روزا ٻين ڏينهن ۾ رکي، الله تعالى اوهان تي آساني چاهي ٿو ۽ توهان تي تڪليف نٿو چاهي، انهيءَ لاءِ جو توهان ڳڻپ پوري ڪريو ۽ الله جي وڏائي بيان ڪريو جو توهان کي هدايت ڏنائين انهيءَ لاءِ جو توهان شڪرگذار رهو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) رمضان جو مهينو اهو آهي جنهن ۾ قرآن لاٿو ويو، جو ماڻهن جو رهنما آهي ۽ ان ۾ سڌي رستي لهڻ ۽ (حق ۽ باطل کي) جدا ڪرڻ جون پڌريون ڳالهيون آهن. (مسلمانو!) پوءِ اوهان مان جيڪو پنهنجي جاءِ تي هجي، ان کي گهرجي ته روزا رکي. ۽ جيڪو بيمار يا سفر ۾ هجي ته (ان کي) ٻين ڏينهن مان (اوترا روزا) ڳڻي رکڻا آهن. الله اوهان تي آساني ڪرڻ گهري ٿو ۽ اوهان تي سختي ڪرڻ نٿو گهري ۽ هن لاءِ ته ڳاڻيٽو پورو ڪريو ۽ هن لاءِ ته جيڪا اوهان کي هدايت ڪئي اٿس تنهن تي الله جي وڏائي بيان ڪريو ته جيئن اوهين شڪر گذار بڻجو.(سيد فرمان علي) رمضان جو مهينو اهو آهي جو نازل ڪيو ويو ان ۾ قرآن (ان حال ۾ جو) هدايت ڪندڙ آهي ماڻهن جي لاءِ ۽ روشن دليل هدايت جا ۽ (حق ۽ ناحق ۾) فرق ڪرڻ جا پوءِ جيڪي لهي اوهان مان هن مهيني کي ته پوءِ ڀلي روزا رکي ان ۾ ۽ جيڪو آهي بيمار يا سفر ۾ ته پوءِ اهو ڳڻيل ٻيا ڏينهن (روزا رکي) ارادو ٿو ڪري الله اوهان سان آسانيءَ جو ۽ نه ٿو ارادو ڪري اوهان سان ڏکيائيءَ جو ۽ تانته پورو ڪيو ڳاڻاٽو ۽ تانته الله جي وڏائي بيان ڪيو ان (نعمت) تي جو هدايت ڪيائين اوهان کي ۽ تانته شڪر ڪيو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) رمضان جو مهينو اهو آهي جنهن ۾ قرآن لاٿو ويو جو ماڻهن لاءِ رهنمائي آهي ۽ رستي لهڻ ۽ (حق ۽ باطل کي) جدا ڪرڻ جون (ان ۾ ) پڌريون ڳالهيون آهن. پوءِ اوهان مان جنهن کي (هي) مهينو ملي سو ان جا روزا رکي. ۽ جيڪو (اوهان مان) بيمار يا مسافريءَ تي هجي ته (ان کي) ٻين ڏينهن مان (اوترا روزا) ڳڻي رکڻا آهن. الله اوهان تي آساني ڪرڻ گهري ٿو ۽ اوهان تي سختي ڪرڻ نه ٿو گهري ۽ هن لاءِ ته ڳاڻيٽو پورو ڪريو ۽ هن لاءِ ته جيڪا اوهان کي هدايت ڪئي اٿس تنهن تي الله جي وڏائي بيان ڪريو. ۽ مَنَ اوهين شڪر ڪريو. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذا سَأَلَكَ عِبادى عَنّى فَإِنّى قَريبٌ أُجيبُ دَعوَةَ الدّاعِ إِذا دَعانِ فَليَستَجيبوا لى وَليُؤمِنوا بى لَعَلَّهُم يَرشُدونَ (آيت : 186) |
۽ (اي پيغمبر) جڏھن مُنھنجا ٻانھا توکان مُنھنجي پُڇا ڪن (تڏھن چؤ) ته آءٌ ويجھو آھيان، جڏھن (ڪو) مُون کي سڏي ٿو تڏھن سڏيندڙ جو سڏ ورنايان ٿو تنھنڪري مُنھنجو حُڪم قبول ڪرڻ گھرجين ۽ مون تي ايمان آڻڻ گھرجين ته مانَ اُھي سُڌرن.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (اي پيغمبر) جڏهن منهنجو ڪو ٻانهو تو کان منهنجي به نسبت پڇي (ته ڪهڙيءَ طرح مون وٽ پهچي سگهي ٿو) ته تون کيس ٻڌاءِ ته مان ته کيس ويجهڙو آهيان، هو جڏهن مونکي سڏي ٿو تڏهن هن جو سڏ ٻڌان ٿو ۽ قبول ڪيان ٿو، پوءِ (جيڪڏهن هو سچ پچ منهنجي طلب رکن ٿا ته) کين گهرجي ته منهنجي سڏ جو جواب ڏين ۽ مون تي ايمان رکن انهيءَ لاءِ ته سنئين واٽ تي هلي ڪاميابي حاصل ڪن.(علامه علي خان ابڙو) ۽ اي حبيب ! جڏهن توهان کان منهنجا ٻانها منهنجي لاءِ پڇن ٿا ته توهان فرمايو آءٌ ويجهو آهيان دُعا قبول ڪريان ٿو پڪاريندڙ جي جڏهن مون کي پڪاري ٿو پوءِ منهنجا احڪام مڃن ۽ مون تي ايمان آڻن ته بيشڪ اهي هدايت وارا ٿيندا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي رسول!) جڏهن تو کان منهنجا بندا منهنجي پڇا ڪن ٿا (چئو ته) بيشڪ آءُ انهن وٽ ئي آهيان. ۽ جڏهن مون کان ڪا به دعا گهرندا آهيو ته آءُ سڀ ڪنهن دعا گهرندڙ جي دعا (ٻڌندو آهيان ۽ جي مناسب هوندي ته) قبول ڪندو آهيان. پوءِ گهرجين ته منهنجو حڪم مڃين ۽ مون تي ايمان آڻين ته جيئن سڌي رستي تي اچن.(سيد فرمان علي) ۽ جنهن وقت پڇن توکان منهنجا ٻانها منهنجي (متعلق) پوءِ بيشڪ مان ويجهو آهيان قبول ڪندو آهيان دعا گهرندڙ جي دعا جنهن وقت مون کان گهرندو آهي پوءِ ڀلي ته قبول ڪن منهنجو حڪم ڀلي ته ايمان آڻين مون تي تانته اهي هدايت وارا ٿين .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جڏهن توکان منهنجا ٻانهان منهنجي پڇا ڪن ته (چئو ته) بيشڪ آءُ ويجهو آهيان. سڏيندڙ جي سڏ جو جواب ڏيان ٿو جنهن وقت هو مون کي سڏي ٿو. پوءِ منهنجو حڪم قبول ڪن ۽ مون تي ايمان آڻين ته مَنَ رستو لهن. (مولانا محمد مدني) |
| أُحِلَّ لَكُم لَيلَةَ الصِّيامِ الرَّفَثُ إِلىٰ نِسائِكُم هُنَّ لِباسٌ لَكُم وَأَنتُم لِباسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُم كُنتُم تَختانونَ أَنفُسَكُم فَتابَ عَلَيكُم وَعَفا عَنكُم فَالـٰٔنَ بٰشِروهُنَّ وَابتَغوا ما كَتَبَ اللَّهُ لَكُم وَكُلوا وَاشرَبوا حَتّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الخَيطُ الأَبيَضُ مِنَ الخَيطِ الأَسوَدِ مِنَ الفَجرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيامَ إِلَى الَّيلِ وَلا تُبٰشِروهُنَّ وَأَنتُم عٰكِفونَ فِى المَسٰجِدِ تِلكَ حُدودُ اللَّهِ فَلا تَقرَبوها كَذٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ ءايٰتِهِ لِلنّاسِ لَعَلَّهُم يَتَّقونَ (آيت : 187) |
روزي جي رات ۾ اوھان لاءِ پنھنجين زالن سان صُحبت ڪرڻ حلال ڪئي ويئي، (جو) اُھي اوھان جو ڍڪ آھن ۽ اوھين اُنھن جو ڍڪ آھيو. الله ڄاتو ته اوھين پاڻ سان خيانت ڪندا ھيؤ پوءِ اوھان تي (ٻاجھ سان) موٽيو ۽ اوھان کي معاف ڪيائين، پوءِ ھاڻي ساڻن صُحبت ڪريو ۽ الله اوھان لاءِ جيڪي (اولاد) لکيو آھي تنھن جي طلب ڪريو ۽ (ايستائين) کائو ۽ پيئو جيستائين ڪاري ڌاڳي کان باکه جو اڇو ڌاڳو اوھان لاءِ پڌرو ٿئي، پوءِ روزو رات توڻي پورو ڪريو، ۽ جنھن حالت ۾ اوھين مسجدين ۾ اعتڪاف وارا ھجو ته اُنھن (زالن) سان صُحبت نه ڪريو. اِھي الله جون حدون آھن پوءِ اُنھن کي ويجھا نه وڃو، اھڙيءَ طرح الله ماڻھن لاءِ پنھنجا حُڪم پڌرا ڪندو آھي ته مانَ اُھي پرھيزگاري ڪن.(علامه تاج محمود امروٽي) توهان جي لاءِ حلال آهي ته روزن جي ڏينهن ۾ رات جي وقت ڀلي پنهنجي عورتن سان همبستر ٿيو. هو اوهان جي لاءِ لباس آهن ۽ اوهان هنن جي لاءِ (يعني اوهان جي زندگي هڪ ٻئي سان ڳنڍيل آهي ۽ هڪ ٻئي لاءِ سينگار ۽ حفاظت آهيو) الله تعاليٰ کي معلوم آهي ته توهان (رات جو زالن سان همبستر ٿيڻ کي ناجائز سمجهي به لڪ ڇپ ۾ اهو ڪم ڪري) پنهنجي ضمير سان خيانت ڪري رهيا آهيو، پوءِ الله تعاليٰ توهان جي توبهه قبول ڪئي ۽ اوهان جي خطا معاف ڪئي، هاڻي بيشڪ پنهنجي زالن سان رات جي وقت همبستر ٿيو ۽ جيڪي الله تعاليٰ اوهان جي لاءِ جائز ٺهرايو آهي سو طلب ڪيو ۽ ماڻيو ۽ (رات جي وقت) بيشڪ کائو پيئو جيستائين صبح جي سفيد ڌار رات جي ڪاري ڌار کان نڪري نروار ٿئي (يعني پرڀات ٿي، تنهن کان اڳي کائڻ پيئڻ بند ڪيو) پوءِ (پره ڦٽيءَ کان وٺي) رات تائين يعني سج لهڻ تائين روزو پورو ڪيو. پر جيڪڏهن توهان مسجدن ۾ اعتڪاف ڪري رهيا آهيو ته پوءِ (رات جو به) پنهنجي زالن سان همبستر نه ٿيو. اهي الله جون ٺهرايل حدون آهن، تنهن ڪري (انهن حدن کان ٻاهر وڃڻ لاءِ حدن کي رڳو ويجهو به نه وڃو. الله تعاليٰ اهڙيءَ طرح پنهنجون هدايتون چٽيون ڪري ٻڌائي ٿو، انهيءَ لاءِ ته ماڻهو خدا جي نافرمانيءَ کان بچن.(علامه علي خان ابڙو) روزن جي راتين ۾ پنهنجين عورتن ڏانهن وڃڻ توهان لاءِ حلال آهي، اهي توهان جو لباس آهن ۽ توهان انهن جا لباس آهيو، الله تعالى معلوم ڪيو ته توهان پنهنجن نفسن کي خيانت ۾ وجهندا هئا پوءِ توهان جي توبہ قبول ڪري توهان کي معاف ڪيائين، پوءِ هينئر انهن سان صحبت ڪريو ۽ طلب ڪريو جيڪو الله توهان جي نصيب ۾ لکيو آهي، ۽ توهان کائو ۽ پيئو ايستائين جو توهان لاءِ ظاهر ٿئي رات جي اونداهي مان روشني صبح صادق جي، پوءِ رات اچڻ تائين روزو پورو ڪريو، ۽ عورتن کي هٿ نه لايو جڏهن توهان اعتڪاف ۾ مسجدن ۾ ويهو، اهي الله تعالى جون حدون آهن پوءِ انهن جي ويجهو نه وڃو، اهڙيءَ طرح الله تعالى بيان ڪري ٿو پنهنجن نشانين کي انهيءَ لاءِ جو انهن ۾ پرهيزگاري ٿئي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (مسلمانو!) روزي جي رات ۾ پنهنجين زالن سان ملڻ اوهان لاءِ حلال ڪيو ويو آهي. اهي اوهان جي پوشاڪ آهن ۽ اوهين انهن جو اوڇڻ آهيو خدا ڏٺو ته اوهان (گناھ ڪري) پنهنجو نقصان ڪندا هئا (جو لڪي لڪي اوهين پنهنجين زالن سان مباشرت ڪندا هئا) ته ان اوهان جي توبه قبول ڪئي ۽ اوهان کي معاف ڪيو. سو هاڻي انهن سان ڀلي ملو ۽ (اولاد لاءِ) جيڪي خدا توهان لاءِ (تقدير ۾) لکيو آهي، تنهن جي طلب ڪريو ۽ ايستائين کائو ۽ پيئو جيستائين صبح جو اڇو ڌاڳو، ڪاري ڌاڳي (اوڀر طرف) کان اوهان لاءِ ظاهر ٿئي. وري رات تائين روزي کي پورو ڪريو. ۽ (هائو) جڏهن توهان مسجد ۾ اعتڪاف ڪرڻ ويهو ته (رات جو به) انهن (زالن) سان صحبت نه ڪريو. اهي الله جون حدون آهن پوءِ انهن جي ويجهو نه ٿيو. اهڙي طرح خدا، ماڻهن لاءِ پنهنجون آيتون (حڪم) بيان ڪري ٿو ته من اهي پرهيزگار ٿين ( نافرمانيءَ کان بچن).(سيد فرمان علي) حلال ڪئي وئي اوهان لاءِ روزي جي رات ۾ صحبت ڪرڻ پنهنجين زالن سان اهي ڍڪ آهن اوهان لاءِ ۽ اوهان ڍڪ آهيو انهن لاءِ.اتو الله ته بيشڪ اوهان خيانت ۾ ٿي وڌو پنهنجي پاڻ کي پوءِ (ٻاجھ سان) موٽيو اوهان تي ۽ معاف ڪيائين اوهان کي پوءِ هاڻي صحبت ڪيو انهن سان ۽ طلب ڪيو جيڪي لکيو الله اوهان جي لاءِ ۽ کائو ۽ پيئو تان جو ظاهر ٿئي اوهان لاءِ (باک ڦٽڻ وارو) اڇو ڌاڳو ڪاري ڌاڳي کان فجر جي وقت ان کان پوءِ پورو ڪيو روزو رات تائين ۽ نه صحبت ڪيو انهن سان ان حال ۾ جو اوهان ڏهي ۾ ويٺل آهيو مسجدن ۾ اهي حدون آهن الله جون پوءِ انهن کي ويجها ئي نه وڃو.هڙيءَ طرح بيان ٿو ڪري الله پنهنجون آيتون ماڻهن لاءِ من اهي تقوى وارا ٿين .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) روزي جي رات ۾ پنهنجين زالن سان ملڻ اوهان لاءِ حلال ڪيو ويو آهي. اهي اوهان جي پوشاڪ آهن ۽ اوهين انهن جي پوشاڪ آهيو. الله ڄاتو ته اوهين پاڻ سان خيانت ڪندا هيو، پوءِ اوهان تي مهرباني ڪيائين ۽ اوهان کي معاف ڪيائين. سو هاڻي انهن سان ملندا رهو. ۽ جيڪي الله اوهان لاءِ لکيو تنهن جي طلب ڪريو. ۽ (ايستائين) کائو ۽ پيئو جيستائين صبح جو اڇو ڌاڳو ڪاري ڌاڳي کان اوهان لاءِ ظاهر ٿئي. وري رات تائين روزي کي پورو ڪريو. ۽ انهن (زالن) سان هن حالت ۾ صحبت نه ڪريو جو اوهين مسجدن ۾ اعتڪاف ڪندڙ هجو. اهي الله جون حدون آهن پوءِ انهن جي ويجهو نه ٿيو. اهڙيءَ طرح الله ماڻهن لاءِ پنهنجون آيتون (حڪم) بيان ڪري ٿو ته مَنَ اهي پرهيزگار ٿين. (مولانا محمد مدني) |
| وَلا تَأكُلوا أَموٰلَكُم بَينَكُم بِالبٰطِلِ وَتُدلوا بِها إِلَى الحُكّامِ لِتَأكُلوا فَريقًا مِن أَموٰلِ النّاسِ بِالإِثمِ وَأَنتُم تَعلَمونَ (آيت : 188) |
۽ اوھين پنھنجا مال پاڻ ۾ ناحق سان نه کائو ۽ اُن (مال) کي حاڪمن ڏانھن ھن لاءِ (وڍيءَ طور) نه پھچايو ته ماڻھن جي مال مان ڪجھ (ڀاڱو) ڏوھ سان کائو ھن ھوندي به جو اوھين ڄاڻندا آھيو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ هڪ ٻئي جو مال ناجائز طريقن سان نه کائو، نڪي مال ۽ دولت کي حاڪمن جي دلين تائين پهچڻ جو وسيلو بنايو (رشوت رسائي نه ڏيو) انهيءَ لاءِ ته ٻين جي مال مان ڪجهه حصو ناحق طور کائي وڃو اگرچه ڄاڻو به ٿا (ته اهو وڏو ظلم آهي رشوت ڏيڻ ۽ پرائو حق کائڻ ڪبيرا گناه آهن).(علامه علي خان ابڙو) ۽ پاڻ ۾ هڪ ٻئي جا مال ناحق نه کائو ۽ نه فيصلي ڪندڙن وٽ انهيءَ جو فيصلو کڻي وڃو انهيءَ لاءِ جو ماڻهن جو ڪجهه مال ناجائز طريقي سان کائو حالانڪ توهان ڄاڻو ٿا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ پاڻ ۾ هڪٻئي جو مال ناحق نه کائو ۽ نه ان کي حاڪمن تائين (رشوت طور) پهچايو ته جيئن ماڻهن جي مالن مان ڪو حصو ناحق هٿ ڪري ڄاڻي واڻي کائي وڃو.(سيد فرمان علي) ۽ نه کائو مال هڪ ٻئي جا پاڻ ۾ باطل (طريقي) سان ۽ نه رسائي حاصل ڪيو انهن سان حاڪمن ڏانهن تانته کائو حصو مالن ماڻهن جي مان گناھ سان حالانڪه اوهان ڄاڻو ٿا (ته اهو حرام آهي) .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ پنهنجا مال پاڻ ۾ ناحق سان نه کائو. ۽ نه انهن کي حاڪمن تائين (رشوت طور) پهچايو ته ماڻهن جي مالن مان ڪو حصو ظلم ڪري ڄاڻي واڻي کائي وڃو. (مولانا محمد مدني) |
| يَسـَٔلونَكَ عَنِ الأَهِلَّةِ قُل هِىَ مَوٰقيتُ لِلنّاسِ وَالحَجِّ وَلَيسَ البِرُّ بِأَن تَأتُوا البُيوتَ مِن ظُهورِها وَلٰكِنَّ البِرَّ مَنِ اتَّقىٰ وَأتُوا البُيوتَ مِن أَبوٰبِها وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُم تُفلِحونَ (آيت : 189) |
(اي پيغمبر) توکان چنڊن (يعني مھينن) بابت پڇن ٿا، چؤ ته اِھي ماڻھن ۽ حج لاءِ وقت مُقرر ٿيل آھن، ۽ چڱائي (ھن ۾) نه آھي ته (احرام جي حالت ۾) گھرن ۾ سندن پٺين پاسن کان اچو پر (اصل) چڱائي (اُنھيءَ لاءِ) آھي جيڪو (الله کان) ڊڄي، ۽ گھرن ۾ سندن درن کان اچو، ۽ الله کان ڊڄو ته مانَ اوھين ڇٽو.(علامه تاج محمود امروٽي) اي پيغمبر! ماڻهو توکان پهرين تاريخ جي چنڊ بابت سوال ڪن ٿا، کين ٻڌاءِ ته اهڙا چنڊ ماڻهن جي لاءِ وقت جو حساب آهن ۽ پڻ حج جي مهيني جي مقرري ان سان ٿئي ٿي ۽ (باقي ماڻهن جا وهم ۽ سنسا ۽ رسمون اجايون آهن) هي ڪا نيڪي جي ڳالهه ناهي ته پنهنجي گهرن ۾ (دروازا ڇڏي) پٺئين پاسي کان داخل ٿجي (جيئن عرب ڪندا هئا) نيڪي ته هن ۾ آهي ته خدا جو خوف رکي گناهن کان پرهيز ڪجي. تنهن ڪري (وهم سنسا ڇڏي) پنهنجي گهرن ۾ دروازي کان گهڙو ۽ خدا کان ڊڄي گناهن کان پري ڀڄو ته من ڪامياب ٿيو.(علامه علي خان ابڙو) اي حبيب ! توهان کان (نئين) چنڊ لاءِ سوال ڪن ٿا، توهان فرمايو اِهي وقت جون نشانيون آهن ماڻهن ۽ حج لاء،ِ ۽ ناهي نيڪي جو توهان پنهنجن گهرن ۾ پوئين طرف کان اچو، ها! نيڪي ته خوفِ خدا آهي، ۽ گهرن ۾ دروازن کان داخل ٿيو، ۽ الله تعالى کان خوف ڪريو بيشڪ توهان ڪامياب ٿيندا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي رسول!) تو کان چنڊ بابت پڇن ٿا (ته ڇو گهٽجي ۽ وڌي ٿو) (کين) چئو ته ان مان ماڻهن جي (دنياوي ڳالهين) ۽ حج جا وقت معلوم ٿين ٿا. ۽ اها چڱائي نه آهي ته اوهين گهرن ۾ پٺيان ڪوٺن (کڏن) کان (ٽپي) اچو. پر ڀلو (ماڻهو) اهو آهي جيڪو پرهيزگار ٿيو. ۽ گهرن ۾ (اچڻ وقت) گهرن جي دروازن کان اچو ۽ خدا کان ڊڄندا رهو ته من مراد کي پهچو.(سيد فرمان علي) پڇن ٿا توکان (اڀرندڙ) چنڊن جي باري ۾ فرماءِ ته اهي وقت سڃاڻڻ جون نشانيون آهن ماڻهن جي لاءِ ۽ حج جي لاءِ ۽ (هيءَ ڪا) نيڪي نه آهي جو اچو (پنهنجن) گهرن ۾ انهن جي پوين پاسن کان ۽ پر نيڪي ان جي آهي جو تقوى اختيار ڪيائين ۽ اچو گهرن ۾ انهن جي دروازن کان ۽ ڊڄو الله کان (ان اميد تي) ته ڪامياب ٿيو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) تو کان چنڊن جو پڇن ٿا (کين) چئو ته اهي ماڻهن ۽ حج لاءِ مقرر ٿيل وقت آهن. ۽ هي ڀلائي نه آهن ته اوهين گهرن ۾ (احرام جي حالت ۾ ) گهرن جي پٺين پاسن کان اچو. پر ڀلو (ماڻهو) اهو آهي جيڪو پرهيزگار ٿيو. ۽ گهرن ۾ گهرن جي دروازن کان اچو. ۽ الله کان ڊڄو ته مَنَ اوهين ڪامياب ٿيو. (مولانا محمد مدني) |
| وَقٰتِلوا فى سَبيلِ اللَّهِ الَّذينَ يُقٰتِلونَكُم وَلا تَعتَدوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ المُعتَدينَ (آيت : 190) |
جيڪي اوھان سان وڙھن تن سان الله جي واٽ ۾ وڙھو ۽ حد کان نه لنگھو، ڇوته الله حد کان لنگھندڙن کي پيارو نه رکندو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ جيڪي ماڻهو توهان سان اڳرائي ڪري لڙائي ڪن تن سان الله جي راهه ۾ بهادريءَ سان وڙهو، پر ڪنهن به طرح ضرورت جي حد کان ٻاهر نه وڃجو. الله تعاليٰ انهن کي پسند نٿو ڪري جيڪي حدن کان ٻاهر ٿا وڃن (خود لڙائي جي حالت ۾ به دوکي بازي، بي رحمي، ڦرلٽ ٻارن ۽ زالن کي قتل ڪرڻ وغيره وغيره حرام آهن).(علامه علي خان ابڙو) ۽ الله تعالى جي واٽ ۾ جهاد ڪريو انهن سان جيڪي توهان سان وڙهن ٿا ۽ حد کان نه وڌو، بيشڪ الله تعالى حد کان وڌندڙن کي پسند نٿو ڪري.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ خدا جي راھ ۾ انهن سان جنگ ڪريو جيڪي اوهان سان جنگ ڪن ٿا. ۽ زيادتي نه ڪريو. بيشڪ خدا زيادتي ڪندڙن کي پسند نٿو ڪري.(سيد فرمان علي) ۽ جنگ ڪيو الله جي واٽ ۾ انهن سان جو جنگ ٿا ڪن اوهان سان ۽ نه زيادتي ڪيو.يشڪ الله نه ٿو محبت رکي زيادتي ڪندڙن سان .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ الله جي رستي ۾ انهن سان جنگ ڪريو جيڪي اوهان سان جنگ ڪن ٿا. ۽ زيادتي نه ڪريو. بيشڪ الله زيادتي ڪندڙن کي پسند نه ٿو ڪري. (مولانا محمد مدني) |
| وَاقتُلوهُم حَيثُ ثَقِفتُموهُم وَأَخرِجوهُم مِن حَيثُ أَخرَجوكُم وَالفِتنَةُ أَشَدُّ مِنَ القَتلِ وَلا تُقٰتِلوهُم عِندَ المَسجِدِ الحَرامِ حَتّىٰ يُقٰتِلوكُم فيهِ فَإِن قٰتَلوكُم فَاقتُلوهُم كَذٰلِكَ جَزاءُ الكٰفِرينَ (آيت : 191) |
۽ جتي لَھونِ اتي ڪُھونِ ۽ جتان اوھان کي لوڌيائون اُتان لوڌيونِ ۽ فتنو (يعني شرڪ) ويڙھ کان ڏاڍو (بڇڙو) آھي، ۽ اوھين تعظيم واريءَ مسجد وٽ (ايسين) نه وڙھونِ جيسين منجھس اوھان سان (نه) وڙھن. پوءِ جيڪڏھن اوھان سان وڙھن ته اُنھن کي ماريو، ڪافرن جي سزا اِئين آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) (مڪي وارن جنگ جو اعلان ڪيو آهي، توهان به جنگ جو اعلان ڪيو) ۽ جتي به کين ڏسو اتي کين قتل ڪيو ۽ جنهن جاءِ تان هنن اوهان کي تڙي ڪڍيو آهي اتان هنن کي به وڙهي ڪڍي ڇڏيو ۽ فتنو فساد خوريزيءَ کان به وڌيڪ خراب آهي. (ڪعبت الله ۾ وڙهڻ عربن ۾ اڳي به ناجائز هو) هو پاڻ توهان سان ڪعبت الله جي حدن ۾ نه وڙهن تيستائين توهان به اتي هنن سان نه وڙهو. پوءِ جيڪڏهن هو پاڻ لڙائي ڪن ته پوءِ توهان به بيشڪ لڙائي ڪيو، حق جي منڪرن لاءِ سندن ظلم جو بدلو اهوئي هئڻ گهرجي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ ڪافرن کي جتي مِلن قتل ڪريو ۽ انهن کي ٻاهر ڪڍو جتان توهان کي ٻاهر ڪڍيو هئائون ۽ فساد ته قتل کان به سخت آهي، ۽ توهان انهن کي قتل نه ڪريو مسجدِ حرام ۾ تان جو توهان سان وڙهن انهيءَ ۾، پوءِ جيڪڏهن توهان سان وڙهن پوءِ انهن کي قتل ڪريو اها سزا آهي ڪافرن جي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ انهن (مشرڪن) کي قتل ڪريو جتي به کين لهو. ۽ انهن کي (اتان مڪي مان لوڌي) ڪڍو، جتان اوهان کي ڪڍيو اٿن ۽ فتنو (شرڪ) خونريزيءَ کان به وڌيڪ خراب آهي. ۽ انهن سان مسجد حرام وٽ تيستائين جنگ نه ڪريو جيستائين اوهان سان اتي جنگ نه ڪن. پوءِ جيڪڏهن اوهان سان جنگ ڪن ته انهن کي قتل ڪريو. ڪافرن جي اها ئي سزا آهي.(سيد فرمان علي) ۽ قتل ڪيو انهن کي جتي به لهو انهن کي ۽ ڪڍو انهن کي اتاهين جو ڪڍيائون اوهان کي ۽ فتنو اٿارڻ زور سخت آهي قتل ڪرڻ کان ۽ نه جنگ ڪيو انهن سان مسجد حرام وٽ تانجو جنگ ڪن اوهان سان ان ۾ پوءِ جيڪڏهن جنگ ڪن اوهان سان ته پوءِ قتل ڪيو انهن کي اهڙيءَ طرح آهي سزا ڪافرن جي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ انهن کي قتل ڪريو جتي به کين لهو. ۽ انهن کي (اتان لوڌي) ڪڍو جتان اوهان کي ڪڍيو اٿن (يعني مڪي مان). ۽ فتنو (يعني شرڪ جو غلبو) قتل کان زياده سخت آهي. ۽ انهن سان مسجد حرام وٽ (تيستائين) جنگ نه ڪريو جيستائين اوهان سان اتي جنگ نه ڪن. پوءِ جيڪڏهن اوهان سان جنگ ڪن ته انهن کي قتل ڪريو. ڪافرن جي سزا اهڙي آهي. (مولانا محمد مدني) |
| فَإِنِ انتَهَوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفورٌ رَحيمٌ (آيت : 192) |
۽ جيڪڏھن بس ڪن (ته اوھين به بس ڪريو ڇو) ته الله بخشڻھار مھربا ن آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پر جيڪڏهن هو وڙهڻ بند ڪن (ته توهان به بند ڪيو، ڇو ته) بيشڪ الله تعاليٰ بخشيندڙ ۽ رحم وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ جيڪڏهن روڪجي پَوَنِ پوءِ بيشڪ الله تعالى بخشيندڙ مهربان آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پوءِ جيڪڏهن بس ڪن ته الله معاف ڪندڙ نهايت رحم وارو آهي.(سيد فرمان علي) پوءِ جيڪڏهن بس ڪن (ته اوهين به بس ڪيو) پوءِ بيشڪ الله بخشيندڙ مهربان آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ جيڪڏهن بس ڪن ته الله معاف ڪندڙ نهايت رحم وارو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَقٰتِلوهُم حَتّىٰ لا تَكونَ فِتنَةٌ وَيَكونَ الدّينُ لِلَّهِ فَإِنِ انتَهَوا فَلا عُدوٰنَ إِلّا عَلَى الظّٰلِمينَ (آيت : 193) |
۽ ايستائين اُنھن سان وڙھو جيستائين فتنو (يعني شرڪ) نه رھي ۽ خاص الله جو دين ٿئي، پوءِ جيڪڏھن بس ڪن ته ظالمن کانسواءِ ڪنھين تي وڌيڪ ھلت ڪرڻ نه جڳائي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ انهن ماڻهن سان ايستائين لڙائي ڪندا رهو جيستائين فتنو بند ٿي وڃي (۽ ظلم ۽ مذهبي دشمني قائم ختم رهي) ۽ دين فقط الله جي لاءِ هجي، پوءِ جيڪڏهن اهي ماڻهو لڙائيءَ کان باز اچن (ته پوءِ توهان به باز اچو ڇو ته) فقط ظالمن سان ئي مقابلو ڪرڻو آهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ انهن سان جنگ ڪريو ايستائين جو ڪو شرڪ نه رهي ۽ هجي خالص دين الله جو، پوءِ جيڪڏهن روڪجي پون ته زيادتي ناهي مگر ظالمن تي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ انهن سان ايستائين جنگ ڪريو جو فتنو (شرڪ باقي) نه رهي ۽ الله جو ئي حڪم (دين اسلام) رهي. پوءِ جيڪڏهن بس ڪن ته ظالمن کانسواءِ ٻئي تي زيادتي ڪرڻ چڱو نه آهي.(سيد فرمان علي) ۽ جنگ ڪيو انهن سان تانجو نه رهي فتنو ۽ هجي دين (خالص) الله جي لاءِ پوءِ جيڪڏهن بس ڪن ته پوءِ نه آهي زيادتي مگر ظالمن تي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ انهن سان ايستائين جنگ ڪريو جو فتنو (يعني شرڪ) نه رهي ۽ الله جو ئي حڪم رهي. پوءِ جيڪڏهن بس ڪن ته ظالمن کان سواءِ ٻئي تي زيادتي ڪرڻي نه آهي. (مولانا محمد مدني) |
| الشَّهرُ الحَرامُ بِالشَّهرِ الحَرامِ وَالحُرُمٰتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعتَدىٰ عَلَيكُم فَاعتَدوا عَلَيهِ بِمِثلِ مَا اعتَدىٰ عَلَيكُم وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعلَموا أَنَّ اللَّهَ مَعَ المُتَّقينَ (آيت : 194) |
تعظيم وارو مھينو تعظيم واري مھيني جي بدلي آھي ۽ تعظيمون (ھڪ ٻئي جون) آڙ پاڙ آھن، پوءِ جيڪو اوھان تي وڌيڪ ھلت ڪري تنھن تي اوتري وڌيڪ ھلت ڪريو جيتري اوھان تي وڌيڪ ھلت ڪيائين، ۽ الله کان ڊڄو ۽ ڄاڻو ته الله پرھيزگارن ساڻ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) جيڪڏهن ڪافر مقرر مهينن (مثلاً ذوالحج ۽ محرم) جي حرمت ڪري لڙائي نه ڪن ته توهان به نه ڪيو، پر جيڪڏهن لڙائي ڪن ته مجبوراً توهان کي به ڪرڻي آهي، ساڳيءَ طرح ٻين بين الاقوامي قانونن ۾ به جهڙي روش مخالف ڌر اختيار ڪري تهڙي توهان کي به ڪرڻي پوندي، پوءِ جيڪڏهن اوهان جي خلاف ڪو زيادتي ڪري ته اوتري قدر توهان به انهيءَ معاملي ۾ ڪيو ۽ هر حال ۾ خدا کان ڊڄي پاڻ تي ضابطو رکو ۽ پڪ ڄاڻو ته الله تعاليٰ انهن سان آهي، جي سڀ ڪنهن ڳالهه ۾ پرهيزگار آهن.(علامه علي خان ابڙو) معزز مهينا معزز مهينن جي عيوض ۽ ادب وارين شين ۾ بدلو آهي پوءِ جيڪو توهان تي زيادتي ڪري توهان به اوتري زيادتي ڪريو جيتري ان ڪئي، ۽ الله تعالى کان ڊڄو ۽ توهان يقين ڪريو بيشڪ الله تعالى پرهيزگارن سان گڏ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) عزت وارو مهينو عزت واري مهيني جي برابر آهي. (۽ مهيني جي ٻئي ڪا خصوصيت نه آهي) سڀ عزت واريون شيون هڪ ٻئي جي برابر آهن. پوءِ جيڪو اوهان تي زيادتي ڪري ته اوهين به ان تي زيادتي ڪريو جيتري اوهان تي زيادتي ڪئي اٿس ۽ الله کان ڊڄو ۽ چڱيءَ طرح ڄاڻو ته خدا پرهيزگارن جو ساٿي آهي.(سيد فرمان علي) عزت وارو مهينو بدلو آ عزت واري مهيني جو ۽ عزتون بدلو آهن پوءِ جنهن زيادتي ڪئي اوهان تي پوءِ زيادتي ڪيو ان تي اهڙي زيادتي تي جو ڪيائين اوهان تي ۽ ڊڄو الله کان ۽ يقين ڄاڻو ته بيشڪ الله پرهيز گارن سان گڏ آهي.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) عزت وارو مهينو عزت واري مهيني جي بدلي آهي. ۽ تعظيمون هڪ ٻئي جي بدلي ۾ آهن. پوءِ جيڪو اوهان تي زيادتي ڪري ته اوهين به ان تي زيادتي ڪريو جيتري اوهان تي زيادتي ڪئي اٿس ۽ الله کان ڊڄو ۽ ڄاڻو ته الله پرهيزگارن سان آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَأَنفِقوا فى سَبيلِ اللَّهِ وَلا تُلقوا بِأَيديكُم إِلَى التَّهلُكَةِ وَأَحسِنوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ المُحسِنينَ (آيت : 195) |
۽ الله جي واٽ ۾ خرچيو ۽ (پاڻ کي) پنھنجي ھٿن سان ھلاڪت ۾ نه وجھو، ۽ چڱائي ڪريو، ڇوته الله چڱائي ڪندڙن کي دوست رکندو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ الله تعاليٰ جي راهه ۾ پنهنجو مال خرچ ڪيو. (ائين نه ٿئي جو جهاد لاءِ پئسا وغيره نه ڏيڻ سان) پنهنجي هٿن سان پاڻ کي پاڻ برباد ڪري ڇڏيو. (يعني دشمن غالب پوندو ته اوهان جو مال ملڪيت بلڪ اوهان جون جانيون به چٽ ٿي وينديون) ۽ هميشه چڱايون ڪندا رهو. بيشڪ الله تعاليٰ انهن سان حب ٿو رکي جيڪي چڱايون ٿا ڪن.(علامه علي خان ابڙو) ۽ الله تعالى جي واٽ ۾ خرچ ڪريو ۽ پنهنجن هٿن کي هلاڪت ۾ نه وجهو، ۽ توهان نيڪي ڪريو، بيشڪ الله تعالى نيڪوڪارن کي پسند ڪري ٿو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ خدا جي راھ ۾ خرچ ڪريو ۽ پاڻ کي هلاڪت ۾ نه وجهو ۽ نيڪي ڪريو. بيشڪ خدا نيڪي ڪندڙن کي دوست رکي ٿو.(سيد فرمان علي) ۽ خرچ ڪيو الله جي واٽ ۾ ۽ نه اڇلايو پاڻ کي هلاڪت ۾ ۽ احسان ڪيو.يشڪ الله محبت ٿو رکي ڀلائي ڪندڙن سان .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ الله جي رستي ۾ خرچ ڪريو. ۽ پاڻ کي هلاڪت ۾ نه وجهو. ۽ نيڪي ڪريو. بيشڪ الله نيڪي ڪندڙن کي دوست رکي ٿو. (مولانا محمد مدني) |
| وَأَتِمُّوا الحَجَّ وَالعُمرَةَ لِلَّهِ فَإِن أُحصِرتُم فَمَا استَيسَرَ مِنَ الهَدىِ وَلا تَحلِقوا رُءوسَكُم حَتّىٰ يَبلُغَ الهَدىُ مَحِلَّهُ فَمَن كانَ مِنكُم مَريضًا أَو بِهِ أَذًى مِن رَأسِهِ فَفِديَةٌ مِن صِيامٍ أَو صَدَقَةٍ أَو نُسُكٍ فَإِذا أَمِنتُم فَمَن تَمَتَّعَ بِالعُمرَةِ إِلَى الحَجِّ فَمَا استَيسَرَ مِنَ الهَدىِ فَمَن لَم يَجِد فَصِيامُ ثَلٰثَةِ أَيّامٍ فِى الحَجِّ وَسَبعَةٍ إِذا رَجَعتُم تِلكَ عَشَرَةٌ كامِلَةٌ ذٰلِكَ لِمَن لَم يَكُن أَهلُهُ حاضِرِى المَسجِدِ الحَرامِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعلَموا أَنَّ اللَّهَ شَديدُ العِقابِ (آيت : 196) |
۽ حج ۽ عُمرو الله (جي راضپي) لاءِ پورو ڪريو، پوءِ جيڪڏھن روڪيا وڃو ته جا قرباني آسانيءَ سان لڀي (سا لازم آھي)، ۽ پنھنجا مٿا تيسين نه ڪوڙايو جيسين قرباني پنھنجيءَ جاءِ تي (نه) پھچي. پوءِ اوھان مان جيڪو بيمار ھجي يا سندس مٿي ۾ اھنج ھجي (ته جي وقت کان اڳيئي ئي ڪوڙايائين) ته روزا يا خيرات يا قرباني عوض ڏيڻ (لازم) آھي، پوءِ جڏھن بي ڀَوَا ٿيو تڏھن جيڪو فائدو وٺي (يعني) عمري کي حج سان (گڏي) سو جا قرباني آسانيءَ سان لڀي (سا ڪري). پوءِ جيڪو (قرباني) نه لھي (تنھن تي) حج (جي ڏينھن) ۾ ٽي ڏينھن روزا لازم آھن ۽ ست تڏھن جڏھن (سفرکان) موٽو، اِھي پورا ڏھ (روزا) آھن، اِھو (حُڪم) اُنھيءَ لاءِ آھي جنھنجو ڪٽنب تعظيم واريءَ مسجد جي ويجھو رھندڙ نه ھجي، ۽ الله کان ڊڄو ۽ ڄاڻو ته الله ڏاڍو عذاب ڪندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) جڏهن حج ۽ عمري جي نيت ڪيو ته ان کي پورو ڪيو پر جيڪڏهن واٽ تي گهيرجي وڃو يعني (لڙائي يا ڪنهن ٻئي سبب کان روڪجي پئو) ته پوءِ هڪڙو جانور قربان ڪيو، جهڙو ملي سگهي ۽ تيستائين وار نه ڪٽايو (حج بعد احرام لاهڻ وقت وار ڪٽائبا آهن) جيستائين قرباني جو جانور پنهنجي جاءِ تي نه پهچي. جيڪڏهن ڪو شخص بيمار هجي يا مٿي ۾ ڪو ايذاءُ هجيس ته وارن ڪٽائڻ جي بدلي ۾ روزا رکي يا صدقو ڏئي يا جانور جي قرباني ڪري. پوءِ جڏهن امن امان جي حالت قائم ٿئي ۽ ڪو شخص چاهي ته عمرو ۽ حج ملائي ٻنهي جو ثواب هڪ ئي سفر سان حاصل ڪري ته انهيءَ لاءِ به جانور جي قرباني ڪرڻي آهي، جهڙو جانور ملي سگهي پر جيڪڏهن ڪو جانور هٿ ڪري نه سگهي ته پوءِ حج جي ڏينهن ۾ ٽي روزا رکي ۽ ست روزا گهر پهچڻ بعد. اهي پورا ڏهه روزا ٿيا. (پر ياد رکو ته) هي حڪم (عمري ۽ حج ملائڻ وارو) انهيءَ لاءِ آهي جنهن جو گهر ٻار مڪي ۾ نه هجي ۽ ياد رکو ته هر حال ۾ الله کان ڊڄي چڱا ڪم ڪيو ۽ يقين ڪيو ته (نافرماني ڪرڻ وارن لاءِ) الله تعاليٰ جي سزا سخت آهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ حج ۽ عمري کي خاص الله لاءِ پورو ڪريو، پوءِ جيڪڏهن توهان روڪجي پئو پوءِ قرباني موڪليو جيڪا مُيَسِرِ ٿئي، ۽ پنهنجن مٿن کي نه ڪوڙايو جيستائين قرباني پنهنجي جاءِ تي نه پهچي پوءِ توهان مان جيڪو بيمار هجي يا مٿي ۾ ڪا تڪليف اٿس ته ان جي عيوض روزو رکي يا خيرات يا قرباني ڪري پوءِ جيڪڏهن توهان امن ۾ ٿيو، پوءِ جنهن ماڻهو حج ۽ عمرو گڏ ڪيو انهيءَ تي قرباني آهي آسانيءَ سان، پوءِ جيڪو قرباني نه ڪري سگهي پوءِ ٽي روزا حج جي ڏينهن ۾ ۽ ست روزا پنهنجي گهر ۾ رکي. اهي پورا ڏهه ٿيا، اهو حُڪم انهي لاءِ آهي جيڪو مڪي شريف ۾ رهندڙ نه هجي. ۽ توهان الله کان ڊڄو ۽ يقين ڪريو بيشڪ الله تعالى سخت عذاب ڪندڙ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ فقط خدا جي راضپي واسطي ئي حج ۽ عمره کي پورو ڪريو. پوءِ جيڪڏهن اوهين (بيماري وغيره سبب) لاچار ٿيو ته پوءِ جهڙي قرباني آسانيءَ سان ملي (سا اوهان تي لازم آهي) ۽ پنهنجا مٿا تيستائين نه ڪوڙايو جيستائين قرباني پنهنجي جاءِ تي (نه) پهچي. پوءِ اوهان مان جيڪو بيمار هجي يا ان جي مٿي ۾ تڪليف هجي ته (کيس ان جي) بدلي ۾ روزا يا خيرات يا قرباني ڏيڻ (لازم) آهي. پوءِ جڏهن بي خوف ٿيو ته پوءِ جيڪو عمره کي حج سان ملائي فائدو وٺي ته جا قرباني آسانيءَ سان ملي (سا ان تي لازم آهي) ۽ جنهن کي قرباني نه ملي ته حج (جي ڏينهن) ۾ ٽي ڏينهن روزا (رکي) ۽ ست (روزا) جڏهن اوهين (گهر) موٽي اچو. اهي پورا ڏھ روزا آهن. اهو حڪم ان لاءِ آهي جنهن جي گهر جا ڀاتي مسجد حرام جي ويجهو رهندڙ نه هجن. ۽ خدا کان ڊڄو ۽ ڄاڻو ته خدا جي سزا سخت آهي.(سيد فرمان علي) ۽ پورو ڪيو حج ۽ عمرو الله جي لاءِ.وءِ جيڪڏهن گهيري ۾ آندا وڃو پوءِ جيڪو آسان ٿيو قربانيءَ جي جانورن مان ۽ نه ڪوڙيو پنهنجا مٿا تانجو پهچي قربانيءَ جو جانور پنهنجيءَ جاءِ تي.وءِ جيڪو هجي اوهان مان بيمار يا ڪجھ تڪليف آهي ان جي مٿي ۾ ته پوءِ فديو ڏيڻ آهي روزن سان يا خيرات سان يا قربانيءَ سان پوءِ جڏهن امن وارا ٿيو ته پوءِ جيڪو فائدو وٺي عمري جو حج سان (گڏي) پوءِ جيڪا آسان ٿئي قرباني (اها ڏئي) پوءِ جيڪو (قرباني) نه لهي ته پوءِ ٽي روزا حج جي ڏينهن ۾ ۽ ست روزا جڏهن (حج کان) موٽو (ته رکو) اهي ڏھ (روزا) پورا آهن اهو (حڪم) ان لاءِ آهي جو نه آهي اهل ان جو رهندڙ عزت واري مسجد جي ويجهو. ڊڄو الله کان ۽ يقين ڄاڻو ته بيشڪ الله سخت آهي سزا ڏيڻ ۾ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ حج ۽ عمرو الله جي (راضپي) واسطي پورو ڪريو. پوءِ جيڪڏهن روڪيا وڃو ته جا قرباني آسانيءَ سان ملي (سا اوهان تي لازم آهي) ۽ پنهنجا مٿا نه ڪوڙايو جيستائين قرباني پنهنجي جاءِ تي (نه) پهچي پوءِ جيڪو اوهان مان بيمار هجي يا ان جي مٿي ۾ تڪليف هجي ته (ان تي ان جي) بدلي ۾ روزا يا خيرات يا قرباني ڏيڻ (لازم) آهي. پوءِ جڏهن بي ڊپا ٿيو ته پوءِ جيڪو عمري کي حج سان ملائي فائدو وٺي ته جا قرباني آسانيءَ سان ملي (سا ان تي لازم آهي). پوءِ جيڪو (قرباني) نه لهي ته حج (جي ڏينهن) ۾ ٽي ڏينهن روزا (رکي) ۽ ست (روزا) جڏهن اوهين (گهر) موٽي اچو. اهي پورا ڏهه (روزا) آهن. اهو (حڪم) ان لاءِ آهي جنهن جي گهر جا ڀاتي مسجد حرام جي ويجهو رهندڙ نه هجن ۽ الله کان ڊڄو ۽ ڄاڻو ته الله جي سزا سخت آهي. (مولانا محمد مدني) |
| الحَجُّ أَشهُرٌ مَعلومٰتٌ فَمَن فَرَضَ فيهِنَّ الحَجَّ فَلا رَفَثَ وَلا فُسوقَ وَلا جِدالَ فِى الحَجِّ وَما تَفعَلوا مِن خَيرٍ يَعلَمهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدوا فَإِنَّ خَيرَ الزّادِ التَّقوىٰ وَاتَّقونِ يٰأُولِى الأَلبٰبِ (آيت : 197) |
حج (جو وقت) معلوم مھينا آھن، پوءِ جنھن منجھن (احرام ٻڌڻ سان پاڻتي) حج فرض ڪيو ته حج ۾ نه جماع جائز آھي ۽ نه گار ۽ نه جھيڙو، ۽ جيڪا چڱائي ڪريو ٿا تنھن کي الله ڄاڻندڙ آھي، ۽ سَمر کڻو ڇو ته ڀلو سَمر پرھيزگاري آھي، ۽ ڌيان وارؤ مون کان ڊڄو.(علامه تاج محمود امروٽي) حج جا مهينا سڀ ڪنهن کي معلوم آهن، پوءِ جنهن ماڻهو انهن مهينن ۾ حج ڪرڻ پاڻ تي لازم ڪيو ته پوءِ (حج جي حالت ۾ اچي چڪو) نڪي عورتن ڏانهن رغبت ڪري نڪي ڪو گناه جو ڪم ڪري، نڪي جهيڙو جنگ ڪري ۽ ياد رکو ته جيڪي به چڱايون توهان ڪيو ٿا سي الله تعاليٰ ڄاڻي ٿو ۽ توهان (حج لاءِ) سمر کڻندا ڪريو، پر سڀ کان چڱو سمر آهي تقويٰ (يعني سمر ۽ گهربل سامان ته کڻڻ گهرجي پر پرهيزگاري جهڙي ٻي ڳالهه ئي ڪانهي) تنهن ڪري اي سمجهه وارؤ! هر حال ۾ خدا کان ڊڄي گناهن کان پرهيزگاري ڪندا رهو.(علامه علي خان ابڙو) حج جا مهينا مشهور آهن، پوءِ جنهن ماڻهو انهن ۾ حج جي نيت ڪئي ته فحش گفتگو نه ڪري ۽ گناه ۽ جهيڙو (حج ۾) نه ڪري، ۽ جيڪا توهان چڱائي ڪندا الله تعالى انهيءَ کي ڄاڻي ٿو، ۽ سفر جو سامان پاڻ سان گڏ کڻو پوءِ بيشڪ سڀ کان بهتر ثمر خوفِ خدا آهي، ۽ خاص مون کان ڊڄو اي عقلمندو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) حج جا مهينا ته (هاڻي سڀ کي) معلوم آهن (شوال ذيقعد ۽ ذي الحج) پوءِ جو شخص انهن مهينن ۾ پاڻ تي حج لازم ڪري ٿو ته (احرام کان، حج جي آخر تائين) نه زال وٽ وڃي نه ڪي گناھ ڪري ۽ نه جهڳڙو ڪري. ۽ جيڪا ڀلائي ڪريو ٿا تنهن کي خدا ڄاڻي ٿو ۽ (رستي لاءِ) پاڻ سان ثمر کڻو بيشڪ ڀلو ثمر پرهيزگاري آهي. ۽ اي عقل مندو! مون کان ڊڄو!(سيد فرمان علي) حج (جو وقت) معلوم مهينا آهن پوءِ جنهن نيت ڪئي انهن ۾ حج جي پوءِ نه آهي بي حيائيءَ جي ڳالھ ۽ نه بي فرماني ۽ نه آهي جهيڙو ڪرڻ حج ۾ ۽ جيڪو ڪيو ٿا چڱو ڪم، ڄاڻي ٿو ان کي الله. سمر کڻو پوءِ بيشڪ ڀلو سمر پرهيزگاري آهي. ڊڄو مون کان اي عقل وارؤ! .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) حج (جو وقت) معلوم مهينا آهن. پوءِ انهن (مهينن) ۾ جنهن پاڻ تي حج لازم ڪيو (يعني حج جو احرام ٻڌو) ته حج ۾ زالن سان ملڻ (جائز) نه آهي ۽ نڪي گناهه ڪرڻ ۽ پاڻ ۾ جهڳڙو ڪرڻ ۽ جيڪا ڀلائي ڪريو ٿا تنهن کي الله ڄاڻي ٿو. ۽ پاڻ سان سمر کڻو بيشڪ ڀلو سمر پرهيزگاري آهي. ۽ اي عقل مندو ! مون کان ڊڄو. (مولانا محمد مدني) |
| لَيسَ عَلَيكُم جُناحٌ أَن تَبتَغوا فَضلًا مِن رَبِّكُم فَإِذا أَفَضتُم مِن عَرَفٰتٍ فَاذكُرُوا اللَّهَ عِندَ المَشعَرِ الحَرامِ وَاذكُروهُ كَما هَدىٰكُم وَإِن كُنتُم مِن قَبلِهِ لَمِنَ الضّالّينَ (آيت : 198) |
(حج ۾) پنھنجي پالڻھار کان روزيءَ گھرڻ ۾ اوھان تي ڪو گناھ ڪونھي، پوءِ جڏھن عَرفات کان موٽو تڏھن مَشۡعَرالۡحَرام (يعني مزدلفہ) وٽ الله کي ياد ڪريو، ۽ جئن اوھان کي سڌو رستو ڏيکاريائين تئن اوھين (به) کيس ياد ڪريو، ۽ بيشڪ اُن کان اڳ (اوھين) اڻڄاڻن مان ھيؤ.(علامه تاج محمود امروٽي) جيڪڏهن توهان (حج جي موقعي تي) پنهنجي پالڻهار جي فضل (واپار، ڌنڌي دولت ڪمائڻ وغيره) جي تلاش به ڪريو ته انهيءَ ۾ به توهان جي لاءِ ڪو گناه ڪونهي، پوءِ جڏهن عرفات جي ٽڪري ۽ ميدان کان وڏي هجوم ۾ موٽو تڏهن پاڪ يادگار (يعني مزدلفه) ۾ ڪجهه وقت رهي الله جو ذڪر ڪيو ۽ اهڙيءَ طرح ذڪر ڪيو جهڙيءَ طرح توهان کي الله تعاليٰ هدايت ڪئي آهي، ياد رکو ته هن کان اڳ اوهان به انهن ماڻهن منجهان هئو جيڪي راهه ڀلجي ويا هئا.(علامه علي خان ابڙو) ناهي توهان تي ڪو گناه جو پنهنجي رب جو فضل طلب ڪريو، پوءِ توهان جڏهن عرفات کان موٽو ته مزدلفہ ۾ الله کي ياد ڪريو، ۽ الله جو ذڪر ڪريو انهي لاءِ جو توهان کي هدايت ڏنائين ۽ بيشڪ توهان هن کان اڳ يقيناً گمراهن مان هئا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ ان ۾ ڪو ڏوھ نه آهي جو (حج سان گڏ) اوهان پنهنجي پالڻهار جي فضل (واپار جي فائدي) جي خواهش ڪريو. پوءِ جڏهن عرفات کان موٽو ته مشعر الحرام وٽ خدا جو ذڪر ڪريو ۽ جيئن اوهان کي رستو ڏيکاريو اٿس (تئين) ان کي ياد ڪريو ۽ بيشڪ هن کان اڳي اوهان گمراهن مان هئا.(سيد فرمان علي) ناهي اوهان تي ڪو گناھ جو طلب ڪيو فضل پنهنجي رب کان پوءِ جڏهن موٽو عرفات کان ته پوءِ ياد ڪيو الله کي مشعر حرام (مزدلفہ) وٽ ۽ ياد ڪيو ان کي جيئن هدايت ڪيائين اوهان کي جيتوڻيڪ هُيئو ان کان اڳ ۾ گمراهن مان .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) (حج ۾ ) پنهنجي پاليندڙ کان روزي گهرڻ ۾ اوهان تي ڪو گناهه نه آهي. پوءِ جڏهن عرفات کان موٽو ته مشعرالحرام وٽ الله کي ياد ڪريو. ۽ جيئن اوهان کي رستو ڏيکاريو اٿس (تيئن) ان کي ياد ڪريو ۽ بيشڪ هن کان اڳي اوهان گمراهن مان هئا. (مولانا محمد مدني) |
| ثُمَّ أَفيضوا مِن حَيثُ أَفاضَ النّاسُ وَاستَغفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفورٌ رَحيمٌ (آيت : 199) |
پوءِ (اوھين) اُتان (عرفات کان) موٽو جتان عام ماڻھو موٽن ٿا ۽ الله کان بخشش گھرو، ڇوته الله بخشڻھار مھربان آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پوءِ اوهان (مڪي جا ماڻهو) به انهيءَ جاء تي وڃي پوءِ موٽو جتان ٻيا ماڻهو انبوهه ڪري موٽن ٿا ۽ الله کان پنهنجي گناهن جي بخشش گهرو. بيشڪ الله تعاليٰ معاف ڪرڻ وارو ۽ رحم وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) انهي کان پوءِ توهان موٽو جتان ماڻهو موٽن ٿا ۽ الله تعالى کان معافي وٺو، بيشڪ الله تعالى بخشيندڙ ٻاجهارو آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) وري اتان موٽيو جتان عام ماڻهون موٽن ٿا پر الله کان معافي گهرو. بيشڪ الله معاف ڪندڙ نهايت رحم وارو آهي.(سيد فرمان علي) ان کان پوءِ موٽو جتان موٽيا ماڻهو ۽ مغفرت گهرو الله کان.يشڪ الله بخشيندڙ مهربان آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) وري اتان موٽو جتان عام ماڻهو موٽن ٿا. ۽ الله کان معافي گهرو. بيشڪ الله معاف ڪندڙ نهايت رحم وارو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| فَإِذا قَضَيتُم مَنٰسِكَكُم فَاذكُرُوا اللَّهَ كَذِكرِكُم ءاباءَكُم أَو أَشَدَّ ذِكرًا فَمِنَ النّاسِ مَن يَقولُ رَبَّنا ءاتِنا فِى الدُّنيا وَما لَهُ فِى الءاخِرَةِ مِن خَلٰقٍ (آيت : 200) |
پوءِ جڏھن پنھنجي حج جا اَرڪان پُورا ڪريو تڏھن (مِنىٰ ۾) اوھين پنھنجن اَبن ڏاڏن جي ياد ڪرڻ وانگر بلڪ (اُن کان وڌيڪ) گھڻي قدر الله کي ياد ڪريو. پوءِ ماڻھن مان ڪي (اھڙا) آھن جي چوندا آھن ته اسان جا پالڻھار اسان کي دنيا ۾ (ئي چڱائي) ڏي تن کي آخرت ۾ (ڪا) چڱائي نصيب نه آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پوءِ جڏهن حج جا سڀ ارڪان پورا ڪري رهو تڏهن الله تعاليٰ جو ذڪر ڪيو جهڙيءَ طرح اڳي پنهجي ابن ڏاڏن جو شان بيان ڪندا هئو، بلڪ ان کان گهڻو وڌيڪ الله تعاليٰ جي پاڪائي ۽ صفتن جو بيان ڪيو (حج جي ارڪانن جو اصل مقصد اهوئي آهي) پوءِ ڪي ماڻهو اهڙا آهن جي چون ٿا ته اي اسان جا پروردگار! اسان کي دنيا ۾ ئي (چڱائي) ڏي. انهن کي آخرت جي چڱائي مان ڪو حصو نه ملندو.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ جڏهن توهان حج جا ڪم پورا ڪيا ته ياد ڪريو الله کي جيئن توهان پنهنجن ابن ڏاڏن کي ياد ڪندا هئا، بلڪ ان کان به زياده، پوءِ ڪي ماڻهو چون ٿا اي اسان جا رب اسان کي دنيا ڏي ۽ انهن لاءِ آخرت ۾ ڪو ڀاڱو ڪونهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پوءِ جڏهن اوهين پنهنجي حج جا ارڪان پورا ڪريو ته تڏهن الله جو ذڪر ڪريو. پنهنجن ابن ڏاڏن کي ياد ڪرڻ وانگر يا ان کان به زياده ياد ڪريو ۽ ماڻهن مان ڪي اهڙا به آهن جي چون ٿا ته اسان جا پاليندڙ (جو ڏيڻو اٿي سو) دنيا ۾ ئي ڏي، هوڏانهن پوءِ آخرت ۾ اهڙن لاءِ ڪو به حصو نه آهي.(سيد فرمان علي) پوءِ جڏهن پورا ڪيو حج جا احڪام ته پوءِ ياد ڪيو الله کي مثل ياد ڪرڻ اوهان جي پيئرن پنهنجن کي يا وڌيڪ ياد ڪرڻ.وءِ بعضي ماڻهو اهي آهن جو چون ٿا ته اي اسان جا رب! اسان کي (صرف) دنيا ۾ ڏي ۽ ناهي ان لاءِ آخرت ۾ ڪو ڀاڱو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ جڏهن اوهين پنهنجي حج جا ارڪان پورا ڪريو تڏهن الله کي ياد ڪريو. پنهنجن ابن ڏاڏن کي ياد ڪرڻ وانگر يا ان کان به زياده ياد ڪريو پوءِ ماڻهن مان ڪو اهڙو به آهي جو چوي ٿو ته اي اسان جا پاليندڙ ! اسان کي دنيا ۾ ڏي ۽ ان لاءِ آخرت ۾ ڪو به حصو نه آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَمِنهُم مَن يَقولُ رَبَّنا ءاتِنا فِى الدُّنيا حَسَنَةً وَفِى الءاخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النّارِ (آيت : 201) |
۽ منجھائن ڪي (اھڙا) آھن جي چوندا آھن ته اي اسان جا پالڻھار اسان کي دنيا ۾ (به) چڱائي ۽ آخرت ۾ (به) چڱائي ڏي ۽ اسان کي باھ جي عذاب کان بچاءِ.(علامه تاج محمود امروٽي) پر ڪي اهڙ به آهن جي چو ٿا ته اي اسان جا پروردگار! اسان کي دنيا ۾ به چڱائي ڏي ۽ آخرت ۾ به چڱائي ڏي ۽ دوزخ جي عذاب کان بچائي وٺجانءِ.(علامه علي خان ابڙو) ۽ مؤمن چون ٿا اي اسان جا رب اسان کي دنيا ۾ نيڪي ڏي ۽ آخرت ۾ بهشت عطا ڪر ۽ اسان کي جهنم جي باه کان پناه ۾ رک.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ انهن مان ڪي اهڙا به آهن جي چون ٿا ته: اي اسان جا پالڻهار! اسان کي دنيا ۾ نعمت ڏي ۽ آخرت ۾ ثواب ڏي ۽ اسان کي دوزخ جي باھ کان بچاءِ!(سيد فرمان علي) ۽ انهن (ماڻهن) مان اهي به آهن جو چون ٿا ته اي اسان جا رب ڏي اسان کي دنيا ۾ ڀلائي ۽ آخرت ۾ ڀلائي ۽ بچاءِ اسان کي عذاب باھ جي کان .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ انهن مان ڪو اهڙو به آهي جو چوي ٿو ته اي اسان جا پاليندڙ ! اسان کي دنيا ۾ نعمت ڏي ۽ آخرت ۾ به نعمت ڏي ۽ اسان کي باهه جي عذاب کان بچاءِ ! (مولانا محمد مدني) |
| أُولٰئِكَ لَهُم نَصيبٌ مِمّا كَسَبوا وَاللَّهُ سَريعُ الحِسابِ (آيت : 202) |
اُھي ماڻھو جيڪي ڪمايائون تنھن مان کين نصيب آھي، ۽ الله سگھو حساب ڪندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) (يقين ڪيو ته) اهڙن ئي ماڻهن کي سندن چڱن عملن مطابق دنيا ۽ آخرت جي سعادت مان حصو ملندو ۽ الله تعاليٰ عملن جي حساب جانچڻ ۾ بلڪل تکو آهي (هر انسان کي هن جي عملن موافق جلد نتيجا ڏيڻ وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) انهن مؤمنن کي چڱن عملن جي ڪري بهتر ثواب ملندو، ۽ الله تعالى جلد حساب ڪندڙ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) انهن لاءِ پنهنجي ڪمائي مان حصو (آرام) آهي ۽ خدا تمام جلد حساب وٺڻ وارو آهي.(سيد فرمان علي) اهي انهن لاءِ ڀاڱو آهي ان مان جو ڪمايائون ۽ الله تڪڙو حساب ڪندڙ آهي.(مولانا محمد ادريس ڏاهري) انهن لاءِ پنهنجي ڪمائيءَ مان حصو آهي. ۽ الله جي طرفان جلد حساب ٿيڻ وارو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَاذكُرُوا اللَّهَ فى أَيّامٍ مَعدودٰتٍ فَمَن تَعَجَّلَ فى يَومَينِ فَلا إِثمَ عَلَيهِ وَمَن تَأَخَّرَ فَلا إِثمَ عَلَيهِ لِمَنِ اتَّقىٰ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعلَموا أَنَّكُم إِلَيهِ تُحشَرونَ (آيت : 203) |
۽ ڳڻيلن ڏينھن (مِنىٰ وارن) ۾ الله کي ياد ڪريو، پوءِ جيڪو ٻن ڏينھن ۾ تڪڙو نڪري تنھن تي گناھ ڪونھي، ۽ جيڪو دير ڪري تنھن تي (به) گناھ نه آھي (اھو حُڪم) اُن لاءِ آھي جيڪو پرھيزگاري ڪري، ۽ الله کان ڊڄو ۽ ڄاڻو ته اوھين ڏانھس گڏ ڪيا ويندؤ.(علامه تاج محمود امروٽي) حج جي ڳڻيل ڏينهن (ايام تشريق 10، 11، 12، 13 ذوالحج) ۾ الله جي ذڪر ۾ لڳا رهو پر جيڪڏهن ڪو (موٽڻ ۾ تڪڙ ڪري ۽) ٻن ڏينهن ۾ روانو ٿي وڃي ته مٿس گناه ڪونهي، جيڪڏهن ڪو وڌيڪ ڏينهن رهي ته به مٿس گناه ڪونهي اها (جلدي يا دير جي) اجازت انهيءَ ماڻهوءَ لاءِ آهي جو تقوي! وارو آهي. (اصل مقصد تقويٰ آهي) تنهن ڪري هر حال ۾ خدا جو خوف دل ۾ رکي پرهيزگاري ڪريو ۽ ياد رکو ته يقيناً اوهان کي (ڪنهن ڏينهن مرڻو) ۽ خدا جي حضور ۾ گڏ ٿيڻو آهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ الله تعالى کي حج جي ڏينهن ۾ گهڻو ياد ڪريو پوءِ جيڪو (قربانيءَ جي ڏينهن کان پوءِ) مِنى مان تڪڙ ڪري ٻن ڏينهن ۾ موٽيو ته ان تي گناه ناهي، ۽ جيڪو رهي پيو ان تي به گناه ناهي، انهي لاءِ جنهن ۾ خوفِ خدا آهي، ۽ توهان الله تعالى کان خوف ڪريو ۽ يقين ڪريو ته توهان سڀئي الله تعالى ڏانهن موٽايا ويندا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ خدا کي (منى وارن) ڳڻيلن ڏينهن ۾ ياد ڪريو پوءِ جيڪو ٻن ڏينهن ۾ جلدي ڪري (موٽي) ته ان تي ڪو گناھ نه آهي ۽ جيڪو (ٽئين ڏينهن تائين) رهي ته ان تي به ڪو گناھ نه آهي. (هي رعايت) ان لاءِ آهي جيڪو پرهيزگار هجي ۽ الله کان ڊڄندا رهو ۽ پڪ ڄاڻو ته (هڪ ڏينهن) اوهان سڀئي ان ڏي قبرن مان اٿاريا ويندا.(سيد فرمان علي) ۽ ياد ڪيو الله کي ڏينهن ڳڻيلن ۾ پوءِ جنهن جلدي ڪئي ٻن ڏينهن ۾ پوءِ نه آهي ڪو گناھ ان تي ۽ جنهن دير ڪئي (رهي پيو) پوءِ ناهي ڪو گناھ ان تي ان جي لاءِ جو ڊڄندو رهيو ۽ ڊڄو الله کان ۽ يقين ڄاڻو تحقيق اوهان ان ڏانهن اٿاريا ويندؤ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ الله کي (منيٰ وارن) ڳڻيلن ڏينهن ۾ ياد ڪريو. پوءِ جيڪو ٻين ڏينهن ۾ جلدي ڪري (موٽي) ته ان تي ڪو گناهه نه آهي ۽ جيڪو پٺتي رهي ته ان تي به ڪو گناهه نه آهي (هي حڪم) ان لاءِ آهي جيڪو پرهيزگار ٿيو ۽ الله کان ڊڄو ۽ ڄاڻو ته اوهان کي ان ڏي گڏ ڪيو ويندو. (مولانا محمد مدني) |
| وَمِنَ النّاسِ مَن يُعجِبُكَ قَولُهُ فِى الحَيوٰةِ الدُّنيا وَيُشهِدُ اللَّهَ عَلىٰ ما فى قَلبِهِ وَهُوَ أَلَدُّ الخِصامِ (آيت : 204) |
۽ ماڻھن مان ڪو (اِھڙو) آھي جو سندس ڳالھائڻ دنيا جي حياتيءَ ۾ توکي عجب ۾ وجھندو آھي ۽ جيڪي سندس دل ۾ آھي تنھن تي الله کي شاھد ڪندو آھي ھن ھوندي به جو اُھو وڏو جھيڙاگر آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ڪي ماڻهو اهڙا آهن جن جي گفتگو دنيائي زندگي بابت اوهان کي ڏاڍي وڻي ٿي ۽ اهي ماڻهو پنهنجي دل جي پاڪائيءَ تي الله تعاليٰ کي شاهد ڪن ٿا (يعني خدا جو قسم ٿا کڻن) پر حقيقت ۾ هو دشمني ۾ تمام سخت آهن.(علامه علي خان ابڙو) ۽ ڪن ماڻهن جو ڳالهائڻ زندگي ۾ توهان کي عجب ۾ وجهي ٿو ۽ پنهنجي دل جي سچائي تي الله تعالى کي شاهد بنائي ٿو، حالانڪ اهو وڏو فسادي آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ اي رسول! ڪي ماڻهو (منافقن مان اهڙا به آهن جي) جن جون (من موهيندڙ) ڳالهيون (هن فاني) دنيا جي حياتيءَ ۾ تو کي ڏاڍيون سٺيون ٿيون لڳن. ۽ اهي پنهنجي دلي محبت بابت خدا کي شاهد مقرر ڪن ٿا، هوڏانهن اهو (توهان جي) دشمنن ۾ سخت جهڳڙالو آهي.(سيد فرمان علي) ۽ ماڻهن مان ڪو (اهڙو) آهي جو وڻي ٿو توکي ڳالهائڻ ان جو دنيا جي حياتيءَ ۾ ۽ شاهد ٿو ڪري الله کي ان تي جو ان جي دل ۾ آهي ۽ اهو سخت جهيڙاڪار آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ ماڻهن مان ڪو اهڙو آهي جنهنجي دنيا جي حياتي (جي ڪمن) ۾ گفتار توکي پسند اچي ٿي ۽ جيڪي سندس دل ۾ آهي تنهن تي الله کي شاهد ڪري ٿو هوڏانهن اهو سخت جهڳڙالو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذا تَوَلّىٰ سَعىٰ فِى الأَرضِ لِيُفسِدَ فيها وَيُهلِكَ الحَرثَ وَالنَّسلَ وَاللَّهُ لا يُحِبُّ الفَسادَ (آيت : 205) |
۽ جڏھن توکان موٽندو آھي تڏھن ملڪ ۾ ھن لاءِ ڪوشش ڪندو آھي ته منجھس فساد وجھي ۽ پوک ۽ نسل ناس ڪري، ۽ الله فساد کي پسند نه ڪندو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ جڏهن هنن کي حڪومت ٿي ملي تڏهن ملڪ ۾ اهڙيون ڪوششون ڪن ٿا جن ان سان ملڪ ۾ فساد ۽ خربيون پيدا ڪن ۽ پوکن ۽ ٻي پيدائش کي ۽ نسل کي برباد ڪري ڇڏين، پر الله تعاليٰ نٿو پسند ڪري ته آبادي ۽ زندگي جي بدران ويراني ۽ تباهي ٿئي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن توهان وٽان وڃي ٿو ته زمين ۾ فساد وجهي ٿو ۽ پوک ۽ جانور هلاڪ ڪري ٿو، ۽ الله تعالى فساد کي پسند نٿو ڪري.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جڏهن اهو حاڪم ٿيو ته زمين ۾ (اها) ڪوشش ڪندو ته ان ۾ فساد وجهي ۽ پوک ۽ نسل کي تباھ ڪري. ۽ الله فساد کي پسند نٿو ڪري.(سيد فرمان علي) ۽ جنهن وقت موٽي ٿو (اوهان وٽان) ته ڪوشش ٿو ڪري زمين ۾ تانته فساد وجهي ان ۾ ۽ هلاڪ ڪري پوک ۽ نسل کي. الله نه ٿو پسند ڪري فساد ڪرڻ کي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ اهو جڏهن حاڪم ٿيندو ته زمين ۾ (اها) ڪوشش ڪندو ته ان ۾ فساد وجهي. ۽ پوک ۽ نسل کي تباهه ڪري. ۽ الله فساد کي پسند نه ٿو ڪري. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذا قيلَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ أَخَذَتهُ العِزَّةُ بِالإِثمِ فَحَسبُهُ جَهَنَّمُ وَلَبِئسَ المِهادُ (آيت : 206) |
۽ جڏھن اُن کي چئبو آھي ته الله کان ڊڄ تڏھن وڏائي کيس گناہ تي آڪڙائيندي آھي پوءِ کيس (سزا) دوزخ بس آھي، ۽ اُھو ضرور بڇڙو ھنڌ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ جڏهن اهڙن ماڻهن کي چيو وڃي ٿو ته خدا کان ڊڄو (۽ ظلم ۽ فساد ڇڏي ڏيو) تڏهن هنن جو هٺ ۽ تڪبر هنن کي وڌيڪ گناهن ۽ ظلمن لاءِ آماده ڪري ٿو. (هو ڪڏهن به باز نه ايندا هنن کي فقط جهنم ئي ڪافي ٿيندو، اهو هنڌ ڪهڙو نه خراب آهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن انهي کي چيو وڃي ٿو ته الله تعالى کان ڊڄ تڏهن وڏائي کيس گناه تي همٿائي ٿي انهي لاءِ جهنم ڪافي آهي ۽ تمام خراب جاءِ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جڏهن کيس چئجي ٿو ته خدا کان ڊڄ! ته ان کان (سندس) مغروري گناھ ڪرائيندي، پوءِ اهڙي (بدبخت) لاءِ دوزخ بس آهي. ۽ اها تمام بڇڙي جاءِ آهي.(سيد فرمان علي) ۽ جنهن وقت چيو ٿو وڃي ان کي ته ڊڄ الله کان ته آڪڙ ڪرائيندي آهي ان کي وڏائي گناھ ڪرڻ تي پوءِ ڪافي آهي ان لاءِ جهنم ۽ ضرور اهو بڇڙو هنڌ آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جڏهن کيس چيو ويندو ته الله کان ڊڄ ته ان کان (سندس) مغروري گناهه ڪرائيندي پوءِ ان لاءِ دوزخ بس آهي. ۽ اها بڇڙي جاءِ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَمِنَ النّاسِ مَن يَشرى نَفسَهُ ابتِغاءَ مَرضاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءوفٌ بِالعِبادِ (آيت : 207) |
ماڻھن مان ڪو اھڙو آھي جو الله جي راضپي حاصل ڪرڻ لاءِ پاڻ کي وڪڻندو آھي، ۽ الله ٻانھن تي مھربان آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) انهن جي ابتڙ ڪي ماڻهو وري اهڙا به آهن جي الله تعاليٰ جي راضپي جي طلب ۾ پنهنجون جانيون به قربان ڪرڻ لاءِ تيار آهن، الله تعاليٰ بيشڪ اهڙن ٻانهن تي ڏاڍو شفيق ۽ مهربان آهي.(علامه علي خان ابڙو) ڪي خوش قسمت ماڻهو اهي آهن جيڪي الله جي رضامندي لاءِ جان جي بازي لڳائن ٿا، ۽ الله پنهنجن ٻانهن تي نهايت مهربان آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ انسانن مان (خدا جا عبد) ڪي اهڙا به آهن جو خدا جي خوشنودي حاصل ڪرڻ لاءِ پنهنجي جان (به) وڪڻي ڇڏين ٿا ۽ خدا اهڙن عبدن تي تمام گهڻو مهربان آهي.(سيد فرمان علي) ۽ ماڻهن مان ڪو (اهڙو آهي) جو وڪڻي ٿو پنهنجو پاڻ الله جي رضا طلب ڪرڻ لاءِ ۽ الله ٻاجھ ڪندڙ آهي ٻانهن سان .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ ماڻهن مان ڪو اهڙو آهي جو پنهنجي جان کي الله جي رضامندي حاصل ڪرڻ لاءِ وڪڻي ٿو. ۽ الله ٻانهن تي وڏو مهربان آهي. (مولانا محمد مدني) |
| يٰأَيُّهَا الَّذينَ ءامَنُوا ادخُلوا فِى السِّلمِ كافَّةً وَلا تَتَّبِعوا خُطُوٰتِ الشَّيطٰنِ إِنَّهُ لَكُم عَدُوٌّ مُبينٌ (آيت : 208) |
اي ايمان وارؤ پورا اسلام ۾ داخل ٿيو، ۽ شيطان جي وِکن تي نه ھلو، ڇوته اُھو اوھان جو پڌرو ويري آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) اي ايمان وارؤ! (اعتقاد ۽ عمل جي سڀني ڳالهين ۾) پوريءَ طرح (نه رڳو نالي طور) مسلمان (فرمانبردار) ٿيو ۽ خبردار متان شيطاني وسوسن جي پيروي ڪريو. شيطان ته اوهان جو ظاهر ظهور دشمن آهي.(علامه علي خان ابڙو) اي مؤمنو! اسلام ۾ پوري طرح داخل ٿيو، ۽ شيطان جي نقشِ قدم تي نه هلو، بيشڪ اهو توهان جو ظاهر دشمن آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اي ايمان وارو! اوهين سڀئي (گڏجي) اسلام ۾ (چڱيءَ طرح) داخل ٿي وڃو ۽ شيطان جي قدمن تي نه هلو! بيشڪ اوهان جو اهو ظاهر بظاهر دشمن آهي.(سيد فرمان علي) اي ايمان وارؤ – داخل ٿيو اسلام ۾ پورا پورا ۽ نه تابعداري ڪيو شيطان جي وکن جي بيشڪ اهو اوهان جو کليو دشمن آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اي ايمان وارو ! اوهين سڀئي (گڏجي) اسلام ۾ داخل ٿيو. ۽ شيطان جي قدمن تي نه هلو ! بيشڪ اهو اوهان جو ظاهر دشمن آهي. (مولانا محمد مدني) |
| فَإِن زَلَلتُم مِن بَعدِ ما جاءَتكُمُ البَيِّنٰتُ فَاعلَموا أَنَّ اللَّهَ عَزيزٌ حَكيمٌ (آيت : 209) |
پوءِ جيڪڏھن اوھين ان کانپوءِ جو اوھان وٽ چٽا دليل آيا (اِسلام کان) ٿڙندؤ ته ڄاڻو ته الله غالِب حڪمت وارو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) اي مؤمنو! توهان وٽ هدايت جا چٽا دليل اچي چڪا آهن، پوءِ به جي توهان حق جي راهه کان لڏي ويندؤ ته ياد رکو (سزا جي قانون کان ڪونه بچي سگهندؤ) الله تعاليٰ وڏي طاقت وارو سڀني تي غالب ۽ وڏي حڪمت وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ توهان جيڪڏهن لغزش کائو ٿا صاف دليل اچڻ کان پوءِ به پوءِ يقين ڪريو تحقيق الله تعالى غالب حڪمت وارو آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پوءِ جيڪڏهن، هن کان پوءِ جو، اوهان کي ظاهر ڳالهيون پهتيون آهن، ٿڙندوء ته چڱيءَ طرح ياد رکو ته خدا هر طرح غالب ۽ تدبير وارو آهي.(سيد فرمان علي) پوءِ جيڪڏهن ترڪي پئو ان کان پوءِ جو آيا اوهان وٽ روشن دليل پوءِ يقين ڄاڻو ته بيشڪ الله غالب، حڪمت وارو آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ جيڪڏهن هن کان پوءِ به جو اوهان کي ظاهر ڳالهيون پهتيون آهن اوهين ٿڙندؤ ته ڄاڻو ته بيشڪ الله زبردست (۽) حڪمت وارو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| هَل يَنظُرونَ إِلّا أَن يَأتِيَهُمُ اللَّهُ فى ظُلَلٍ مِنَ الغَمامِ وَالمَلٰئِكَةُ وَقُضِىَ الأَمرُ وَإِلَى اللَّهِ تُرجَعُ الأُمورُ (آيت : 210) |
(ڪافر) ھن کان سواءِ انتظار نه ڪندا آھن ته الله (جو عذاب) جُھڙ جي پاڇن ۾ وٽن اچي ۽ ملائڪ (به) ۽ ڪم فيصل ڪيو وڃي، ۽ الله ڏانھن سڀ ڪم موٽايا ويندا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) پوءِ هي (منڪر) ڇاجي لاءِ ترسيا ويٺا آهن؟ ڇا انهيءَ لاءِ ته خود خدا ڪڪرن جي چبوترن ۾ وٽن لهي اچي ۽ ملائڪ به (صفون ٻڌي سندس چوڌاري بيٺا هجن) ۽ اهڙيءَ طرح جيڪو فيصلو ٿيڻو هجي سو ٿي وڃي. (پر ائين نه ڪڏهن ٿيو آهي نه ٿي سگهي ٿو اهڙو انتظار نه رکن. الله تعاليٰ پنهنجي ئي رٿن موجب کين سيکت ڏيندو) سڀني ڪمن جو سرشتو الله تعاليٰ جي هٿ ۾ آهي.(علامه علي خان ابڙو) نٿا انتظار ڪن مگر اِهو جو انهن وٽ الله جو عذاب اچي سائي دار ڪڪر ۾ يا ملائڪ عذاب کڻي اچن ۽ انهن جو ڪم پورو ڪيو وڃي ۽ الله تعالى ڏانهن سڀني ڪمن جو موٽڻ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ڇا! اهي ماڻهو هن ڳالھ جا منتظر آهن ته الله جو عذاب وٽن ڪڪرن جي ڇانوَ ۾ اچي ۽ (عذاب جا) ملائڪ به ۽ سڀ جهڳڙا ختم ٿين. هوڏانهن (آخر) سڀ ڪم خدا ڏي ئي موٽايا ويندا.(سيد فرمان علي) نه ٿا انتظار ڪن مگر هن ڳالھ جو ته اچي انهن وٽ الله (جو عذاب) ڪڪرن جي پاڇن ۾ ۽ ملائڪ ۽ فيصلو ڪيو وڃي معاملو ۽ الله ڏانهن ٿا موٽايا وڃن معاملا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اهي هن کان سواءِ (ڪو) انتظار نه ٿا ڪن ته الله وٽن ڪڪِرن جي ڇانو ۾ اچي ۽ ملائڪ به. ۽ ڪم پورو ڪيو وڃي. ۽ سڀ ڪم الله ڏي ئي موٽايا وڃن ٿا. (مولانا محمد مدني) |
| سَل بَنى إِسرٰءيلَ كَم ءاتَينٰهُم مِن ءايَةٍ بَيِّنَةٍ وَمَن يُبَدِّل نِعمَةَ اللَّهِ مِن بَعدِ ما جاءَتهُ فَإِنَّ اللَّهَ شَديدُ العِقابِ (آيت : 211) |
(اي پيغمبر) بني اِسرائيلن کان پُڇا ڪر ته کين ڪيتريون چٽيون نشانيون ڏنيون سين، ۽ جيڪي الله جي نعمت کي پاڻ وٽ اچڻ کانپوءِ مٽائيندو ته بيشڪ الله سخت عذاب ڪندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) بني اسرائيلن کان پڇو ته اسان هنن کي (سچائي جون ڪيتريون نه) چٽيون نشانيون ڏنيون هيون ۽ جيڪڏهن ڪوئي (هنن وانگر) خدا جي ڏنل نعمت (صحيح هدايتن) کي مٽائي (باطل ۽ برائي جي واٽ) وٺي ٿو ته پوءِ خدا جو جزا ۽ سزا وارو قانون به سزا ڏيڻ ۾ تمام سخت آهي.(علامه علي خان ابڙو) بني اسرائيل وارن کان پڇو اسان ڪيترا صاف دليل ان کي ڏنا، ۽ جيڪو شخص الله تعالى جي ڏنل نعمتن کي مَٽائي ٿو پوءِ بيشڪ الله تعالى جو عذاب سخت آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي رسول!) بني اسرائيل کان پڇ ته اسان انهن کي ڪهڙيون نه ظاهر نشانيون ڏنيون. ۽ جڏهن ڪنهن شخص وٽ خدا جي نعمت (ڪتاب) آڻي، ان کان پوءِ به ان کي بدلائي ته بيشڪ الله جي سزا سخت آهي.(سيد فرمان علي) پڇ بني اسرائيل کان ته ڪيترا ڏناسون انهن کي دليل روشن ۽ جيڪو مٽائي ٿو الله جي نعمت ان کان پوءِ جو آئي ان وٽ پوءِ بيشڪ الله ڏاڍو عذاب (ڏيندڙ) آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) بني اسرائيلن کان پڇ ته اسان انهن کي ڪيتريون ظاهر نشانيون ڏنيون. ۽ جيڪو الله جي نعمت کي بدلائيندو هن کان پوءِ به جو اها ان کي پهتي ته بيشڪ الله جي سزا سخت آهي. (مولانا محمد مدني) |
| زُيِّنَ لِلَّذينَ كَفَرُوا الحَيوٰةُ الدُّنيا وَيَسخَرونَ مِنَ الَّذينَ ءامَنوا وَالَّذينَ اتَّقَوا فَوقَهُم يَومَ القِيٰمَةِ وَاللَّهُ يَرزُقُ مَن يَشاءُ بِغَيرِ حِسابٍ (آيت : 212) |
ڪافرن لاءِ دُنيا جي حياتي سينگاري ويئي ۽ مؤمنن سان ٺـٺوليون ڪندا آھن، ۽ جيڪي پرھيزگار آھن سي قيامت جي ڏينھن اُنھن (ڪافرن) جي مٿئون ھوندا، ۽ الله جنھن کي گھرندو آھي تنھن کي اَڻ ڳڻي روزي ڏيندو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ڪافرن کي هن دنيا جي (عيش عشرت واري) زندگي تمام سهڻي ۽ وڻندڙ ٿي لڳي. هو ايمان وارن جي (هاڻوڪي مسڪينائي جي حالت ڏسي) مسخري ٿا ڪن، پر اهي پرهيزگار مسڪين قيامت جي ڏينهن هنن (ڪافرن) جي ڀيٽ ۾ وڏي مرتبي وارا هوندا. (حق جا منڪر ايترو به نٿا ڄاڻن ته اهي مسڪين خدا جي فضل سان سڀاڻي مالدار ٿي سگهن ٿا) الله تعاليٰ جنهن کي چاهي ٿو تنهن کي بي حساب گهڻو رزق ڏئي ٿو.(علامه علي خان ابڙو) ڪافرن جي نظرن ۾ دنيا جي زندگي سهڻي ڪئي وئي آهي ۽ مسڪيني جي ڪري مسلمانن تي کلن ٿا ۽ مؤمن انهن کان قيامت جي ڏينهن مٿي هوندا ۽ الله تعالى جنهنکي گهري بي حساب روزي ڏئي ٿو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) جن ماڻهن ڪفر اختيار ڪيو انهن لاءِ دنيا جي (فاني) زندگي تمام سٺي ڪري ڏيکاري ويئي آهي ۽ اهي ايمان وارن تان مسخريون ٿا ڪن. مگر جيڪي پرهيزگار ٿيا اهي قيامت جي ڏينهن انهن کان گهڻو مٿي هوندا ۽ خدا جنهن کي گهري تنهن کي بي حساب روزي عطا فرمائي ٿو.(سيد فرمان علي) سينگاري وئي ڪافرن جي لاءِ حياتي دنيا جي ۽ چٿر ٿا ڪن انهن تان جو ايمان آندائون ۽ جيڪي پرهيزگار ٿيا انهن کان مٿي هوندا قيامت جي ڏينهن ۽ الله رزق ٿو ڏئي جنهن کي گهري حساب کان سواءِ .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) دنيا جي حياتي ڪافرن کي وڻندڙ ڪري ڏيکاري ويئي آهي ۽ اهي ايمان وارن تان مسخريون ٿا ڪن. ۽ جيڪي پرهيزگار ٿياسي قيامت جي ڏينهن انهن کان مٿي هوندا ۽ الله جنهن کي گهري تنهن کي بيشمار روزي ڏئي ٿو. (مولانا محمد مدني) |
| كانَ النّاسُ أُمَّةً وٰحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيّۦنَ مُبَشِّرينَ وَمُنذِرينَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ الكِتٰبَ بِالحَقِّ لِيَحكُمَ بَينَ النّاسِ فيمَا اختَلَفوا فيهِ وَمَا اختَلَفَ فيهِ إِلَّا الَّذينَ أوتوهُ مِن بَعدِ ما جاءَتهُمُ البَيِّنٰتُ بَغيًا بَينَهُم فَهَدَى اللَّهُ الَّذينَ ءامَنوا لِمَا اختَلَفوا فيهِ مِنَ الحَقِّ بِإِذنِهِ وَاللَّهُ يَهدى مَن يَشاءُ إِلىٰ صِرٰطٍ مُستَقيمٍ (آيت : 213) |
سڀ ماڻھو ھڪ ٽولي هُئا، پوءِ (ڦري اِختلاف ۾ پيا تنھنڪري) الله پيغمبرن کي خوشخبري ڏيندڙ ۽ ڊيڄاريندڙ ڪري موڪليو، ۽ ساڻن سچ سان ڪتاب ھن لاءِ لاٿائين ته (اُھو ڪتاب) ماڻھن جي وچ ۾ جنھن (ڳالھ) بابت جھڳڙو ڪندا آھن (تنھن بابت) نبيرو ڪري، ۽ اُنھيءَ بابت (ٻئي ڪنھن به) تڪرار نه ڪيو پر جن کي اُھو (ڪتاب) ڏنو ويو تن پڌرن حڪمن اچڻ کانپوءِ پاڻ ۾ ساڙ پيل سببان (تڪرار ڪيو)، پوءِ الله اُھا سچي ڳالھ جنھن بابت جھڳڙو ڪيائون تنھن ڏانھن پنھنجي حُڪم سان مؤمنن کي سڌو رستو ڏيکاريو، ۽ الله جنھن کي گھرندو آھي تنھن کي سڌو رستو ڏيکاريندو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) شروعات ۾ سڀ انسان هڪ ئي قوم هئا. (پر پوءِ پاڻ ۾ ضد ۽ اختلاف ڪري جدا جدا ٽوليون ٺاهيائون) تنهن ڪري الله تعاليٰ (هڪ ٻئي پٺيان) نبي موڪليا جيڪي کين (ايمان ۽ عمل جي برڪتن جي) خوشخبري ڏيندا هئا ۽ (انڪار ۽ بدعملن جي نتيجن کان) خبردار ڪندا هئا ۽ پڻ انهن سان گڏ هن حق جي واٽ ڏيکاريندڙ ڪتاب نازل ڪيا، انهيءَ لاءِ ته جن ڳالهين ۾ هو اختلاف ڪرڻ لڳا هئا تن به نسبت فيصلو ڏئي (۽ سڀني کي حق جي راهه تي اتحاد ۾ آڻي) ۽ انهن ماڻهن جو هڪ ٻئي کان اختلاف ڪيو، (ڪو) سو انهيءَ ڪري ته نه هو هدايت ۽ حقيقت کان بي خبر هئا. الله جي هدايت جا چٽا حڪم هنن جي اڳيان هئا، پر تڏهن به رڳو هڪ ٻئي سان ضد ۽ دشمني جي ڪري اختلاف ڪرڻ لڳا هئا. آخرڪار الله تعاليٰ (پنهنجي فضل واري حڪم سان) ايمان وارن کي (يعني حضرت جن جي امت کي) ها حق جي واٽ ڏيکاري جنهن به نسبت اڳين قومن ۾ اختلاف پئجي ويا هئا (۽ هڪ ٻئي کي ڪوڙو ۽ غلط سمجهندا هئا) بيشڪ الله تعاليٰ جنهن کي چاهي ٿو تنهن کي دين جي سڌي واٽ ڏيکاري ٿو.(علامه علي خان ابڙو) سڀئي ماڻهو هڪڙي دين تي هئا (پوءِ اختلاف ڪيائون) پوءِ الله نبين کي خوشخبري ڏيندڙ ۽ ڊيڄاريندڙ ڪري موڪليو، ۽ انهن تي سچا ڪتاب نازل فرمايا انهي لاءِ جو ماڻهن ۾ فيصلو ڪن حق جو جن ڳالهين ۾ انهن اختلاف ٿي ڪيو ۽ ڪتاب ۾ ٻئي ڪنهن اختلاف نه ڪيو مگر جن کي آسماني ڪتاب مليو اهو به ان کان پوءِ جڏهن وٽن صاف دليل آيا پاڻ ۾ سرڪشي جي ڪري، پوءِ الله مؤمنن کي پنهنجي حڪم سان حق جي ڳالهه ڏيکاري جنهن ۾ اهي اختلاف ڪندا هئا، ۽ الله تعالى جنهنکي چاهي سنئين رستي تي هلائي ٿو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (شروع ۾ سڀ) ماڻو هڪ ئي دين تي هئا. پوءِ (پاڻ ۾ وڙهڻ لڳا ته) خدا (نجات سان) خوشخبري ڏيڻ وارا ۽ (عذاب کان) ڊيڄارڻ وارا نبي موڪليا ۽ انهن نبين سان گڏ برحق ڪتاب به نازل ڪيو ته جيئن (اهو ڪتاب) ماڻهن ۾ جنهن ڳالھ بابت انهن جهڳڙو ڪيو هجي ته فيصلو ڪري ۽ پوءِ (افسوس ته اهو آهي جو) ان حڪم سان اختلاف به انهن ئي ڪيو جن کي ڪتاب ڏنو ويو هو! (پڻ اهو به) ان کان پوءِ جڏهن الله جا صاف صاف حڪم انهن وٽ آيا ۽ (وري) اهي به پنهنجي شرارت سان! تڏهن خدا پنهنجي خاص مهرباني سان ايماندارن کي اها راھ ڏيکاري جنهن ۾ انهن ماڻهن اختلاف وجهي ڇڏيو هو ۽ خدا جنهن کي گهري تنهن کي سڌو رستو ڏيکاري ٿو.(سيد فرمان علي) (شروعات ۾) ماڻهو هڪ (ئي) جماعت هئا.وءِ موڪليو الله نبين کي خوشخبري ڏيندڙ ۽ ڊيڄاريندڙ ڪري ۽ لاٿائين انهن سان ڪتاب کي حق سان تانته فيصلو ڪري ماڻهن ۾ ان ڳالهين جو، جو اختلاف ڪيائون انهن ۾ ۽ نه اختلاف ڪيو ان ۾ مگر انهن جو ڏنا ويا اهي (ڪتاب) ان کان پوءِ جو آيا انهن وٽ روشن دليل.ببان حسد ڪرڻ جي پاڻ ۾ پوءِ هدايت ڪئي الله انهن کي جو ايمان آندائون ان جي لاءِ جو اختلاف ڪيائون ان ۾ پنهنجي توفيق سان ۽ الله هدايت ٿو ڪري جنهن کي گهري سڌي واٽ ڏانهن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) (سڀ) ماڻهو هڪ جماعت هئا. پوءِ الله نبين کي خوش خبري ٻڌائيندڙ ۽ ڊيڄاريندڙ ڪري موڪليو ۽ انهن سان سچو ڪتاب لاٿائين ته جيئن (اهو ڪتاب) ماڻهن ۾ جنهن ڳالهه بابت انهن جهڳڙو ڪيو فيصلو ڪري. ۽ ان ۾ هڪ ٻئي سان حسد جي ڪري رڳو انهن اختلاف ڪيو جن کي اهو ڏنو ويو، هن کان پوءِ به جو وٽن ظاهر ڳالهيون آيون. پوءِ جنهن سچي ڳالهه ۾ اختلاف ڪيائون تنهن ڏي الله پنهنجي حڪم سان ايمان وارن کي رستو ڏيکاريو. ۽ الله جنهن کي گهري تنهن کي سڌو رستو ڏيکاري ٿو. (مولانا محمد مدني) |
| أَم حَسِبتُم أَن تَدخُلُوا الجَنَّةَ وَلَمّا يَأتِكُم مَثَلُ الَّذينَ خَلَوا مِن قَبلِكُم مَسَّتهُمُ البَأساءُ وَالضَّرّاءُ وَزُلزِلوا حَتّىٰ يَقولَ الرَّسولُ وَالَّذينَ ءامَنوا مَعَهُ مَتىٰ نَصرُ اللَّهِ أَلا إِنَّ نَصرَ اللَّهِ قَريبٌ (آيت : 214) |
(اي مسلمانؤ اوھين) ھن ھوندي به بھشت ۾ گھڙڻ جو گمان ڪندا آھيو ڇا؟جو اڃان اوھان کي اُنھن جي حالت نه آئي آھي جيڪي اوھان کان اڳ گذريا، جن کي سڃائي ۽ ڏُک پُھتو ۽ ايستائين لوڌيا ويا جيستائين پيغمبر ۽ جي مؤمن ساڻس هُئا (تن دُعا گُھري) چيو ٿي ته الله جي مدد ڪڏھن پھچندي؟ (چيو وين ته) ھوشيار رھو ته الله جي مدد ويجھي آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) (اي مسلمانو!) ڇا توهان ائين سمجهيو آهي ته (رڳو زباني طرح ايمان جي دعويٰ ڪري) توهان جنت ۾ داخل ٿي ويندؤ! حالانڪ اڃا ته توهان انهن آزمائش مان نه لنگهيا آهيو جي اڳين ماڻهن کي پيش آيون ۽ وڏن مشڪلاتن ۽ هراسن ۾ هنن جون دليون دهلجي ويون. تان جو الله جي رسول ۽ ايمان وارن پڪاريو ته اي الله سائين! تنهنجي مدد ڪڏهن پهچندي. (جواب آيو ته) دل نه لوڙهيو بيشڪ خدا جي مدد ويجهي آهي.(علامه علي خان ابڙو) ڇا توهان سمجهو ٿا ته بهشت ۾ داخل ٿي ويندا، ۽ اڃان توهان تي اڳين امتن جهڙا مثال نه آيا آهن، انهن کي پهتي مسڪيني ۽ بيماري ايستائين جو پريشان ڪيا ويا تان جو رسول ڪريم ۽ جيڪي مؤمن ساڻن گڏ هئا. انهن چيو الله جي مدد ڪڏهن ايندي خبردار ! بيشڪ الله جي مدد ويجهي آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ڀلا اوهان کي هي خيال آهي ڇا ته اوهين جنت ۾ داخل ٿيندوء! هوڏانهن اوهان تي انهن جهڙي حالت پيش نه آئي آهي جيڪي اوهان کان اڳ گذري ويا، جو انهن کي طرح طرح جي تڪليف (فاقه ڪشيءَ، محتاجي) ۽ بيماريءَ ورتو. پڻ اهي زلزلي ۾ ايتري قدر لوڏيا ويا جو آخر (عاجز ٿي) رسول ۽ ايمان وارا، جي ان (نبي) سان گڏ هئا، چوڻ لڳا (ڏسجي ته) خدا جي مدد ڪڏهن ايندي؟ ڏسو! (گهٻرايو نه) خدا جي مدد پڪ ويجهي آهي.(سيد فرمان علي) ڇا اهو خيال ٿا ڪيو ته (ائين) داخل ٿيندؤ بهشت ۾ ۽ اڃا نه آئي آهي اوهان وٽ حالت انهن واري جو گذريا اوهان کان اڳ ۾ پهتي انهن کي سختي ۽ ڏک ۽ لوڏيا ويا تان جو چوڻ لڳو (ان وقت جو) رسول ۽ جن ايمان آندو ان سان گڏ ته ڪڏهن ايندي مدد الله جي.بردار، بيشڪ الله جي مدد ويجهي آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ڀلا اوهان کي هي خيال آهي ڇا ته اوهين جنت ۾ داخل ٿيندو هوڏانهن اوهان تي انهن جهڙي حالت نه آئي آهي جيڪي اوهان کان اڳي گذري ويا. انهن کي سختي ۽ تڪليف پهتي ۽ کين ايتري قدر لوڏيو ويو جو رسول ۽ جن ان سان گڏ ايمان آندو تن ٿي چيو ته الله جي مدد ڪڏهن ايندي؟ هوشيار رهو ! بيشڪ الله جي مدد ويجهي آهي. (مولانا محمد مدني) |
| يَسـَٔلونَكَ ماذا يُنفِقونَ قُل ما أَنفَقتُم مِن خَيرٍ فَلِلوٰلِدَينِ وَالأَقرَبينَ وَاليَتٰمىٰ وَالمَسٰكينِ وَابنِ السَّبيلِ وَما تَفعَلوا مِن خَيرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَليمٌ (آيت : 215) |
(اي پيغمبر) توکان پڇن ٿا ته (اُھي) ڇا خرچين؟ (کين) چؤ ته جيڪو مال خرچي سو ماءُ پيءُ ۽ مائٽن ۽ ڇورن (ٻارن) ۽ مسڪينن ۽ مسافرن کي (ڏيڻ) جڳائي، ۽ جيڪا چڱائي ڪندؤ (سا لھندؤ) ڇوته الله اُنکي ڄاڻندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) (اي پيغمبر) توکان ماڻهو پڇن ٿا ته ڪهڙي خيرات ڪن ۽ ڪهڙيءَ طرح ڪن. انهن کي چئو ته، جيڪي توهان پنهنجي مال مان بچائي سگهو سو خدا جي راهه ۾ خرچ ڪيو. ان لاءِ حقدار آهن ماءِ پيءِ، مٽ مائٽ، يتيم مسڪين ۽ مسافر ۽ ياد رکو ته جيڪا به چڱائي توهان ڪيو ٿا سا الله تعاليٰ چڱيءَ طرح ڄاڻي ٿو (۽ ان جو اجر ڏئي ٿو).(علامه علي خان ابڙو) اي حبيب ! توهان کان پڇن ٿا ڇا خرچ ڪن، توهان فرمايو جيڪو مال نيڪيءَ ۾ خرچ ڪريو اهو ماءُ پيءُ ۽ ويجهن رشتيدارن ۽ يتيمن ۽ مسڪينن ۽ مسافرن جي لاءِ آهي، ۽ توهان جيڪو چڱو ڪم ڪريو ٿا، پوءِ بيشڪ الله تعالى انهيءَ کي ڄاڻي ٿو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اي رسول ماڻهو تو کان پڇن ٿا ته (خدا جي راھ ۾) ڇا ڏيون! (کين) چئو ته اوهان پنهنجي پاڪ ڪمائيءَ مان جو ڪجھ خرچ ڪيو ته اهو اوهان جي ماءُ پيءُ ۽ قريبن ۽ يتيمن ۽ محتاجن ۽ پرديسين جو حق آهي. ۽ جيڪا به ڀلائي ڪندوء تنهن کي خدا ڄاڻندڙ آهي.(سيد فرمان علي) پڇا ٿا ڪن توکان ته ڇا خرچ ڪن.رماءِ ته جيڪي خرچ ڪيو (پنهنجي) مال مان اهو پيءُ ماءُ ۽ ويجهن مائٽن ۽ يتيمن ۽ مسڪينن ۽ مسافر لاءِ. جيڪا به ڪندؤ نيڪي پوءِ بيشڪ الله اها ڄاڻندڙ آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) توکان پڇن ٿا ته ڇا خرچ ڪريون؟. (کين) چئو ته جيڪو مال خرچ ڪريو سو ماءُ پيءُ ۽ ويجهن مائٽن ۽ يتيمن ۽ مسڪينن ۽ مسافرن لاءِ آهي ۽ جيڪا ڀلائي ڪندو تنهن کي الله ڄاڻندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| كُتِبَ عَلَيكُمُ القِتالُ وَهُوَ كُرهٌ لَكُم وَعَسىٰ أَن تَكرَهوا شَيـًٔا وَهُوَ خَيرٌ لَكُم وَعَسىٰ أَن تُحِبّوا شَيـًٔا وَهُوَ شَرٌّ لَكُم وَاللَّهُ يَعلَمُ وَأَنتُم لا تَعلَمونَ (آيت : 216) |
(اي مؤمنؤ) اوھان تي (ڪافرن سان) ويڙھ ڪرڻ فرض ڪئي ويئي آھي ۽ اُھا اوھان کي ناخوش لڳندي آھي، ۽ شايد (اوھين) ڪنھن شي کي ناخوش ڀانيو ۽ (حقيقت ڪري) اُھا اوھان لاءِ ڀلي ھُجي، ۽ شايد ڪنھن شي کي پيارو رکو ۽ اُھا اوھان لاءِ بڇڙي ھجي، ۽ الله ڄاڻندو آھي ۽ اوھين نه ڄاڻندا آھيو.(علامه تاج محمود امروٽي) توهان کي لڙائيءَ جو حڪم ڏنو ويو آهي، اهو توهان کي نٿو وڻي، پر ممڪن آهي ته جيڪا شيء توهان کي ناپسند آهي سا توهان جي لاءِ فائدي واري هجي ۽ جيڪا توهان پسند ٿا ڪيو سا توهان جي لاءِ نقصانڪار هجي. الله تعاليٰ ڄاڻي ٿو، پر توهان نٿا ڄاڻو.(علامه علي خان ابڙو) توهان تي جهاد فرض ڪيو ويو آهي ۽ اهو توهان کي ناپسند آهي، ۽ قريب آهي جو توهان کي ڪا شيءِ بُري لڳي ۽ اها توهان لاءِ بهتر هجي ۽ قريب آهي جو توهان کي ڪا شيءِ وڻي ۽ اها توهان لاءِ خراب هجي ۽ الله ڄاڻي ٿو ۽ توهان نٿا ڄاڻو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (مسلمانو!) توهان تي جهاد فرض ڪيو ويو آهي ۽ اها ڳالھ اوهان کي ڳوري ٿي لڳي. ۽ شايد اوهان ڪنهن شيءَ (جهاد) کي پسند نه ڪريو ۽ اها اوهان لاءِ چڱي هجي. ۽ شايد ڪنهن شيءَ کي اوهان پسند ڪريو ۽ (در اصل) اها، توهان لاءِ بڇڙي هجي! ۽ خدا ته چڱي طرح ڄاڻي ٿو، پر اوهين نٿا ڄاڻو.(سيد فرمان علي) فرض ڪيو ويو اوهان تي جهاد ۽ اهو ناپسند آهي اوهان کي ۽ ٿي سگهي ٿو جو نه پسند ڪيو اوهان ڪا شيءِ ۽ اها ڀلي آهي اوهان لاءِ ۽ ٿي سگهي ٿو جو پسند ڪيو ڪا شيءِ ۽ اها بڇڙي آهي اوهان لاءِ ۽ الله ڄاڻي ٿو ۽ اوهان نه ٿا ڄاڻو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) جنگ ڪرڻ اوهان تي لازم ڪئي وئي آهي ۽ اها اوهان کي بڇڙي ٿي لڳي ۽ شايد اوهين ڪنهن شئي کي ناپسند ڪريو ۽ اها اوهان لاءِ چڱي هجي. ۽ شايد اوهين ڪنهن شئي کي پسند ڪريو ۽ اها اوهان لاءِ بڇڙي هجي. هوڏانهن الله ڄاڻي ٿو ۽ اوهين نه ٿا ڄاڻو. (مولانا محمد مدني) |
| يَسـَٔلونَكَ عَنِ الشَّهرِ الحَرامِ قِتالٍ فيهِ قُل قِتالٌ فيهِ كَبيرٌ وَصَدٌّ عَن سَبيلِ اللَّهِ وَكُفرٌ بِهِ وَالمَسجِدِ الحَرامِ وَإِخراجُ أَهلِهِ مِنهُ أَكبَرُ عِندَ اللَّهِ وَالفِتنَةُ أَكبَرُ مِنَ القَتلِ وَلا يَزالونَ يُقٰتِلونَكُم حَتّىٰ يَرُدّوكُم عَن دينِكُم إِنِ استَطٰعوا وَمَن يَرتَدِد مِنكُم عَن دينِهِ فَيَمُت وَهُوَ كافِرٌ فَأُولٰئِكَ حَبِطَت أَعمٰلُهُم فِى الدُّنيا وَالءاخِرَةِ وَأُولٰئِكَ أَصحٰبُ النّارِ هُم فيها خٰلِدونَ (آيت : 217) |
(اي پيغمبر) توکان تعظيم وارن مھينن ۾ وڙھڻ بابت پُڇن ٿا، چؤ ته مَنجھن ويڙھ ڪرڻ وَڏو گناھ آھي، ۽ الله جي واٽ کان جھلڻ ۽ الله کي نه مڃڻ ۽ تعظيم واريءَ مسجد کان روڪڻ، ۽ سندس رھڻ وارن کي منجھائنس لوڌڻ الله وٽ (اُن کان) تمام وڏو گناھ آھي، ۽ فتنو (يعني شرڪ) خون ڪرڻ کان بلڪل وڏو ڏوھ آھي. ۽ (ڪافر) جيڪڏھن پڄي سگھندا ته اوھان سان ايستائين سدائين پيا وڙھندا جيستائين اوھان کي اوھان جي دين (اسلام) کان ڦيرائين، ۽ اوھان مان جيڪي پنھنجي دين کان ڦرندا پوءِ اُھي ڪافر ٿي مرندا تن جي ڪئي ڪمائي دُنيا ۽ آخرت ۾ ڪُٽ ٿي ويئي، ۽ اُھي دوزخي آھن، اُھي منجھس سدائين رھڻ وارا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) اي پيغمبر! توکان ماڻهو پڇن ٿا ته حرمت واري مهيني ۾ لڙائي ڪرڻ به نسبت حڪم ڪيئن آهي، هنن کي چئو ته، ان ۾ لڙائي ڪرڻ وڏي برائي آهي. پر انسانن کي الله جي راهه کان روڪڻ حق کان انڪار ڪرڻ، ڪعبت الله ۾ وڃڻ کان (ڪنهن فرد يا ٽولي کي) منع ڪرڻ ۽ پڻ مڪي جي مسلمانن کي مڪي مان تڙي ڪڍڻ الله وٽ سڀني گناهن کان وڏو گناهه آهي ۽ فتنو (يعني ظلم ۽ فساد خصوصاً مذهبي تعصب کان ڪيل ظلم) قتل ۽ خونريزيءَ کان به وڌيڪ خراب آهي ۽ (ياد رکو) ته هي ماڻهو توهان سان لڙائي ڪندا رهندا جيستائين (جيڪڏهن ٿي سگهي) توهان کي توهان جي دين کان ڦيرائي ڇڏين، پر توهان مان جيڪو شخص پنهنجي دين کان ڦري ويندو ۽ ڪفر جي حالت ۾ مري ويندو ته پوءِ ياد رکو ته هن جو شمار انهن ماڻهن ۾ ٿيندو جن جا عمل دنيا خواهه آخرت ۾ ضايع ٿي ويا. اهڙا ماڻهو دوزخي آهن ۽ هميشه دوزخ جي عذاب ۾ هوندا.(علامه علي خان ابڙو) توهان کان اي حبيب ! معزز مهينن ۾ جنگ ڪرڻ لاءِ سوال ڪن ٿا، توهان فرمايو انهن ۾ وڙهڻ وڌيڪ گناه آهي ۽ الله جي رستي کان روڪڻ ۽ انهيءَ تي ايمان نه آڻڻ ۽ مسجدِ حرام کان روڪڻ ۽ انهيءَ ۾ رهندڙن کي ٻاهر ڪڍڻ الله تعالى وٽ اُن کان وڏو گناه آهي ۽ شرڪ قتل کان وڏو گناه آهي ۽ اهي هميشہ توهان سان وڙهندا رهندا ايستائين جو توهان کي پنهنجي دين کان ڦيرائن جيڪڏهن پهچي سگهن ۽ توهان مان جيڪو پنهنجي دين کان ڦرندو پوءِ ڪافر ٿي مري ٿو ته انهيءَ جا چڱا عمل دنيا ۽ آخرت ۾ باطل ٿي ويندا، ۽ اهي دوزخي آهن، ۽ انهيءَ ۾ اهي هميشہ رهندا.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي رسول! تو کان) تعظيم واري مهيني ۾ جنگ بابت پڇن ٿا. (کين) چئو ته ان ۾ جنگ ڪرڻ وڏو گناھ آهي. (۽ هي به ياد رکو ته) خدا جي راھ کان روڪڻ ۽ الله جو انڪار ڪرڻ ۽ مسجد حرام کان روڪڻ ۽ ان جي رهڻ وارن کي ان مان ڪڍڻ، خدا وٽ (ان کان به) وڏو گناھ آهي. ۽ فتنو برپا ڪرڻ خون خرابه کان (به) تمام وڏو آهي. ۽ جيڪڏهن پڄي سگهندا ته اهي اوهان سان تيستائين هميشه جنگ ڪندا رهندا جيستائين اوهان کي پنهنجي دين (اسلام) کان ڦيرين ۽ جيڪي اوهان مان پنهنجي دين کان ڦرندا ۽ ڪافر ٿي مرندا تنهن جا عمل دنيا ۽ آخرت ۾ برباد ٿي ويندا ۽ اهي ئي ماڻهو جهنمي آهن (۽) اهي ان ۾ هميشه پيا رهندا.(سيد فرمان علي) پڇن ٿا توکان عزت واري مهيني جو (يعني) ان ۾ جنگ ڪرڻ جو فرماءِ ته ان ۾ جنگ ڪرڻ هي وڏو گناھ آهي ۽ روڪڻ الله جي واٽ کان ۽ ان تي ايمان نه آڻڻ ۽ عزت واري مسجد کان (روڪڻ) ۽ ڪڍڻ ان جي رهاڪن کي ان مان وڏو گناھ آهي الله وٽ ۽ فتنو، قتل کان به تمام وڏو گناھ آهي ۽ هميشہ لڙندا رهندا اوهان سان تانجو ڦيرائن اوهان کي اوهان جي دين کان جيڪڏهن ڪري سگهن. جيڪو ڦرندو اوهان مان پنهنجي دين کان پوءِ مري ان حال ۾ جو اهو ڪافر آهي.وءِ چٽ ٿيا عمل انهن جا دنيا ۽ آخرت ۾ ۽ اهي جهنمي آهن اهي ان ۾ هميشہ رهندڙ آهن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) توکان تعظيم واري مهيني ۾ جنگ ڪرڻ بابت پڇن ٿا. (کين) چئو ته ان ۾ جنگ ڪرڻ وڏو (گناهه) آهي. ۽ الله جي رستي کان روڪڻ ۽ ان جو انڪار ڪرڻ ۽ مسجد حرام کان روڪڻ ۽ ان جي رهڻ وارن کي ان مان ڪڍڻ الله وٽ (ان کان به) تمام وڏو گناهه آهي. ۽ فتنو قتل کان زياده وڏو آهي. ۽ جيڪڏهن اهي پڄي سگهندا ته اهي اوهان سان تيستائين هميشه جنگ ڪندا رهندا جيستائين اوهان کي پنهنجي دين (اسلام) کان نه ڦيرين. ۽ جيڪي اوهان مان پنهنجي دين کان ڦرندا ۽ ڪافر ٿي مرندا تن جا عمل دنيا ۽ آخرت ۾ برباد ٿي يندا. ۽ اهي دوزخي آهن. اهي ان ۾ پيا رهندا. (مولانا محمد مدني) |
| إِنَّ الَّذينَ ءامَنوا وَالَّذينَ هاجَروا وَجٰهَدوا فى سَبيلِ اللَّهِ أُولٰئِكَ يَرجونَ رَحمَتَ اللَّهِ وَاللَّهُ غَفورٌ رَحيمٌ (آيت : 218) |
جن ايمان آندو ۽ جن الله جي واٽ ۾ وطن ڇڏيو ۽ جھاد ڪيو سي الله جي ٻاجھ جا اميدوار آھن، ۽ الله بخشڻھار مھربان آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پر جن ماڻهن ايمان آندو (۽ ثابت قدم رهيا) ۽ پنهنجو پيارو وطن (دين خاطر) ڇڏيو ۽ الله جي راهه ۾ جهاد ڪيو. اهي بيشڪ الله جي رحمت ۾ (سچي) اميد رکن ٿا ۽ الله به اهڙن لاءِ بخشيندڙ ۽ رحم وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) بيشڪ جن ماڻهن ايمان آندو ۽ الله تعالى جي واٽ ۾ هجرت ۽ جهاد ڪئي، اهي ماڻهو الله تعالى جي رحمت ۾ اميدوار آهن ۽ الله تعالى بخشيندڙ ٻاجهارو آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) بيشڪ جن ماڻهن ايمان آندو ۽ خدا جي راھ ۾ هجرت ڪئي ۽ جهاد ڪيو، اهي ئي ماڻهو الله جي رحمت جا اميدوار آهن ۽ الله معاف ڪندڙ نهايت رحم وارو آهي.(سيد فرمان علي) بيشڪ جن ايمان آندو ۽ جن هجرت ڪئي ۽ جهاد ڪيو الله جي واٽ ۾ اهي اميد ٿا رکن الله جي رحمت ۾ ۽ الله بخشيندڙ مهربان آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) بيشڪ جن ايمان آندو ۽ جن وطن ڇڏيو ۽ الله جي رستي ۾ جنگ ڪئي، سي الله جي رحمت ۾ اُميد رکن ٿا. ۽ الله معاف ڪندڙ نهايت رحم وارو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| يَسـَٔلونَكَ عَنِ الخَمرِ وَالمَيسِرِ قُل فيهِما إِثمٌ كَبيرٌ وَمَنٰفِعُ لِلنّاسِ وَإِثمُهُما أَكبَرُ مِن نَفعِهِما وَيَسـَٔلونَكَ ماذا يُنفِقونَ قُلِ العَفوَ كَذٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الءايٰتِ لَعَلَّكُم تَتَفَكَّرونَ (آيت : 219) |
(اي پيغمبر) توکان شراب ۽ جؤا بابت پڇن ٿا، چؤ ته اُنھن ۾ وڏو گناھ ۽ ماڻھن لاءِ (ڪجھ) فائدا آھن، ۽ سندن فائدي کان اُنھن جو گناھ تمام وڏو آھي. ۽ (پڻ) توکان پڇن ٿا ته (اُھي) ڇا خرچين، چؤ ته (گھرج کان) وڌيڪ (خرچيو) اھڙيءَ طرح الله اوھان لاءِ آيتون بيان ڪندو آھي ته مانَ اوھين ڌيان رکو.(علامه تاج محمود امروٽي) (اي پيغمبر!) ڪي ماڻهو توکان شراب ۽ جوا بابت سوال پڇن ٿا. هنن کي چئو ته انهن ٻنهي شين ۾ نقصان تمام وڏو آهي ۽ انسان لاءِ فائدا به آهن پر انهن جو نقصان انهن جي فائدن کان گهڻو وڏو آهي ۽ توکان پڇن ٿا ته حق جي راهه ۾ ڇا خرچ ڪيون؟. انهن ڪي چئو ته جيڪي توهان جي ضرورتن کان وڌيڪ هجي سوخرچ ڪيو، ڏسو ته ڪيئن الله تعاليٰ پنهنجون نشانيون ۽ هدايتون چٽيون ڪري ٿو ٻڌائي. انهيءَ لاءِ ته دنيا ۽ آخرت جي مسئلن ۽ مصلحتن جي باري ۾ غور ۽ فڪر ڪيو.(علامه علي خان ابڙو) اي حبيب ! توهان کان شراب ۽ جُوا بابت سوال ڪن ٿا، توهان فرمايو انهن ٻنهي ۾ وڏو گناه آهي ۽ ماڻهن لاءِ ڪجهه دنيا جا فائدا به آهن، ۽ انهن جي نفعن کان انهن جو گناه تمام وڏو آهي، ۽ اي حبيب ! توهان کان سوال ڪن ٿا ڇا خرچ ڪن، توهان فرمايو جيڪو ضرورت کان وڌيڪ هجي خرچ ڪريو اهڙي طرح الله تعالى توهان لاءِ آيتون بيان ڪري ٿو انهيءَ لاءِ جو توهان دنيا ۽ آخرت جا ڪم سوچي سمجهي ڪريو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (اي رسول!) تو کان شراب ۽ جوا بابت پڇن ٿا (کين) چئو ته انهن ٻنهين ۾ وڏو گناھ آهي ۽ ماڻهن لاءِ (ڪجھ) فائدو به آهي. ۽ انهن ٻنهين جو گناھ هنن جي فائدي کان گهڻو وڏو آهي. ۽ تو کان پڇن ٿا ته خدا جي راھ ۾ ڇا خرچ ڪريون؟ (کين) چئو ته پنهنجي ضرورت کان بچيل (خرچيو) اهڙي طرح الله اوهان لاءِ آيتون بيان ٿو ڪري (ته) من اوهين خيال ڪريو.(سيد فرمان علي) پڇن ٿا توکان شراب ۽ جوا جي باري ۾ فرماءِ ته انهن ٻنهي ۾ گناهه وڏو ۽ نفعا آهن ماڻهن لاءِ ۽ گناھ انهن ٻنهي جو وڏو آهي انهن جي نفعي کان ۽ پڇن ٿا تو کان ته ڇا خرچ ڪن؟ فرماءِ ته گهرج کان وڌيڪ اهڙيءَ طرح بيان ٿو ڪري الله اوهان لاءِ آيتون تانته اوهان فڪر ڪيو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) توکان شراب ۽ جوئا جو پڇن ٿا (کين) چئو ته انهن ٻنهين ۾ وڏو گناهه آهي ۽ ماڻهن لاءِ (ڪجهه) فائدا به آهن. ۽ انهن ٻنهين جو گناهه سندن فائدي کان گهڻو وڏو آهي. ۽ توکان پڇن ٿا ته ڇا خرچ ڪن؟ (کين) چئو ته پنهنجي ضرورت کان بچيل (خرچ ڪيو) اهڙي طرح الله اوهان لاءِ آيتون بيان ڪري ٿو. (مولانا محمد مدني) |
| فِى الدُّنيا وَالءاخِرَةِ وَيَسـَٔلونَكَ عَنِ اليَتٰمىٰ قُل إِصلاحٌ لَهُم خَيرٌ وَإِن تُخالِطوهُم فَإِخوٰنُكُم وَاللَّهُ يَعلَمُ المُفسِدَ مِنَ المُصلِحِ وَلَو شاءَ اللَّهُ لَأَعنَتَكُم إِنَّ اللَّهَ عَزيزٌ حَكيمٌ (آيت : 220) |
دنيا ۽ آخرت (جي ڪمن) ۾، ۽ (اي پيغمبر) توکان يتيمن بابت پڇن ٿا، چؤ ته اُنھن لاءِ سڌار ڀلي آھي، جيڪڏھن کين (کاڌي پيتي ۾ پاڻ سان) گڏيو ته اوھان جا ڀائر آھن، ۽ الله بگاڙيندڙ کي سڌاريندڙ کان ڄاڻندو آھي، ۽ جيڪڏھن الله گھري ھا ته اوھان کي سختيءَ ۾ وجھي ھا، ڇوته الله غالب حڪمت وارو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ ماڻهو توکان يتيمن متعلق سوال ڪن ٿا. انهن کي چئو ته، جنهن ڳالهه ۾ هنن سڌارو ۽ فائدو هجي اها ئي بهتر آهي، ۽ جيڪڏهن توهان هنن سان گڏ رهو ۽ پنهنجي گهر ۾ شامل ڪري ڇڏيو ته بهرحال هو اوهان جا ڀائر آهن. الله تعاليٰ ڄاڻي ٿو ته ڪير سڌاري ڪرڻ وارو آهي ۽ ڪير بگاڙو ۽ خرابي ڪرڻ وارو آهي. (توهان جي نيت چڱي آهي ته يتيمن جي مال سنڀالڻ کان نه نٽايو) جيڪڏهن الله تعاليٰ چاهي ها ته (يتيمن جي نازڪ معاملي ۾) اوهان کي تڪليف ۾ وجهي ها (يعني سخت پابندين وارا حڪم ڏئي ها) بيشڪ الله تعاليٰ وڏي طاقت وارو ۽ وڏي حڪمت وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ اي حبيب ! توهان کان يتيمن جا احڪام پڇن ٿا، توهان فرمايو انهن جو اصلاح بهتر آهي، ۽ جيڪڏهن انهن کي پاڻ سان مِلايو ته اهي توهان جا ڀائر آهن، ۽ الله تعالى ڄاڻي ٿو فسادي کي نيڪوڪارن مان، ۽ جيڪڏهن الله تعالى گهري ته توهان کي تڪليف ۾ وجهي، بيشڪ الله تعالى زبردست حڪمت وارو آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) دنيا ۽ آخرت (جي ڪمن) ۾ ۽ تو کان يتيمن بابت پڇن ٿا. (کين) چئو ته انهن لاءِ سڌارو ڪرڻ چڱو آهي ۽ جيڪڏهن انهن سان گڏجي رهندوءَ ته (ڪجھ حرج نه آهي) آخر اهي به ته توهان جا ڀائر آهن ۽ خدا فساديءَ کي خير خواھ کان (الڳ چڱي طرح) ڄاڻي ٿو ۽ جيڪڏهن خدا گهري ها ته اوهان کي مصيبت ۾ وجهي ها. بيشڪ خدا زبردست حڪمت وارو آهي.(سيد فرمان علي) دنيا ۾ ۽ آخرت ۾ ۽ پڇن ٿا توکان يتيمن (جي باري) ۾.رماءِ ته انهن جي لاءِ ڀلائي ڪرڻ ڀلي آهي ۽ جيڪڏهن گڏ رکندؤنِ ته ڀائر آهن اوهان جا ۽ الله ڄاڻي ٿو فساد ڪندڙ کي ڀلائي ڪندڙ کان ۽ جيڪڏهن گهري ها الله ته تڪيلف ڏئي ها اوهان کي بيشڪ الله غالب، حڪمت وارو آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) مَنَ اوهين خيال ڪريو دنيا ۽ آخرت (جي ڪمن) ۾ . ۽ توکان يتيمن بابت پڇن ٿا. (کين) چئو ته انهن لاءِ سڌارو ڪرڻ چڱو آهي. ۽ جيڪڏهن انهن سان گڏ ٿيندؤ ته اهي اوهان جا ڀائر آهن. ۽ الله بگاڙيندڙ ۽ سڌاريندڙ کي (جدا جدا) ڄاڻي ٿو. ۽ جيڪڏهن الله گهري ها ته اوهان کي سختيءَ ۾ وجهي ها. بيشڪ الله زبردست (۽) حڪمت وارو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَلا تَنكِحُوا المُشرِكٰتِ حَتّىٰ يُؤمِنَّ وَلَأَمَةٌ مُؤمِنَةٌ خَيرٌ مِن مُشرِكَةٍ وَلَو أَعجَبَتكُم وَلا تُنكِحُوا المُشرِكينَ حَتّىٰ يُؤمِنوا وَلَعَبدٌ مُؤمِنٌ خَيرٌ مِن مُشرِكٍ وَلَو أَعجَبَكُم أُولٰئِكَ يَدعونَ إِلَى النّارِ وَاللَّهُ يَدعوا إِلَى الجَنَّةِ وَالمَغفِرَةِ بِإِذنِهِ وَيُبَيِّنُ ءايٰتِهِ لِلنّاسِ لَعَلَّهُم يَتَذَكَّرونَ (آيت : 221) |
۽ (اي مسلمانؤ ايستائين) مشرڪياڻين کي نه پرڻيو جيستائين ايمان آڻين، ۽ بيشڪ مؤمنياڻي ٻانھي مشرڪياڻيءَ کان ڀلي آھي جيتوڻيڪ اوھان کي (مشرڪياڻي) زيادہ وڻي، ۽ اوھين (ايسين) مشرڪن کي نه پرڻايو جيسين ايمان آڻين، ۽ بيشڪ مؤمن ٻانھو مُشرڪ کان ڀلو آھي جيتوڻيڪ اوھان کي (مشرڪ) زيادہ وڻي، اِھي (مُشرڪ) باھ ڏانھن سڏيندا آھن، ۽ الله پنھنجي ارادي مُوجب بھشت ۽ بخشش ڏانھن سڏيندو آھي، ۽ پنھنجون آيتون ماڻھن لاءِ بيان ڪندو آھي ته مانَ اُھي نصيحت وٺن.(علامه تاج محمود امروٽي) مشرڪ عورتن سان جيستائين هو مسلمان نه ٿين نڪاح نه ڪيو. هڪ مشرڪ عورت اوهان کي ظاهري طرح ڪيترو به وڻي ته به مؤمن عورت هن کان گهڻو بهتر آهي. ساڳئيءَ طرح مشرڪ مرد جيستائين ايمان نه آڻي کيس مؤمن عورت نڪاح ۾ نه ڏني وڃي. يقيناً خدا جو مؤمن ٻانهو هڪ مشرڪ مرد کان بهتر آهي، اگرچه اهو مشرڪ ظاهر ۾ اوهان کي پسند اچي. اهي مشرڪ اوهان کي (پنهنجي دين کان ڦيرائڻ چاهين ٿا) ۽ دوزخ جي طرف سڏين ٿا ۽ الله تعاليٰ پنهنجي حڪم سان اوهان کي (حق جو دين سيکاري) جنت ۾ مغفرت جي طرف سڏي رهيو آهي. (اهڙيءَ طرح) الله تعاليٰ ماڻهن جي رهنمائيءَ لاءِ پنهنجون نشانيون ۽ هدايتون چٽيون ڪري ٿو ٻڌائي ته خبردار ٿين ۽ نصيحت تي عمل ڪن.(علامه علي خان ابڙو) ۽ مشرڪ عورتن سان نڪاح نه ڪريو جيستائين مسلمان نه ٿين ۽ بيشڪ مؤمن ٻانهِي مشرڪ عورت کان ڀلي آهي جيتوڻيڪ اها توهان کي وڻي ۽ مشرڪن جي نڪاح ۾ نه ڏيو جيستائين اهي ايمان نه آڻين، ۽ بيشڪ مؤمن ٻانهو مشرڪ کان بهتر آهي جيتوڻيڪ اهو توهان کي وڻي، اُهي دوزخ لاءِ سڏين ٿا ۽ الله تعالى پنهنجي حڪم سان بهشت ۽ بخشش جي طرف پڪاري ٿو، ۽ پنهنجون آيتون ماڻهن لاءِ بيان فرمائي ٿو ته مَن اُهي نصيحت وٺن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (مسلمانو!) مشرڪ زالن سان تيستائين نڪاح نه ڪريو جيستائين ايمان آڻين. ڇو ته مشرڪ عورت، سونهن ۽ سوڀيا ۾ توهان کي ڪيڏي به سٺي لڳي پر وري به ايماندار عورت هن کان ضرور سٺي آهي. ۽ مشرڪ جيستائين ايمان نه آڻين تيستائين پنهنجون عورتون هنن جي نڪاح ۾ نه ڏيو ۽ مشرڪ ڪيترو به ڇو نه توهان کي چڱو لڳي پر تڏهن به مومن بندو هن کان ضرور سٺو آهي. اهي (مشرڪ مرد يا عورت) ماڻهن کي دوزخ ڏي سڏين ٿا ۽ خدا پنهنجي عنايت سان جنت ۽ بخشش جي طرف سڏي ٿو. ۽ پنهنجا حڪم صاف صاف بيان ڪري ٿو ته جيئن من اهي ماڻهو نصيحت حاصل ڪن.(سيد فرمان علي) ۽ نه نڪاح ڪيو مشرڪياڻن سان تانجو ايمان آڻين ۽ بيشڪ ٻانهي ايمان واري ڀلي آهي مشرڪياڻيءَ کان جيتوڻيڪ وڻي اوهان کي ۽ نه پرڻايو مشرڪن کي تانجو ايمان آڻين ۽ البته ٻانهو مؤمن ڀلو آهي (آزاد) مشرڪ کان جيتوڻيڪ وڻيو اوهان کي.هي سڏين ٿا باھ ڏانهن ۽ الله سڏي ٿو بهشت ۽ بخشش ڏانهن پنهنجي توفيق سان ۽ بيان ٿو ڪري پنهنجون آيتون ماڻهن لاءِ من اهي نصيحت وٺن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ مشرڪ زالن سان (تيستائين) نڪاح نه ڪريو جيستائين ايمان نه آڻين. ۽ بيشڪ ايمان واري ٻانهي مشرڪ زال کان چڱي آهي جيتوڻيڪ اها اوهان کي پسند اچي. ۽ مشرڪن کي شادي نه ڪرايو جيستائين ايمان نه آڻين. ۽ بيشڪ ايمان وارو ٻانهو مشرڪ کان چڱو آهي جيتوڻيڪ اهو اوهان کي پسند اچي. اهي (مشرڪ) باهه ڏي سڏين ٿا. ۽ الله پنهنجي حڪم سان جنت ۽ معافي ڏي سڏي ٿو. ۽ پنهنجيون آيتون ماڻهن لاءِ بيان ڪري ٿو مَنَ اهي ياد رکن. (مولانا محمد مدني) |
| وَيَسـَٔلونَكَ عَنِ المَحيضِ قُل هُوَ أَذًى فَاعتَزِلُوا النِّساءَ فِى المَحيضِ وَلا تَقرَبوهُنَّ حَتّىٰ يَطهُرنَ فَإِذا تَطَهَّرنَ فَأتوهُنَّ مِن حَيثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوّٰبينَ وَيُحِبُّ المُتَطَهِّرينَ (آيت : 222) |
۽ (اي پيغمبر) توکان حيض (جي حڪم) بابت پُڇن ٿا، چؤ ته اُھا پليتي آھي تنھنڪري زالن کان حيض ۾ پري ٿيو ۽ ايستائين کين ويجھا نه وڃو جيستائين پاڪ ٿين، پوءِ جڏھن بلڪل پاڪ ٿين تڏھن جنھن واٽ کان الله اوھان کي موڪل ڏني آھي (اُنھيءَ کان) اُنھن ڏانھن اچو، ڇوته الله توبه ڪندڙن کي دوست رکندو آھي ۽ (پڻ) پاڪائي ڪندڙن کي دوست رکندو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) (اي پيغمبر!) ماڻهو توکان عورتن جي حيض (ماهانه ڪپڙا اچڻ) بابت پڇن ٿا، انهن کي ٻڌاءِ ته اهو ايذاءُ جو وقت آهي تنهن ڪري انهن ڏينهن ۾ عورتن سان همبستر نه ٿيو ۽ انهن کان پري رهو جيستائين حيض جي حالت کان پاڪ ۽ صاف ٿين. پوءِ جڏهن صاف ۽ پاڪ ٿين تڏهن ڀل توهان هنن سان اهڙيءَ طرح ميل جول رکو جهڙيءَ طرح الله تعاليٰ حڪم ڪيو آهي (يعني الله تعاليٰ جي فطرتي قانونن موجب عمل ڪيو) بيشڪ الله تعاليٰ انهن کي حب ٿو ڪري جيڪي الله تعاليٰ جي حڪمن ڏي رجوع ٿا ٿين ۽ گناهن کان پناهه ٿا گهرن ۽ انهن کي حب ٿو ڪري جيڪي (ظاهري توڙي باطني) صفائي ۽ پاڪائي رکندڙ آهن.(علامه علي خان ابڙو) ۽ توهان کان حيض جي متعلق سوال ڪن ٿا، توهان فرمايو اها خراب شيءِ آهي، پوءِ حيض جي ڏينهن ۾ عورتن کان جدا رهو، ۽ انهن جي ويجها نه وڃو جيستائين پاڪ نه ٿين، پوءِ جڏهن پاڪ ٿين پوءِ انهن وٽ وڃو جنهن جاءِ تان الله تعالى توهان کي حڪم ڏنو آهي، بيشڪ الله توبہ ڪندڙن ۽ پاڪائي ڪندڙن سان محبت رکي ٿو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (اي رسول!) تو کان حيض جي باري ۾ پڇن ٿا. (کين) چئو ته اها (گندگي) بيماري آهي، پوءِ حيض جي حالت ۾ زالن کان جدا رهن ۽ اهي جيستائين پاڪ نه ٿين، سندن ويجهو نه وڃن پوءِ جڏهن پاڪ ٿين، تڏهن جتان خدا اوهان کي حڪم ڪيو آهي، اتان انهن ڏي اچو. بيشڪ خدا توبه ڪندڙن ۽ پاڪائي رکندڙن کي دوست رکي ٿو.(سيد فرمان علي) ۽ پڇن ٿا توکان حيض جي (باري) ۾ فرماءِ ته اهو گندگي آهي پوءِ پري رهو عورتن کان حيض جي حالت ۾ ۽ نه ويجها وڃو انهن کي تانجو پاڪ ٿين پوءِ جڏهن پاڪ ٿين ته پوءِ اچو انهن ڏانهن اتاهين جو امر ڪيو اوهان کي الله بيشڪ الله محبت ٿو رکي توبہ ڪندڙن سان ۽ محبت ٿو رکي پاڪائي ڪندڙن سان .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ توکان حيض جو پڇن ٿا. (کين) چئو ته اها گندگي آهي، پوءِ حيض جي حالت ۾ زالن کان جدا رهو. ۽ اهي جيستائين پاڪ نه ٿين کين ويجهو نه وڃو. پوءِ جڏهن پاڪ ٿين تڏهن جتان الله اوهان کي حڪم ڪيو آهي اتان انهن ڏي اچو. بيشڪ الله توبه ڪندڙن کي دوست رکي ٿو ۽ پاڪائي ڪندڙن کي (به) دوست رکي ٿو. (مولانا محمد مدني) |
| نِساؤُكُم حَرثٌ لَكُم فَأتوا حَرثَكُم أَنّىٰ شِئتُم وَقَدِّموا لِأَنفُسِكُم وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعلَموا أَنَّكُم مُلٰقوهُ وَبَشِّرِ المُؤمِنينَ (آيت : 223) |
اوھان جو زالون اوھان لاءِ پوک آھن، پوءِ پنھنجيءَ پوک ڏانھن جئن وڻيوَ تئن اچو، ۽ پاڻ لاءِ (چڱا ڪم) اڳي موڪليو، ۽ الله کان ڊڄو ۽ ڄاڻو ته اوھين ساڻس ملاقي ٿيندڙ آھيو، ۽ مُؤمنن کي خوشخبري ڏي.(علامه تاج محمود امروٽي) اوهان جون عورتون اوهان جي لاءِ پوک وانگر آهن، پوءِ جيئن توهان چاهيو تيئن (فطرت جي تقاضا موجب) ٻنيءَ ۾ پوک پوکيو ۽ پنهنجي لاءِ ايندڙ وقت جو بندوبست به ڪري ڇڏيو (يعني جيڪو اولاد پيدا ٿيندو تنهن لاءِ سامان تيار رکو) ۽ هر حال ۾ خدا جو خوف رکي پرهيزگاري ڪيو ۽ ياد رکو ته توهان کي (هڪ ڏينهن مرڻو آهي) ۽ الله جي حضور ۾ حاضر ٿيڻو آهي ۽ سچو ايمان رکندڙن کي (دائمي سعادت جي) خوشخبري ڏي.(علامه علي خان ابڙو) توهان جون عورتون توهان لاءِ پوک آهن، پوءِ پنهنجي پوک ۾ اچو جهڙي طرح توهان کي وڻي ۽ پنهنجي لاءِ چڱائيءَ جو ڪم پهرين ڪريو ۽ الله تعالى کان ڊڄو ۽ يقين ڪريو ته توهان کي انهي سان ملڻو آهي ۽ مؤمنن کي خوشخبري ٻڌايو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) اوهان جون زالون (ڄڻ ته) اوهان جي پوک آهن. پوءِ پنهنجي پوک ڏي جتان وڻيو اتان اچن ۽ پنهنجي آئينده جي ڀلائي لاءِ (صالح عمل) موڪليو ۽ خدا کان ڊڄندا رهو. پڻ هي به ياد رهي ته (هڪ نه هڪ ڏينهن) اوهان کي سندن سامهون وڃڻو آهي. (اي رسول) ايمان وارن کي (نجات) جي خوشخبري ٻڌاءِ.(سيد فرمان علي) زالون اوهان جون پوک آهن اوهان جي لاءِ پوءِ اچو پوک پنهنجيءَ ڏانهن جيئن گهرو ۽ اڳتي موڪليو پنهنجن سرن لاءِ (چڱا عمل) ۽ ڊڄو الله کان ۽ يقين ڄاڻو ته بيشڪ اوهان ان سان ملاقات ڪندڙ آهيو ۽ خوشخبري ڏي مؤمنن کي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اوهان جون زالون اوهان جي پوک آهن. پوءِ پنهنجي پوک ڏي جتان وڻيوَ اتان اچو. ۽ پاڻ لاءِ اڳي موڪليو. ۽ الله کان ڊڄو ۽ ڄاڻو ته اوهين ان سان ملڻ وارا آهيو. ۽ ايمان وارن کي خوش خبري ٻڌاءِ. (مولانا محمد مدني) |
| وَلا تَجعَلُوا اللَّهَ عُرضَةً لِأَيمٰنِكُم أَن تَبَرّوا وَتَتَّقوا وَتُصلِحوا بَينَ النّاسِ وَاللَّهُ سَميعٌ عَليمٌ (آيت : 224) |
۽ اوھين پنھنجن قسمن لاءِ چڱائي ڪرڻ ۽ پرھيزگاري ڪرڻ ۽ ماڻھن جي وچ ۾ صُلح ڪرائڻ کان (پاسو ڪرڻ واسطي) الله جو اِسم پيش نه ڪريو، ۽ الله ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ائين نه ڪيو جو ڪنهن سان چڱائي ڪرڻ يا ڪو پرهيزگاريءَ جو ڪم ڪرڻ يا ماڻهن جي وچ ۾ صلح ڪرڻ جي خلاف قسم کڻي پوءِ الله جي نالي کي نيڪيءَ جي ڪم کي ڇڏي ڏيڻ لاءِ بهانو بنايو. (يعني پهريائين ته چڱي ڪم جي خلاف قسم کڻو ۽ پوءِ عذر ڏيو ته مان خدا جو قسم کنيو آهي تنهن ڪري هي ڪم ڪونه ڪندس) ياد رکو ته الله تعاليٰ سڀ ڪجهه ٻڌندڙ ۽ ڄاڻندڙ آهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ الله تعالى کي پنهنجي قسمن جي آڙ نه بنايو جو نيڪي ۽ پرهيزگاري ۽ ماڻهن ۾ صلح ڪرائڻ جو قسم کڻو، ۽ الله ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ (مسلمانو!) الله جي نالن کي پنهنجي قسمن لاءِ بهانو نه بنايو ته جيئن (ماڻهن سان) ڀلائي ڪرڻ ۽ پرهيزگاري ڪرڻ ۽ ماڻهن ۾ صلح ڪرائڻ کان بچي وڃو. ۽ الله (سڀ ڪجھ) ٻڌندڙ ۽ ڄاڻندڙ آهي.(سيد فرمان علي) ۽ نه بنايو الله کي نشان پنهنجن قسمن لاءِ هن طرح جو (نه) نيڪي ڪيو ۽ (نه) تقوى ڪيو ۽ نه صلح ڪرايو ماڻهن ۾ ۽ الله ٻڌندڙ، ڄاڻندڙ آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ الله جي نالي کي پنهنجي قسمن لاءِ نشان نه بنايو ته جيئن ڀلائي ڪرڻ ۽ پرهيزگاري ڪرڻ ۽ ماڻهن ۾ صلح ڪرائڻ کان بچي وڃو. ۽ الله ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| لا يُؤاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغوِ فى أَيمٰنِكُم وَلٰكِن يُؤاخِذُكُم بِما كَسَبَت قُلوبُكُم وَاللَّهُ غَفورٌ حَليمٌ (آيت : 225) |
الله اوھان کي اوھان جي اجاين قسمن کڻڻ ۾ نه وٺندو آھي پر اوھان جي دلين جيڪا نيت ڪئي آھي تنھن تي پڪڙيندو آھي، ۽ الله بخشڻھار بُردبار آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) توهان جي قسمن مان جيڪي خسيس ۽ بي معنيٰ آهن انهن به نسبت الله تعاليٰ توهان تي سختي ڪانه ڪندو، پر انهن قسمن لاءِ سزا ڏيندو جي سمجهي سوچي دل ۽ دماغ سان برائي لاءِ کنيا ويا آهن (يا جائز ڪمن لاءِ قسم کڻي پوءِ انهن جي خلاف عمل ڪيو آهي) الله تعاليٰ هر حال ۾ بخشيندڙ ۽ تحمل وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) الله تعالى توهان کي نٿو پڪڙي انهن قسمن ۾ جيڪي بنا ارادي جي زبان مان نڪرن ٿا، ها! انهيءَ تي پڪڙ فرمائي ٿو جيڪي ڪم دل سان ڪريو ٿا، ۽ الله تعالى بخشيندڙ بردبار آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) توهان جي اجائي قسم کڻڻ (جو اوهان جي وات مان بي اختيار نڪري) تي پڪڙ ته نه ڪندو، پر انهن قسمن تي اوهان جي ضرور گرفت ڪندو جنهن جو دل سان ارادو ڪيو اٿو. ۽ خدا گهڻو معاف ڪندڙ ۽ بردبار آهي.(سيد فرمان علي) نه پڪڙ ڪندو اوهان کي الله اجاين قسمن اوهان جن ۾. پر پڪڙ ڪندو اوهان کي ان سان جو نيت ۾ ڪيو دلين اوهان جي ۽ الله بخشيندڙ، بردبار آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) الله اوهان کي اوهان جي اجاين قسمن تي پڪڙ نه ٿو ڪري. پر اوهان کي انهيءَ تي پڪڙ ڪري ٿو جنهن جو اوهان جي دلين ارادو ڪيو. ۽ الله گهڻو معاف ڪندڙ بردبار آهي. (مولانا محمد مدني) |
| لِلَّذينَ يُؤلونَ مِن نِسائِهِم تَرَبُّصُ أَربَعَةِ أَشهُرٍ فَإِن فاءو فَإِنَّ اللَّهَ غَفورٌ رَحيمٌ (آيت : 226) |
جيڪي پنھنجي زالن (جي صُحبت) کان قسم کڻن تن کي چار مھينا ترسڻو آھي، پوءِ جيڪڏھن (اُنھن ڏانھن اُن وقت ۾) موٽيا ته (ڀلي موٽن) ڇوته الله بخشڻھار مھربان آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) جيڪي ماڻهو پنهنجي زالن ڏي وڃڻ کان قسم کڻي ٿا ويهن تن لاءِ چئن مهينن جي مهلت آهي. پوءِ جيڪڏهن انهيءَ مدت جي اندر پنهنجيءَ زال ڏي وڃن ته بيشڪ الله تعاليٰ بخشيندڙ ۽ رحم وارو آهي. (اها طلاق نه چئبي).(علامه علي خان ابڙو) جيڪي ماڻهو قسم کڻن ٿا ته پنهنجن عورتن ڏانهن نه ويندا، انهن کي چئن مهينن جي مهلت آهي، پوءِ جيڪڏهن ان دوران موٽيا ته بيشڪ الله بخشيندڙ مهربان آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) جيڪي (ماڻهو) پنهنجي زالن (وٽ وڃڻ) کان قسم کڻن ٿا تن کي چار مهينا مهلت آهي، پوءِ جيڪڏهن اهي پنهنجي قسم کان (انهيءَ عرصي ۾) باز آيا ته بيشڪ خدا گهڻو معاف ڪندڙ ۽ نهايت رحم واور آهي.(سيد فرمان علي) انهن لاءِ جو قسم ٿا کڻن پنهنجين زالن سان ترسڻ آهي چار مهينا پوءِ جيڪڏهن موٽيا ته پوءِ بيشڪ الله بخشيندڙ، مهربان آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) جيڪي پنهنجي زالن (وٽ وڃڻ) کان قسم ٿا کڻن تن کي چار مهينا انتظار ڪرڻو آهي. پوءِ جيڪڏهن اهي پنهنجي قسم کان ڦريا ته بيشڪ الله گهڻو معاف ڪندڙ نهايت رحم وارو آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِن عَزَمُوا الطَّلٰقَ فَإِنَّ اللَّهَ سَميعٌ عَليمٌ (آيت : 227) |
۽ جيڪڏھن طلاق جو پڪو ارادو ڪيائون (ته ڀلي ڪن) ڇوته الله ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پر جيڪڏهن (ائين نه ٿي سگهي) اهي مرد طلاق جو پڪو ارادو ڪن (ته پوءِ طلاق ٿي چڪي) پر ياد رکو ته الله تعاليٰ سڀ ڪجهه ٻڌندڙ ۽ ڄاڻندڙ آهي (يعني الله تعاليٰ طلاق کي پسند نٿو ڪري).(علامه علي خان ابڙو) ۽ جيڪڏهن ڇڏي ڏيڻ جو پڪو ارادو ڪيو اٿن پوءِ بيشڪ الله ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جيڪڏهن طلاق جو قصد ڪيائون ته (به) خدا بيشڪ (سڀ ڪنهن جي) ٻڌندڙ ۽ ڄاڻندڙ آهي.(سيد فرمان علي) ۽ جيڪڏهن پڪو ارادو ڪيائون طلاق جو پوءِ بيشڪ الله ٻڌندڙ، ڄاڻندڙ آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جيڪڏهن طلاق جو قصد ڪيائون ته بيشڪ الله ٻڌندڙ ڄاڻندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَالمُطَلَّقٰتُ يَتَرَبَّصنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلٰثَةَ قُروءٍ وَلا يَحِلُّ لَهُنَّ أَن يَكتُمنَ ما خَلَقَ اللَّهُ فى أَرحامِهِنَّ إِن كُنَّ يُؤمِنَّ بِاللَّهِ وَاليَومِ الءاخِرِ وَبُعولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فى ذٰلِكَ إِن أَرادوا إِصلٰحًا وَلَهُنَّ مِثلُ الَّذى عَلَيهِنَّ بِالمَعروفِ وَلِلرِّجالِ عَلَيهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللَّهُ عَزيزٌ حَكيمٌ (آيت : 228) |
۽ طلاق ڏنلون زالون پاڻ کي (ٻئي نڪاح ڪرڻ کان) ٽي حيض جھلين، ۽ جيڪڏھن الله ۽ قيامت جي ڏينھن کي مڃينديون آھن ته الله سندن ڳڀيرڻن ۾ جيڪي (ٻار يا حيض) پيدا ڪيو آھي سو کين لڪائڻ روا نه آھي، ۽ اِن (مدت) ۾ سندن مڙس جيڪڏھن سڌارو گھرن ته سندن موٽائڻ جا وڌيڪ حقدار آھن، ۽ جھڙا (مُڙس جا حق) اُنھن (زالن) تي آھن تھڙا اُنھن (زالن) جا (حق مڙسن تي) چڱيءَ ريت سان آھن، مُڙسن کي مٿن وڏو مانُ (يعني حڪومت) آھي، ۽ الله غالب حڪمت وارو آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) جن عورتن کي سندن مڙسن طلاق ڏني هجي انهن کي ٽن ماهانه حيضن تائين پاڻ کي (ٻئي نڪاح ڪرڻ کان) روڪڻ گهرجي (يعني ٽن مهينن اندر عورت ٻيو نڪاح ڪري نٿي سگهي.) ۽ جيڪڏهن اهي عورتون الله ۽ آخرت جي ڏينهن تي ايمان رکن ٿيون ته هنن لاءِ جائز ناهي ته جا شيءِ الله تعاليٰ هنن جي پيٽ ۾ خلقي آهي سا لڪائي ڇڏين (ڇو ته جيڪڏهن ٻار پيٽ ۾ آهي ته پوءِ عدت تيستائين هلندي جيستائين ٻار ڄمي ممڪن آهي ته ٻار ئي زال مڙس جي ٺهڻ جو سبب بڻجي وڃي) ۽ انهن جي مڙسن کي حق آهي ته جيڪڏهن انهي عدت جي اندر صلح ۽ ٺاهه لاءِ تيار ٿي وڃن ته پوءِ طلاق ڏنل زال کي پنهنجي زال ڪري ڏسن. عورتن کي به مردن تي اهڙائي حق آهن جهڙا مردن کي عورتن تي ته هڪ ٻئي سان چڱي هلت هلن. البت مردن کي عورتن تي هڪڙو درجو وڌيڪ ڏنو ويو آهي. (ڇو ته عورت نازڪ ۽ ضعيف آهي. مرد کيس سنڀالي ۽ حفاظت ڪري ٿو) الله تعاليٰ وڏي شان وارو ۽ حڪمت وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ طلاق ڏنل عورتون ٽن حيضن تائين پنهنجن نفسن کي روڪين، ۽ انهن لاءِ حلال نه آهي جو لڪائين اهوجيڪو الله تعالى انهن جي پيٽن ۾ پيدا فرمايو آهي، جيڪڏهن اهي الله تعالى ۽ قيامت جي ڏينهن تي ايمان رکن ٿيون، ۽ انهن جا مرد وڌيڪ حقدار آهن انهن جي موٽائڻ جي وقت ۾ بشرطيڪ نيڪيءَ جو ارادو رکن ٿا، ۽ عورتن جا مردن تي شريعت مطابق حق آهن جيئن مردن جا عورتن تي، پر مردن کي عورتن تي فضيلت آهي، ۽ الله تعالى غالب حڪمت وارو آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ طلاق ڏنل زالون پاڻ کي ٽن حيضن تائين ترسائين ۽ انهن کي جائز نه آهي ته جيڪي خدا سندن رحم (پيٽ) ۾ پيدا ڪيو آهي سو لڪائين، جيڪڏهن اهي الله ۽ قيامت جي ڏينهن تي ايمان رکن ٿيون. ۽ ان (مدت) ۾ سندن مڙس انهن جي موٽائڻ جا زياده حقدار آهن، جيڪڏهن اهي سڌاري جو ارادو ڪن ۽ انهن (زالن) جو به (اهڙو) حق آهي جهڙو زالن تي (سندن مڙسن جو) حق آهي دستور موافق. ۽ مڙسن جو مٿن درجو (حڪومت) آهي. ۽ الله زبردست حڪمت وارو آهي.(سيد فرمان علي) ۽ طلاق ڏنلون (زالون) انتظار ڪرائن پاڻ کي.ي حيض ۽ نه ٿو حلال ٿئي انهن لاءِ ته لڪائن جيڪي پيدا ڪيو الله انهن جي ڳڀيرڻن ۾ جيڪڏهن ايمان اٿن الله تي ۽ قيامت جي ڏينهن تي ۽ سندن مڙس وڌيڪ حقدار آهن سندن موٽائڻ جا ان (مدت) ۾ جيڪڏهن ارادو ٿا ڪن سڌاري جو. انهن (زالن) لاءِ اهڙائي (حق) آهن جهڙا انهن تي (مڙسن جا حق آهن) چڱائيءَ سان ۽ مردن کي انهن تي فضيلت آهي ۽ الله غالب حڪمت وارو آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ طلاق ڏنل زالون پاڻ کي ٽن حيضن تائين ترسائين. ۽ انهن کي جائز نه آهي ته جيڪي الله سندن ڳڀيرڻين ۾ پيدا ڪيو آهي سو لڪائين. جيڪڏهن اهي الله ۽ قيامت جي ڏينهن تي ايمان رکن ٿيون. ۽ ان (مدت) ۾ سندن مڙس انهن جي موٽائڻ جا زياده حقدار آهن جيڪڏهن اهي سڌاري ڪرڻ جو ارادو ڪن. ۽ انهن (زالن) جو به (اهڙو) حق آهي جهڙو انهن (زالن) تي حق آهي دستور موافق ۽ مڙسن کي مٿن درجو (يعني حڪومت) آهي. (مولانا محمد مدني) |
| الطَّلٰقُ مَرَّتانِ فَإِمساكٌ بِمَعروفٍ أَو تَسريحٌ بِإِحسٰنٍ وَلا يَحِلُّ لَكُم أَن تَأخُذوا مِمّا ءاتَيتُموهُنَّ شَيـًٔا إِلّا أَن يَخافا أَلّا يُقيما حُدودَ اللَّهِ فَإِن خِفتُم أَلّا يُقيما حُدودَ اللَّهِ فَلا جُناحَ عَلَيهِما فيمَا افتَدَت بِهِ تِلكَ حُدودُ اللَّهِ فَلا تَعتَدوها وَمَن يَتَعَدَّ حُدودَ اللَّهِ فَأُولٰئِكَ هُمُ الظّٰلِمونَ (آيت : 229) |
طلاق (رجعي پورا) ٻه ڀيرا آھي، پوءِ چڱيءَ طرح سان جھلڻ يا اِحسان سان ڇڏڻ (لازم) آھي، ۽ جيڪو کين ڏنو اَٿوَ تنھن مان ڪجھ (ورائي) وٺڻ اوھان کي ھن (حالت) کان سواءِ حلال نه آھي جو ٻئي الله جي حدن کي نه پوري ڪرڻ کان ڊڄن، پوءِ جيڪڏھن (اي مسلمانؤ) اوھين ڊڄو ته ٻئي الله جي حدن کي پورو ڪري نه سگھندا ته (زال) جيڪا شي عيوض ۾ ڏئي تنھن (جي ڏيڻ وٺڻ) ۾ ٻنھي تي گناھ نه آھي. اِھي الله جون حدون آھن اُنھن کان لنگھي نه وڃو، ۽ جيڪي الله جي حدن کان لنگھي ويندا سي ئي ظالم آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) طلاق (جنهن کان پوءِ وري رجوع ڪري سگهجي ٿو) ٻه ڀيرا ٿي سگهي ٿي. پوءِ مرد يا ته انصاف ۽ چڱيءَ سلوڪ سان زال کي پاڻ وٽ زال ڪري رکي يا ته (ٽيون ڀيرو طلاق ڏيئي) سهڻي سلوڪ سان هن کان جدا ٿئي ۽ توهان جي لاءِ جائز ناهي ته جيڪي توهان پنهنجي زالن کي (مهر ۽ ٻيون سوکڙيون، زيور، ڪپڙا وغيره) ڏيئي ڇڏيو آهي تنهن مان ڪجهه طلاق ڏيڻ وقت موٽائي وٺو. پر جيڪڏهن ٻنهي کي انديشو ٿئي ته الله جا ٺهرايل حق ۽ واجب ادا ٿي نه سگهندا (ته پوءِ هڪ ٻئي سان انهن ڏنل شين بابت راضي نامون ڪري سگهن ٿا.) پوءِ توهان کي سچ پچ اهڙو انديشو هجي ته الله جا ٺهرايل حق ۽ واجب ادا ٿي نه سگهندا ته پوءِ ٻنهي تي ڪو گناه ناهي، جيڪڏهن زال (پاڻ کي آزاد ڪرائڻ لاءِ) عيوضي ۾ ڪجهه ڇڏي ڏئي. (۽ مڙس اهو وٺي جدا ٿيڻ تي راضي ٿي وڃي) ۽ ياد رکو ته اهي الله جون مقرر ڪيل حدون آهن پوءِ متان انهن کان ٻاهر قدم کڻو. جيڪو به الله تعاليٰ جي ٺهرايل حدن کان ٻاهر ويندو ته پوءِ اهڙا ئي ماڻهو آهن جي ظلم ڪندڙ آهن.(علامه علي خان ابڙو) طلاق ته فقط ٻه دفعا آهي، پوءِ نيڪيءَ سان روڪڻ آهي يا احسان سان ڇڏڻ آهي ۽ توهان کي حلال ناهي جيڪو ڪجهه توهان عورتن کي ڏنو آهي ان مان ڪجهه واپس وٺو مگر جڏهن زال ۽ مڙس کي خوف آهي ته الله جون حدون قائم نه ڪري سگهندا، پوءِ جيڪڏهن توهان کي خوف آهي ته زال مڙس الله تعالى جون حدون قائم نه ڪري سگهندا ته پوءِ انهن تي گناه ناهي جو ڪجهه بدلو ڏيئي طلاق ڏئي، اهي الله تعالى جون حدون آهن پوءِ انهي کان اڳيان نه وڃو، ۽ جيڪي ماڻهو الله تعالى جي حدن کان وڌي وڃن ٿا پوءِ اهي ئي ظالم آهن.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) طلاق (رجعي، جنهن کان پوءِ رجوع ٿي سگهي ٿي) ٻه ڀيرا ئي آهي، پوءِ يا ته (شريعت جي موافق) چڱي طرح روڪڻ يا ڀلائي سان (ٽيون دفعو) بلڪل ڇڏڻ لازم آهي ۽ جيڪي اوهان انهن (زالن) کي ڏنو آهي تنهن مان ڪجھ موٽائي وٺڻ اوهان کي جائز نه آهي. مگر جو اهي ٻئي (زال مڙس) خدا جي حڪمن کي قائم نه ڪرڻ کان ڊڄن. پوءِ جيڪڏهن اوهين ڊڄو ته اهي ٻئي خدا جا حڪم ادا ڪري نه سگهندا ته پوءِ زال پنهنجي بدلي ۾ جيڪي ڏنو تنهن (جي ڏيڻ وٺڻ) ۾ انهن ٻنهين تي ڪو گناھ نه آهي. اهي الله جون (مقرر ڪيل) حدون آهن پوءِ انهن کان لنگهي نه وڃو. ۽ جيڪي الله جي حدن کان لنگهي ويندا سي ئي ظالم آهن.(سيد فرمان علي) طلاق ٻه ڀيرا آهي پوءِ روڪڻ آهي چڱائيءَ سان يا ڇڏڻ آهي مهربانيءَ سان ۽ نه ٿو حلال ٿئي اوهان لاءِ جو وٺو ان مان جو ڏني اوهان انهن کي ڪا شيءِ مگر جي ڊڄن ٿا ته نه قائم ڪري سگهندا حدون الله جون پوءِ جيڪڏهن ڊڄو ٿا ته نه قائم ڪري سگهندا حدون الله جون پوءِ ناهي گناھ انهن ٻنهي تي ان ۾ جو فديو ڏئي (عورت) ان سان اهي حدون الله جون آهن پوءِ نه اڳتي وڌو انهن کان ۽ جيڪي اڳتي وڌن ٿا حدن الله جي کان پوءِ اهي ئي ظالم آهن .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ الله زبردست (۽) حڪمت وارو آهي. طلاق ٻه ڀيرا آهي پوءِ يا ته چڱيءَ ريت روڪڻ يا ڀلائيءَ سان ڇڏڻ (لازم) آهي. ۽ جيڪي اوهان انهن (زالن) کي ڏنو آهي تنهن مان ڪجهه موٽائي وٺڻ اوهان کي جائز نه آهي. مگر جو اهي ٻئي (زال ۽ مڙس) الله جي حڪمن کي قائم نه ڪرڻ کان ڊڄن. پوءِ جيڪڏهن اوهين ڊڄو ته اهي ٻئي الله جا حڪم ادا ڪري نه سگهندا ته پوءِ زال پنهنجي بدلي ۾ جيڪي ڏنو تنهن (جي ڏيڻ وٺڻ) ۾ انهن ٻنهين تي ڪو گناهه نه آهي. اهي الله جون (مقرر ڪيل) حدون آهن پوءِ انهن کان لنگهي نه وڃو. ۽ جيڪي الله جي حدن کان لنگهي ويندا سي ئي ظالم آهن. (مولانا محمد مدني) |
| فَإِن طَلَّقَها فَلا تَحِلُّ لَهُ مِن بَعدُ حَتّىٰ تَنكِحَ زَوجًا غَيرَهُ فَإِن طَلَّقَها فَلا جُناحَ عَلَيهِما أَن يَتَراجَعا إِن ظَنّا أَن يُقيما حُدودَ اللَّهِ وَتِلكَ حُدودُ اللَّهِ يُبَيِّنُها لِقَومٍ يَعلَمونَ (آيت : 230) |
پوءِ جيڪڏھن اُن کي (ٽين) طلاق (به) ڏنائين ته اُن کانپوءِ (اُھا زال) اُن کي (ايستائين) حلال نه ٿيندي جيستائين (اُھا) ٻيو مُڙس پرڻي، پوءِ جيڪڏھن (اُن به) کيس طلاق ڏني ته جيڪڏھن ٻئي (ڄڻا) الله جي حدن کي قائم رکي سگھڻ (جي پڪ) ڀانئين ٿا ته (تڏھن پاڻ ۾ نڪاح ڪري) موٽن ته ٻنھي تي گناھ نه آھي، ۽ اِھي اَلله جون حدون آھن اُنھن کي اُن قوم لاءِ بيان ڪندو آھي جي ڄاڻندا آھن.(علامه تاج محمود امروٽي) پوءِ جيڪڏهن ڪنهن شخص ٽئين طلاق به ڏني ته پوءِ ان کي اها زال جائز ناهي جيستائين ڪنهن ٻئي مرد سان نڪاح نه ڪري پوءِ جيڪڏهن ٻيو مڙس به (پنهنجي خوشيءَ سان) کيس طلاق ڏيئي ڇڏي (۽ اڳيون مڙس ۽ زال پاڻ ۾ راضي ٿي وڃن) ته پوءِ هڪ ٻئي ڏانهن رجوع ٿي سگهن ٿا. ان ۾ انهن لاءِ ڪو گناه ڪونهي بشرطيڪ ٻنهي کي اميد هجي ته الله تعاليٰ جي ٺهرايل حدن تي قائم رهي سگهندا، اهي الله جون ٺهرايل حدون آهن جن کي الله انهن ماڻهن لاءِ چٽيون ڪري ٿو، جيڪي (زندگيءَ جون مصلحتون) ڄاڻن ٿا.(علامه علي خان ابڙو) پوءِ جيڪڏهن ٽَئي طلاقون ڏنائين ته هاڻي اها عورت ان لاءِ حلال ناهي جيستائين ٻئي مڙس سان نڪاح ڪري گڏ نه رهي، پوءِ ٻيو مڙس جيڪڏهن ان کي طلاق ڏئي ته انهن ٻنهي تي گناه ناهي جو پاڻ ۾ ملي وڃن جيڪڏهن يقين اٿن ته الله جون حدون قائم ڪندا، ۽ اهي الله تعالى جون حدون آهن جن کي عقلمندن لاءِ بيان فرمائي ٿو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) پوءِ جيڪڏهن ان کي (ٽين) طلاق (بائن به) ڏنائين ته ان کان پوءِ اها (زال) ان لاءِ حلال نه ٿيندي جيستائين ڪنهن ٻئي مڙس سان نڪاح نه ڪري. پوءِ جيڪڏهن انهيءَ به هن کي طلاق ڏني ته انهن ٻنهين تي هن ۾ ڪو گناھ نه آهي، جو وري پاڻ ۾ (نڪاح سان) ملي وڃن. جيڪڏهن اهي ٻئي خيال ڪن ٿا ته الله جي حڪمن کي قائم رکي سگهندا ۽ اهي الله جون (مقرر ڪيل) حدون آهن جن کي سمجهدار ماڻهن لاءِ صاف صاف بيان ڪري ٿو.(سيد فرمان علي) پوءِ جيڪڏهن (ٽين) طلاق ڏنائين ان کي ته پوءِ نه ٿي حلال ٿئي ان لاءِ تانجو نڪاح ڪري (ٻئي) مڙس سان ان کان سواءِ پوءِ جيڪڏهن طلاق ڏنائين ان کي (ٻئي مڙس) پوءِ ناهي گناھ انهن ٻنهي تي جو موٽي (وري نڪاح ڪن) جيڪڏهن خيال ٿا ڪن ته قائم ڪندا حدون الله جون ۽ اهي الله جون حدون آهن بيان ٿو ڪري انهن کي انهن ماڻهن لاءِ جو ڄاڻن ٿا .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) پوءِ جيڪڏهن ان کي (ٽين) طلاق (به) ڏنائين ته ان کان پوءِ اها ان لاءِ حلال نه ٿيندي جيستائين ڪنهن ٻي مڙس سان نڪاح نه ڪري. پوءِ جيڪڏهن هن به ان کي طلاق ڏني ته انهن ٻنهين تي هن ۾ ڪو گناهه نه آهي جو وري پاڻ ۾ (نڪاح سان) ملي وڃن جيڪڏهن اهي ٻئي خيال ڪن ٿا ته الله جي حڪمن کي قائم رکي سگهندا. ۽ اهي الله جون حدون آهن جن کي ان قوم لاءِ بيان ڪري ٿو جيڪي ڄاڻن ٿا. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذا طَلَّقتُمُ النِّساءَ فَبَلَغنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمسِكوهُنَّ بِمَعروفٍ أَو سَرِّحوهُنَّ بِمَعروفٍ وَلا تُمسِكوهُنَّ ضِرارًا لِتَعتَدوا وَمَن يَفعَل ذٰلِكَ فَقَد ظَلَمَ نَفسَهُ وَلا تَتَّخِذوا ءايٰتِ اللَّهِ هُزُوًا وَاذكُروا نِعمَتَ اللَّهِ عَلَيكُم وَما أَنزَلَ عَلَيكُم مِنَ الكِتٰبِ وَالحِكمَةِ يَعِظُكُم بِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعلَموا أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيءٍ عَليمٌ (آيت : 231) |
۽ جڏھن زالن کي (ٻه ڀيرا) طلاق ڏيو پوءِ اُھي پنھنجي (عدت جي) مدي کي (اچي) پھچڻ لڳن ته (تڏھن يا) اُنھن کي چڱيءَ ريت سان رکو يا اُنھن کي چڱيءَ ريت سان ڇڏيو، ۽ ڏکوئڻ لاءِ کين نه جھليو نه زيادتي ڪريو، ۽ جيڪو ائين ڪندو تنھن بيشڪ پاڻ تي ظلم ڪيو، ۽ الله جي حُڪمن کي ٺـٺوليون ڪري نه وٺو، ۽ پاڻ تي الله جي نعمت ياد ڪريو ۽ جيڪي اوھان تي ڪتاب ۽ دانائيءَ مان لاٿائين جنھن سان اوھان کي نصيحت ڏيندو آھي (اُھو احسان به ياد ڪريو)، ۽ الله کان ڊڄو ۽ ڄاڻو ته الله سڀڪنھن شيء کي ڄاڻندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) جڏهن توهان پنهنجي زال کي طلاق ڏيو تڏهن يا ته عدت جي اندر هنن کي چڱي طريقي سان پاڻ وٽ زال ڪري رهايو يا ته (آخري طلاق بعد) چڱي طريقي سان هن کي اماڻي ڇڏيو. ائين نه ٿئي جو هنن کي نقصان پهچائڻ لاءِ روڪي رکو ۽ مٿس ظلم ڪيو. (نڪي زال ڪري وهاريو، نڪي وڃڻ ڏيوس جيئن اڳي بت پرست عرب ڪندا هئا) جيڪو ائين ڪندو سو پنهنجو ئي نقصان ڪندو. ائين نه ڪيو جو الله جي حڪمن کي کيل تماشو بنائي ڇڏيو (اڄ نڪاح ڪيو سڀاڻي طلاق ڏني) پاڻ تي الله جون نعمتون ياد ڪيو. الله تعاليٰ ڪتاب ۽ حڪمت مان جو ڪجهه نازل ڪيو آهي ۽ جنهن سان اوهان کي چڱيون نصيحتون ڏئي ٿو (سي ڪڏهن نه وسارجو) ۽ الله کان ڊڄو ۽ پڪ ڄاڻو ته بيشڪ الله تعاليٰ کي هر شيءِ جو علم آهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن توهان عورتن کي طلاق ڏيو پوءِ ان جو وقت پورو ٿيڻ تي پهچي ته انهن کي شريعت مطابق روڪيو يا نيڪيءَ سان ڇڏي ڏيو، ۽ انهن کي تڪليف ڏيڻ لاءِ نه روڪيو جو حد کان وڌو، ۽ جيڪو ايئن ڪري ٿو اُهو پنهنجو ئي نقصان ڪري ٿو، ۽ الله تعالى جي آيتن کي مذاق نه بنايو، ۽ ياد ڪريو الله جي نعمت جيڪا توهان تي آهي ۽ ڪتاب ۽ حڪمت توهان تي انهيءَ لاءِ نازل فرمايائين جو انهيءَ جي ذريعي نصيحت حاصل ڪريو ۽ الله تعالى کان خوف ڪريو ۽ توهان يقين ڪريو بيشڪ الله تعالى هر شيءِ کي ڄاڻندڙ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جڏهن اوهان زالن کي (ٻه ڀيرا) طلاق ڏني ۽ انهن جي عدت پوري ٿيڻ تي اچي ته (يا ته) دستور موافق کين جهليو يا دستور موافق انهن کي سٺي نموني رخصت ڪريو ۽ انهن کي تڪليف پهچائڻ لاءِ نه روڪيو ته جيئن (وري هنن تي) ڏاڍ ڪرڻ لڳو ۽ جو ائين ڪندو ته ان پاڻ تي ظلم ڪيو. ۽ خدا جي آيتن کي مسخري ڪري نه سمجهو. ۽ پاڻ تي الله جي عنايت ڪيل نعمتن کي ياد ڪريو. ۽ جيڪو ڪتاب ۽ علم اوهان تي نازل ڪيو اٿس جنهن سان اوهان کي نصيحت ڪري ٿو. ۽ خدا کان ڊڄندا رهو ۽ ياد رکو ته خدا هر شيءَ جو ڄاڻندڙ آهي.(سيد فرمان علي) ۽ جڏهن طلاق ڏيو عورتن کي پوءِ پورو ڪن مدو پنهنجو پوءِ جهليو انهن کي چڱائيءَ سان يا ڇڏيو انهن کي چڱائيءَ سان ۽ نه جهليو انهن کي نقصان ڏيڻ لاءِ تانته زيادتي ڪيو ۽ جيڪو ڪندو اها (زيادتي) پوءِ بيشڪ ظلم ڪيائين پاڻ تي ۽ نه وٺو آيتن الله جي کي مذاق ڪري ۽ ياد ڪيو الله جي نعمت (جيڪا) اوهان تي آهي ۽ (ياد ڪيو) جيڪو لاٿائين اوهان تي ڪتاب ۽ حڪمت، نصيحت ٿو ڪري اوهان کي ان سان ۽ ڊڄو الله کان ۽ يقين ڄاڻو ته بيشڪ الله هر شيءِ جو علم رکندڙ آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جڏهن اوهان زالن کي (ٻه ڀيرا) طلاق ڏني پوءِ اهي پنهنجي (عدت جي) مدي کي ويجهو پهتيون تڏهن (ياته) دستور موافق کين جهليو يا دستور موافق انهن کي ڇڏي ڏيو ۽ انهن کي ڏکوئڻ لاءِ نه جهليو ته جيئن مٿِن زيادتي ڪريو. ۽ جيڪو اهو (ڪم) ڪندو ته ان پاڻ تي ظلم ڪيو. ۽ الله جي آيتن کي مسخري ڪري نه وٺو. ۽ پاڻ تي الله جي نعمت ياد ڪريو، ۽ جيڪو ڪتاب ۽ علم اوهان تي نازل ڪيو اٿس جنهن سان اوهان کي نصيحت ڪري ٿو (تنهن کي به ياد ڪريو) ۽ الله کان ڊڄو ۽ ڄاڻو ته بيشڪ الله سڀ ڪنهن شئي کي ڄاڻندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِذا طَلَّقتُمُ النِّساءَ فَبَلَغنَ أَجَلَهُنَّ فَلا تَعضُلوهُنَّ أَن يَنكِحنَ أَزوٰجَهُنَّ إِذا تَرٰضَوا بَينَهُم بِالمَعروفِ ذٰلِكَ يوعَظُ بِهِ مَن كانَ مِنكُم يُؤمِنُ بِاللَّهِ وَاليَومِ الءاخِرِ ذٰلِكُم أَزكىٰ لَكُم وَأَطهَرُ وَاللَّهُ يَعلَمُ وَأَنتُم لا تَعلَمونَ (آيت : 232) |
۽ جڏھن زالن کي طلاق ڏيو پوءِ پنھنجي (عدت جي) مُدّت کي پھچن ته کين پنھنجن مُڙسن سان پرڻجڻ کان نه جھليو جڏھن ته پاڻ ۾ چڱيءَ ريت سان راضي ٿين، اِھو (حُڪم) آھي جيڪو اوھان مان الله ۽ قيامت جي ڏينھن کي مڃي تنھن کي اُن سان نصيحت ڏجي ٿي، اِھو (حُڪم) اوھان کي صاف ڪندڙ ۽ بلڪل پاڪ ڪندڙ آھي، ۽ الله ڄاڻندو آھي ۽ اوھين نه ڄاڻندا آھيو.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ جڏهن اوهان عورتن کي طلاق ڏيئي ڇڏي آهي ۽ هنن پنهنجي عدت پوري ڪئي آهي ته پوءِ جيڪڏهن اهي مناسب طريقي سان ڪنهن سان نڪاح ڪرڻ چاهين، جڏهن ته ٻئي ڌريون پاڻ ۾ راضي آهن، (ته اهڙيءَ صورت ۾) توهان هنن کي هرگز نه روڪيو، توهان منجهان جيڪو به الله ۽ آخرت ۾ ايمان رکي ٿو، تنهن کي هن حڪم جي وسيلي نصيحت ڪئي وڃي ٿي. انهيء ۾ توهان جي لاءِ وڌيڪ برڪت ۽ پاڪائي آهي. الله تعاليٰ ڄاڻي ٿو پر توهان نٿا ڄاڻو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جڏهن توهان عورتن کي طلاق ڏيو پوءِ انهن جي عدت پوري ٿئي ته پوءِ نه روڪيو انهن کي نڪاح ڪرڻ کان سندن مڙسن سان جنهن وقت پاڻ ۾ شريعت مطابق رضامند هجن، اها نصيحت توهان مان انهيءَ لاءِ آهي جيڪو الله تعالى ۽ قيامت تي ايمان رکي ٿو، اهو توهان لاءِ زياده صاف ۽ بلڪل پاڪ آهي، ۽ الله تعالى ڄاڻي ٿو ۽ توهان نٿا ڄاڻو.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جڏهن اوهان زالن کي طلاق ڏني پوءِ اهي جڏهن پنهنجي (عدت جي) مدت کي پهتيون تڏهن انهن کي سندن (ٻين) مڙسن سان نڪاح ڪرڻ کان نه روڪيو، جنهن وقت اهي پاڻ ۾ شريعت جي مطابق راضي ٿين. اوهان کي نصيحت ڪئي وڃي ٿي جيڪو اوهان مان الله ۽ قيامت جي ڏينهن تي ايمان رکي ٿو، اهو (ڪم) اوهان لاءِ گهڻو سٺو ۽ زيادھ پاڪ آهي. ۽ (ان جي خوبي) خدا وڌيڪ ڄاڻي ٿو ۽ اوهان (اهڙو) نه ٿا ڄاڻو.(سيد فرمان علي) ۽ جڏهن طلاق ڏيو زالن کي پوءِ پورو ڪن مدو پنهنجو پوءِ نه روڪيو انهن کي (هن ڳالھ کان) جو نڪاح ڪن پنهنجن مڙسن سان جڏهن راضي ٿيا پاڻ ۾ چڱائيءَ سان اها نصيحت ڪيو ٿو وڃي ان سان اوهان مان اهو جنهن ايمان آندو الله تي ۽ قيامت تي اهو وڌيڪ صاف آهي اوهان لاءِ ۽ وڌيڪ پاڪ ۽ الله ڄاڻي ٿو ۽ اوهان نه ٿا ڄاڻو .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جڏهن اوهان زالن کي طلاق ڏني پوءِ اهي پنهنجي (عدت جي) مدي کي پهتيون. تڏهن انهن کي سندن (ٻين) مڙسن سان نڪاح ڪرڻ کان نه روڪيو، جنهن وقت اهي پاڻ ۾ دستور جي موافق راضي ٿين. اها ان کي نصيحت ڪئي وڃي ٿي جيڪو اوهان مان الله ۽ قيامت جي ڏينهن تي ايمان رکي ٿو. اهو (ڪم) اوهان لاءِ گهڻو سٺو ۽ زياده پاڪ آهي. ۽ الله ڄاڻي ٿو ۽ اوهين نه ٿا ڄاڻو. (مولانا محمد مدني) |
| وَالوٰلِدٰتُ يُرضِعنَ أَولٰدَهُنَّ حَولَينِ كامِلَينِ لِمَن أَرادَ أَن يُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَعَلَى المَولودِ لَهُ رِزقُهُنَّ وَكِسوَتُهُنَّ بِالمَعروفِ لا تُكَلَّفُ نَفسٌ إِلّا وُسعَها لا تُضارَّ وٰلِدَةٌ بِوَلَدِها وَلا مَولودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَى الوارِثِ مِثلُ ذٰلِكَ فَإِن أَرادا فِصالًا عَن تَراضٍ مِنهُما وَتَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَيهِما وَإِن أَرَدتُم أَن تَستَرضِعوا أَولٰدَكُم فَلا جُناحَ عَلَيكُم إِذا سَلَّمتُم ما ءاتَيتُم بِالمَعروفِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعلَموا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعمَلونَ بَصيرٌ (آيت : 233) |
۽ مائر پنھنجن ويائن کي پورا ٻه ورھيه ٿڃ پيارين (اِھو حُڪم) اُنھيءَ لاءِ آھي جيڪو ٿڃ پيارڻ جي مُدّت پُوري ڪرڻ گُھري، ۽ اُنھن (مائرن) جي خوراڪ ۽ اُنھن جي پوشاڪ ھليءَ چليءَ وانگر پيءُ تي آھي، ڪنھن کي سندس وس کان وڌيڪ تڪليف نه ٿي ڏجي، ماءُ کي وياءُ سببان تڪليف نه ٿي ڏجي ۽ نڪي پيءُ کي وياءُ سببان (تڪليف ڏجي)، ۽ وارث تي (به) اھڙو ئي (حق) آھي، پوءِ جيڪڏھن ٻئي پنھنجي رضامندي ۽ صَلاح سان (ٻار جي ٿڃ) ڇڏائڻ گھرن ته مٿن گناھ نه آھي، ۽ جيڪڏھن پنھنجي اولاد کي (ٻئي کان) کير پيارڻ گھرو ته جڏھن اوھان ھليءَ چليءَ وانگر (پياريندڙ کي) جيڪي ڏيڻو ڪيو سو پھچايو تڏھن اوھان تي ڪو گناھ نه آھي، ۽ الله کان ڊڄو ۽ ڄاڻو ته جيڪي اوھين ڪندا آھيو سو الله ڏسندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ (جيڪڏهن طلاق ڏنل عورت کي ٻار ڄاول هجي) ته ٻار کي پورا ٻه سال ٿڃ پياري، ٻار جي انهيءَ پيءِ تي لازم آهي ته انهيءَ عرصي لاءِ ٻار جي ماءِ کي کاڌو پيتو، لٽو ڪپڙو مناسب طرح ڏئي. ڪنهن به شخص کي سندس وسعت کان وڌيڪ تڪليف ڏيڻي ناهي، نه ماءُ کي سندس ٻچي سببان ڪو نقصان پهچايو وڃي، نه پيءُ کي انهي ٻچي سببان. (پر جيڪڏهن والد فوت ٿي وڃي ته) سندس وارث انهيءَ عورت (جي کاڌي پيتي ۽ لٽي ڪپڙي وغيره) جو اهڙيءَ طرح انتظام رکي جهڙيءَ طرح پيءُ کي مناسب آهي، پر جيڪڏهن ٻئي (پيءُ ۽ ماءُ) پاڻ ۾ راضي ٿي صلاح مصلحت سان ٿڃ (مدت کان اڳي) ڇڏِرائين ته پوءِ مٿن گناه ڪونهي ۽ جيڪڏهن اوهان چاهيو ته پنهنجي ٻچن لاءِ (ڪنهن ٻي عورت جي) ٿڃ جو انتظام ڪيو ته ان ۾ به اوهان تي ڪو گناه ڪونهي، بشرطيڪ جيڪي ماءُ کي ڏيڻو ڪيو هو سو دستور موجب انصاف سان ان جي حوالي ڪيو. (وڏي ڳالهه هيءَ آهي ته هر حال ۾) الله تعاليٰ جو خوف رکو ۽ يقين ڪيو ته جيڪي به توهان ڪيو ٿا سو بلاشبه الله تعاليٰ چڱيءَ طرح ڏسي ٿو پيو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ مائون پنهنجن ٻارن کي پورا ٻه سال کير پيارين انهي لاءِ جيڪا ماءُ کير جي مدت پوري ڪرڻ گهري ۽ پيءُ تي انهن عورتن جو کارائڻ ۽ ڍڪائڻ آهي شريعت مطابق، ماڻهو کي سندس وس کان وڌيڪ تڪليف نه ڏني وڃي، نٿي تڪليف ڏني وڃي ماءُ ۽ پيءُ کي سندس ٻار بابت، ۽ وارث تي به ساڳيا حق آهن، پوءِ جيڪڏهن ماءُ ۽ پيءُ پاڻ ۾ راضي ٿي مشورو ڪري ٻار جو کير ڇڏائن ته انهن تي ڪوبه گناه ڪونهي ۽ توهان جيڪڏهن ارادو ڪريو داين کان ٻارن کي کير پيارڻ جو ته به توهان تي ڪو گناه ناهي جيڪڏهن توهان انهن کي ڏنو جيڪو ڏيڻو هو شريعت مطابق، ۽ الله تعالى کان ڊڄو ۽ توهان يقين ڪريو بيشڪ الله تعالى توهان جي عملن کي ڏسندڙ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) (طلاق ڏيڻ کان پوءِ) جو ماڻهو پنهنجي ٻار کي پورا ٻه سال ٿڃ پيارن گهرجي ته ان جي ڪري مائرون پنهنجي اولاد کي پورا ٻه سال کير پيارين. ۽ انهن (مائرن) جو کاڌو ۽ ڪپڙو دستور موافق ان (مرد) تي آهي جنهن جو ٻار آهي. ڪنهن کي به سندس طاقت کان وڌيڪ تڪليف نٿي ڏني وڃي. نه ماءُ کي پنهنجي ٻار جي ڪري ۽ نه پيءُ کي سندس ٻار جي ڪري نقصان پهچايو وڃي ۽ وارث تي به اهڙو ئي (حق) آهي. پوءِ جيڪڏهن ٻئي پنهنجي رضامندي ۽ صلاح سان (اڳ) ٿڃ ڇڏائڻ گهرن ته مٿن ڪو به گناھ نه آهي ۽ جيڪڏهن اوهين پنهنجي اولاد کي (ڪنهن دائي کان) ٿڃ پيارڻ گهرو ٿا ته اوهان تي ڪو گناھ نه آهي، جڏهن اوهان کي جو ڪجھ دستور موجب ڏيڻو آهي، سو (انهن جي) حوالي ڪيو! ۽ الله کان ڊڄندا رهو ۽ ياد رکو ته توهين جو ڪجھ ڪريو ٿا خدا پڪ ڏسي ٿو.(سيد فرمان علي) ۽ مائرون کير پيارين اولاد پنهنجي کي ٻه سال پورا (هيءَ مدت) ان لاءِ آهي جو ارادو ڪري ته پوري ڪري کير (جي مدت) ۽ پيءُ تي انهن جو کاڌو ۽ لباس آهي چڱائي سان نه تڪليف ڏنو ويندو ڪوبه شخص مگر ان جي وسعت موافق نه نقصان ڏني وڃي ماءُ سببان اولاد پنهنجي ۽ نه پيءُ سببان اولاد پنهنجي ۽ وارث تي به ان جهڙي (ذميداري) آهي.وءِ جيڪڏهن ارادو ڪيو ٻنهي کير ڇڏائڻ جو رضامندي ۽ مشوري سان پوءِ ناهي ڪو گناھ انهن ٻنهي تي ۽ جيڪڏهن ارادو ڪيو ته کير پيارايو (دائيءَ کان) پنهنجي اولاد کي ته پوءِ ناهي گناھ اوهان تي جڏهن ادا ڪيو جيڪي ڏيڻو ڪيو هُيُوَ چڱائيءَ سان ۽ ڊڄو الله کان ۽ يقين ڄاڻو ته بيشڪ الله جيڪي ڪيو ٿا ڏسندڙ آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ مائرون پنهنجي اولاد کي پورا ٻه ورهيه کير پيارين. (هي حڪم) ان لاءِ آهي جيڪو ٿڃ پيارڻ جي مدت پوري ڪرڻ گهري ٿو ۽ انهن (مائرن) جو کاڌو ۽ ڪپڙو دستور جي موافق ان تي آهي جنهن جو ٻار آهي. ڪنهن کي به سندس طاقت کان زياده تڪليف نه ٿي ڏني وڃي، نه ماءُ کي پنهنجي ٻار جي ڪري ۽ نه پيءُ کي سندس ٻار جي ڪري نقصان پهچايو وڃي ۽ وارث تي به اهڙو ئي (حق) آهي. پوءِ جيڪڏهن ٻئي پنهنجي رضامندي ۽ صلاح سان (اڳ) ٿڃ ڇڏائڻ گهرن ته مٿن ڪو به گناهه نه آهي. ۽ جيڪڏهن اوهين پنهنجي اولاد کي (ڪنهن ٻئي کان) ٿڃ پيارڻ گهرو ته اوهان تي ڪو گناهه نه آهي جڏهن اوهان کي جو ڪجهه دستور موجب ڏيڻو آهي سو (انهن جي) حوالي ڪيوَ. ۽ الله کان ڊڄو ۽ ڄاڻو ته جيڪي اوهين ڪريو ٿا تنهن کي الله ڏسندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَالَّذينَ يُتَوَفَّونَ مِنكُم وَيَذَرونَ أَزوٰجًا يَتَرَبَّصنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَربَعَةَ أَشهُرٍ وَعَشرًا فَإِذا بَلَغنَ أَجَلَهُنَّ فَلا جُناحَ عَلَيكُم فيما فَعَلنَ فى أَنفُسِهِنَّ بِالمَعروفِ وَاللَّهُ بِما تَعمَلونَ خَبيرٌ (آيت : 234) |
۽ اوھان مان جيڪي مرن ۽ زالون ڇڏين ته اُھي (زالون) پاڻ کي چار مھينا ۽ ڏھ ڏينھن ترسائين، پوءِ جڏھن پنھنجيءَ (عدّت جي) مُدّت کي پُھچن تڏھن جيڪي ھليءَ چليءَ وانگر (يعني شرعي نڪاح) پنھنجي حق ۾ ڪن تنھن ۾ اوھان تي ڪو گناھ ڪونھي، ۽ جيڪي اوھين ڪندا آھيو تنھن جي الله خبر رکندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ توهان مان ڪي ماڻهو فوت ٿي وڃن ۽ بيوهه زالون ڇڏي وڃن ته انهن بيوهه زالن کي گهرجي ته چار مهينا ۽ ڏهه ڏينهن (وفات جي عدت تائين) پاڻ کي (ٻئي نڪاح کان) روڪي رکن. پوءِ جڏهن اها عدت پوري ڪن تڏهن جيڪي جائز طريقي سان پنهنجي لاءِ ڪن (يعني ٻئي نڪاح جي تياري ڪن) ته ان لاءِ توهان تي ڪو ڏوهه ڪونهي. (يعني انهن کي نڪي ٻئي نڪاح کان منع ڪيو، نڪي وڌيڪ سوڳ ڪرڻ تي مجبور ڪيو) ۽ جيڪي توهان ڪيو ٿا الله تعاليٰ ان جي خبر رکندڙ آهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ توهان مان جيڪي فوت ٿين ۽ پنهنجون زالون (بيوه) ڇڏين اهي (عورتون) چار مهينا ۽ ڏهه ڏينهن عدت ۾ ويهن، پوءِ جڏهن انهن جي عدت پوري ٿئي ته انهن تي ڪو به گناه ڪونهي ان معاملي ۾ جيڪو عورتون پنهنجي لاءِ ڪن شريعت مطابق، ۽ الله تعالى توهان جي عملن کان خبردار آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ اوهان مان جي ماڻهو زالون ڇڏي مرن (تن جون زالون) پاڻ کي (ٻئي نڪاح ڪرڻ کان) چار مهينا ۽ ڏھ ڏينهن ترسائين. پوءِ جڏهن پنهنجي (عدت جي) مدي کي پهچن تڏهين شريعت موافق جو ڪجھ پنهنجي حق ۾ ڪن تنهن ۾ اوهان تي ڪو گناھ نه آهي. ۽ جو ڪجھ توهان ڪريو ٿا خدا ان کان خبردار آهي.(سيد فرمان علي) ۽ جيڪي وفات ڪرايا وڃن اوهان مان ۽ ڇڏين زالون ته انتظار ڪرائين (زالون) پاڻ کي چار مهينا ۽ ڏھ ڏينهن پوءِ جڏهن پهچن پنهنجيءَ (عدت جي) مدت کي پوءِ ناهي گناھ اوهان تي ان ۾ جو ڪيائون پنهنجي حق ۾ چڱائيءَ سان ۽ الله جيڪو به ڪيو ٿا ان جي پوري طرح خبر رکندڙ آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ جيڪي اوهان مان مرن ۽ زالون ڇڏين (تن جو زالون) پاڻ کي چار مهينا ۽ ڏهه (ڏينهن) ترسائين، پوءِ جڏهن پنهنجيءَ (عدت جي) مدي کي پهچن تڏهن دستور جي موافق جو ڪجهه پنهنجي حق ۾ ڪن تنهن ۾ اوهان تي ڪو گناهه نه آهي. ۽ جيڪي اوهين ڪريو ٿا تنهن جي الله خبر رکندڙ آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَلا جُناحَ عَلَيكُم فيما عَرَّضتُم بِهِ مِن خِطبَةِ النِّساءِ أَو أَكنَنتُم فى أَنفُسِكُم عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُم سَتَذكُرونَهُنَّ وَلٰكِن لا تُواعِدوهُنَّ سِرًّا إِلّا أَن تَقولوا قَولًا مَعروفًا وَلا تَعزِموا عُقدَةَ النِّكاحِ حَتّىٰ يَبلُغَ الكِتٰبُ أَجَلَهُ وَاعلَموا أَنَّ اللَّهَ يَعلَمُ ما فى أَنفُسِكُم فَاحذَروهُ وَاعلَموا أَنَّ اللَّهَ غَفورٌ حَليمٌ (آيت : 235) |
۽ زالن جي سڱ ڇڪائڻ بابت (عدت ۾) جيڪي آڇ ڪريو يا دلين ۾ لڪايو تنھن ۾ اوھان تي گناھ نه آھي، الله ڄاتو آھي اوھين اُنھن (زالن) کي سگھو ئي ياد ڪندؤ پر رواجيءَ طرح چئي چوڻ کانسواءِ کين ڳجھو انجام نه ڏيو، ۽ نڪي ايستائين نڪاح جي پڪي نيت ڪريو جيستائين عدت پنھنجيءَ مدت کي پھچي، ۽ ڄاڻو ته جيڪي اوھان جي دلين ۾ آھي سو الله ڄاڻندو آھي تنھنڪري کانئس ڊڄو، ۽ ڄاڻو ته الله بخشڻھار بُردبار آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ جن بيوهه عورتن سان نڪاح ڪرڻ چاهيو تن کي جيڪڏهن اشاري طور پنهنجو ارادو ٻڌايو يا پنهنجي دل ۾ نڪاح جو ارادو لڪائي رکو ته ان ۾ اوهان جي لاءِ گناهه ڪونهي. الله تعاليٰ ڄاڻي ٿو ته ان جو خيال توهان جي دل ۾ ايندو، پر ائين نه ٿئي جو لڪي ڇپي انهن کي (نڪاح جو) وعدو ڏيئي ڇڏيو. پر دستور موجب مناسب ڳالهه ٻولهه ڪري سگهجي ٿي ۽ جيستائين عدت جي مقرر مدت پوري نه ٿئي تيستائين نڪاح جي ڳنڍ ٻڌڻ جو پڪو ارادو نه ڪيو (ڇو ته عدت جي اندر نڪاح جي تياري به جائز ناهي) ۽ يقين ڪيو ته جو ڪجهه اوهان جي دلين ۾ آهي سو الله تعاليٰ ڄاڻي ٿو. تنهن ڪري سندس خوف رکو ۽ ڄاڻو ته بيشڪ الله تعاليٰ بخشڻ وارو ۽ تحمل وارو آهي.(علامه علي خان ابڙو) ۽ توهان تي گناه ناهي انهي ڳالهه ۾ جو پردو رکِي نڪاح جو پيغام عورتن ڏانهن موڪليو يا دلين ۾ لڪايو، الله تعالى ڄاڻي ٿو ته توهان هاڻي انهن جو ذڪر ڪندا، ها! انهن سان خفيه وعدو نه ڪريو مگر شريعت جي قانون مطابق ڳالهايو، ۽ نه انهن سان نڪاح ڪرڻ جو پڪو ارادو ڪريو جيستائين عدت پنهنجي اندازي کي پهچي، ۽ توهان يقين ڪريو بيشڪ الله تعالى توهان جي دلين جون ڳالهيون ڄاڻي ٿو پوءِ ان کان ڊڄو، ۽ توهان يقين ڪريو بيشڪ الله تعالى بخشيندڙ بردبار آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ اوهان تي هن (ڳالھ) ۾ ڪو گناھ نه آهي، جو (عدت ۾) اشاري سان زالن جي سڱ جي گهر ڪريو يا تنهن جي دلين ۾ لڪائي رکو. خدا کي علم آهي ته اوهين انهن کي ياد ڪندو پر دستور جي موافق ڳالھ ڪرڻ کان سواءِ انهن کي لڪ چپ ۾ (نڪاح جو) وعدو نه ڏيو ۽ نه نڪاح جو پڪو ارادو ڪريو. جيستائين مقرر ڪيل (عدت) پنهنجي پڇاڙي کي نه پهچي ۽ ياد رکو ته جيڪي اوهان جي دلين ۾ آهي تنهن کي خدا پڪ ڄاڻي ٿو. پوءِ ان کان ڊڄندا رهو. ۽ هي سمجهو ته خدا وڏو بخشڻ وارو بردبار آهي. (سيد فرمان علي) ۽ ناهي گناھ اوهان تي ان ۾ جو اشاري سان چئو پيغام نڪاح جو عورتن سان يا لڪايو پنهنجين دلين ۾ ڄاڻي ٿو الله ته بيشڪ اوهان جلدي ياد ڪندؤ انهن کي ۽ پر نه وعدو وٺجو انهن کان لڪل مگر هيئن جو چئو چوڻ سهڻو ۽ نه پڪو ڪيو معاملو نڪاح جو تانجو پهچي عدت پنهنجيءَ مدت کي ۽ يقين ڄاڻو ته بيشڪ الله ڄاڻي ٿو جيڪو اوهان جي دلين ۾ آهي پوءِ ڊڄو ان کان ۽ يقين ڄاڻو ته بيشڪ الله بخشيندڙ بردبار آهي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) ۽ اوهان تي هن (ڳالهه) ۾ ڪو گناهه نه آهي جو (عدت ۾ ) اشاري سان زالن جي سڱ جي گهُر ڪريو. يا پنهنجي دلين ۾ لڪائي رکو. الله ڄاتو ته اوهين انهن کي ياد ڪندو. پر دستور جي موافق ڳالهه ڪرڻ کان سواءِ انهن کي لڪ ڇپ ۾ (نڪاح جو) وعدو نه ڏيو. ۽ نه نڪاح جو پڪو ارادو ڪريو جيستائين مقرر ڪيل (عدت) پنهنجي پڇاڙيءَ کي نه پهچي. ۽ ڄاڻو ته جيڪي اوهان جي دلين ۾ آهي تنهن کي الله ڄاڻي ٿو، پوءِ ان کان ڊڄو. ۽ ڄاڻو ته الله معاف ڪندڙ بردبار آهي. (مولانا محمد مدني) |
| لا جُناحَ عَلَيكُم إِن طَلَّقتُمُ النِّساءَ ما لَم تَمَسّوهُنَّ أَو تَفرِضوا لَهُنَّ فَريضَةً وَمَتِّعوهُنَّ عَلَى الموسِعِ قَدَرُهُ وَعَلَى المُقتِرِ قَدَرُهُ مَتٰعًا بِالمَعروفِ حَقًّا عَلَى المُحسِنينَ (آيت : 236) |
جيڪڏھن زالن کي (اُنھيءَ وقت) طلاق ڏيو جڏھن اڃا کين ھٿ نه لاتو اَٿوَ يا اُنھن لاءِ ڪابين مُقرر نه ڪيو اَٿوَ ته اوھان تي گناھ ڪونھي، ۽ کين نفعي وٺڻ لاءِ ھليءَ چليءَ وانگر جورو ڏيو، آسودي تي پنھنجي وس آھر ۽ سڃي تي پنھنجي وس آھر آھي، (اِھو ڪم) ڀلارن تي لازم آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) ۽ جيڪڏهن (اهڙي حالت پيش اچي جو) توهان عورت کي اڃا هٿ به نه لاتو هجي نڪي اڃا مهر مقرر ڪيو هجي ۽ طلاق ڏيئي ڇڏيو ته توهان تي ڪو گناه ڪونهي، پر ان حالت ۾ (جو مائٽي جون ڳالهيون پڪيون ڪري وري ٽوڙڻ سان عورت کي صدمو يا نقصان پهچي ٿو، تنهنجي عيوض ۾ ضروري آهي ته) عورت کي ڪجهه ڏيو (ايترو ڏيو جيترو حالتن موجب مناسب هجي) شاهوڪار پنهنجي وسعت آهر ڏئي ۽ مسڪين پنهنجي وسعت آهر ڏئي، نيڪ عمل انسانن تي حق آهي ته ائين ڪن.(علامه علي خان ابڙو) جن عورتن کي توهان هٿ نه لڳايو آهي ۽ انهن لاءِ مهر مقرر ڪيو آهي جيڪڏهن توهان انهن عورتن کي طلاق ڏيڻ چاهيو ٿا ته توهان تي ڪوبه گناه ڪونهي ۽ انهن کي ٽن ڪپڙن وارو وڳو ڏيو، دولتمند پنهنجي طاقت مطابق ۽ غريب پنهنجي طاقت مطابق ڏين شريعت مطابق، ۽ اهو نيڪ ماڻهن تي واجب آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جيڪڏهن اوهان پنهنجي زالن کي هٿ لاتو هجي ۽ نه مهر تي مقرر ڪيو هجيو، ۽ اوهان طلاق ڏني هجي (ته ان به) اوهان تي ڪجھ الزام نه آهي! انهن عورتن سان (دستور موافق) آسودي تي پنهنجي حيثيت موافق آهي ۽ سڃي تي پنهنجي طاقت آهر آهي، دستور جي موافق خرچ ڏيڻو آهي (اهو ڪم) نيڪي ڪندڙن تي لازم آهي.(سيد فرمان علي) ناهي گناھ اوهان تي جيڪڏهن طلاق ڏيو زالن کي جيستائين نه هٿ لاٿو اٿوَ انهن کي يا نه مقرر ڪَيُوَ انهن لاءِ مهر ۽ خرچ ڏيو انهن کي، وسعت واري تي ان جي اندازي سان ۽ غريب تي ان جي اندازي سان خرچ ڏيڻ چڱي نموني سان آهي نيڪن تي .(مولانا محمد ادريس ڏاهري) اوهان تي ڪو گناهه نه آهي جيڪڏهن اوهان زالن کي (ان وقت) طلاق ڏني جنهن وقت نه ته اوهان اُنهن کي هٿ لڳايو هجي ۽ نه اُنهن لاءِ ڪجهه (مهر) مقرر ڪيو هجيو. ۽ کين ڪجهه ڏيو (جو) آسودي تي پنهنجي طاقت آهر آهي ۽ سُڃي تي پنهنجي طاقت آهر آهي. دستور جي موافق خرچ ڏيڻو آهي (اهو ڪم) نيڪي ڪندڙن تي لازم آهي. (مولانا محمد مدني) |
| وَإِن طَلَّقتُموهُنَّ مِن قَبلِ أَن تَمَسّوهُنَّ وَقَد فَرَضتُم لَهُنَّ فَريضَةً فَنِصفُ ما فَرَضتُم إِلّا أَن يَعفونَ أَو يَعفُوَا۟ الَّذى بِيَدِهِ عُقدَةُ النِّكاحِ وَأَن تَعفوا أَقرَبُ لِلتَّقوىٰ وَلا تَنسَوُا الفَضلَ بَينَكُم إِنَّ اللَّهَ بِما تَعمَلونَ بَصيرٌ (آيت : 237) |
۽ جيڪڏھن کين ھٿ لائڻ کان اڳ ھن حالت ۾ انھن کي طلاق ڏيو جو ڪابين مُقرّر ڪيو اٿو تنھن جو اَڌ (ڏيڻ لازم آھي) پر جي (زالون) بخشين يا جنھن جي ھٿ ۾ نڪاح جي ڳنڍ آھي (يعني مڙس) سو بخشي (يعني پورو ڏي)، ۽ اوھان جو بخشڻ پرھيزگاريءَ کي ڏاڍو ويجھو آھي، ۽ اوھين پاڻ ۾ نيڪيءَ کي نه وساريو، ڇوته جيڪي ڪندا آھيو سو الله ڏسندڙ آھي.(علامه تاج محمود امروٽي) پر جيڪڏهن عورت کي هٿ لڳائڻ کان اڳي طلاق ڏيو ۽ مهر مقر ڪيو هجيو ته انهيءَ حالت ۾ مقرر ڪيل مهر جو اڌ عورت کي ڏيڻ گهرجي، پر ائين ٿي سگهي ٿو ته عورتون پنهنجي خوشيءَ سان معاف ڪري ڇڏين يا مرد جنهن جي هٿ ۾ نڪاح جو رشتو آهي سو پاڻ اڌ رقم باز رکڻ جي بدران سڄو مهر زال کي ڏئي، توهان مرد جيڪڏهن ائين ڪندؤ (يعني اهڙي حالتن ۾ به سڄو مهر ڀري ڏيندؤ) ته اها پرهيزگاري ۽ نيڪ عملي جي ڳالهه آهي، پاڻ ۾ هڪٻئي سان احسان ۽ ڀلائي ڪرڻ ڪڏهن نه وساريو ۽ ياد رکو ته جيڪي جيڪي عمل اوهان ڪيو ٿا سي بيشڪ الله تعاليٰ ڏسي ٿو.(علامه علي خان ابڙو) ۽ جن عورتن کي توهان هٿ لائڻ کان اڳ ۾ طلاق ڏني ۽ انهن لاءِ ڪجهه مهر مقرر ڪري چڪا هئا هاڻي انهيءَ جو اڌ مهر ڏيڻ توهان تي واجب آهي. ها! جيڪڏهن عورتون پاڻ يا جن جي هٿ ۾ نڪاح جي عقد آهي معاف ڪن، ۽ توهان کي (اي مَردو) زياده ڏيڻ تقوى جي قريب آهي، ۽ پاڻ ۾ هڪ ٻئي جا احسان نه وساريو، بيشڪ الله تعالى توهان جي عملن کي ڏسندڙ آهي.(علامه عبدالوحيد جان سرهندي) ۽ جيڪڏهن اوهان انهن کي هٿ لائڻ کان اڳي طلاق ڏني ۽ اوهان انهن لاءِ ڪجھ مهر به مقرر ڪيو اٿو تنهن جو اڌ (ڏيڻو آهي) پر جيڪڏهن اهي (زالون) معاف ڪن يا سندن ولي جنهن جي هٿ ۾ ان جي نڪاح جو اختيار هجي. ۽ جيڪڏهن (سارو مهر) بخش ڪن ته (اها ڳالھ) پرهيزگاري جو زياده ويجهو آهي. ۽ پنهنجي بزرگي کي نه وساريو بيشڪ اوهين جو ڪجھ ڪريو ٿا خدا تنهن کي ڏسندڙ آهي.(سيد فرمان علي) ۽ جيڪڏهن طلاق ڏني اوهان انهن کي ان کان اڳي جو هٿ لايو |