066 surah
ھي سورة مَدَنِیَّۃٌ آھي . ھِن ۾ 12 آيتون ۽ 2 رڪوع آھن
يٰٓاَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَآ اَحَلَّ اللّٰهُ لَكَ ۚ تَبْتَغِيْ مَرْضَاتَ اَزْوَاجِكَ ۭ وَاللّٰهُ غَفُوْرٌ رَّحِيْمٌ 1
اي نبي! ڇو ٿو حرام ڪرين اها شيءِ جو حلال ڪئي الله تنهنجي لاءِ طلب ڪرين ٿو خوشنودي پنهنجين زالن جي ۽ الله بخشڻهار، مهربان آهي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھرياي نبيﷺ! جنهن شيءِ کي الله تولاءِ حلال ڪيو آهي سا تون ڇو (پاڻ تي) حرام ڪرين ٿو؟ تون پنهنجن زالن جي رضامندي گهرين ٿو. ۽ الله گهڻو معاف ڪندڙ نهايت رحم وارو آهي.
— مولانا محمد مدنياي نبي (ﷺ!) توهان (پنهنجو پاڻ تي) اُن شيءِ کي ڇو ٿا حرام ڪريو جنھن کي الله تعالى توهان جي لاءِ حلال ڪيو آهي؟ (ڇا) توهان پنھنجي گهر وارين کي خوش رکڻ چاهيو ٿا؟ الله تعالى وڏو معاف ڪندڙ ۽ وڏو رحم ڪندڙ آهي.
— عبدالسلام ڀُٽوقَدْ فَرَضَ اللّٰهُ لَكُمْ تَحِلَّةَ اَيْمَانِكُمْ ۚ وَاللّٰهُ مَوْلٰىكُمْ ۚ وَهُوَ الْعَلِيْمُ الْحَكِيْمُ 2
تحقيق مقرر ڪيو الله اوهان جي لاءِ کولڻ قسمن اوهان جي کي ۽ الله مددگار اوهان جو آهي ۽ اهو ئي ڄاڻندڙ حڪمت وارو آهي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريبيشڪ الله اوهانجن قسمن جو کولڻ درست ڪيو آهي. ۽ الله اوهان جو مالڪ آهي ۽ اهوئي علم وارو حڪمت وارو آهي.
— مولانا محمد مدنيالله تعالى توهان جي لاءِ قَسمن کي ٽوڙڻ جو طريقو مقرر ڪيو آهي. الله تعالى ئي توهان جو مالڪ آهي. ۽ هُو وڏي علم وارو ۽ وڏي حڪمت وارو آهي.
— عبدالسلام ڀُٽووَاِذْ اَسَرَّ النَّبِيُّ اِلٰى بَعْضِ اَزْوَاجِهٖ حَدِيْثًا ۚ فَلَمَّا نَبَّاَتْ بِهٖ وَاَظْهَرَهُ اللّٰهُ عَلَيْهِ عَرَّفَ بَعْضَهٗ وَاَعْرَضَ عَنْۢ بَعْضٍ ۚ فَلَمَّا نَبَّاَهَا بِهٖ قَالَتْ مَنْ اَنْۢبَاَكَ هٰذَا ۭ قَالَ نَبَّاَنِيَ الْعَلِيْمُ الْخَبِيْرُ 3
۽ جڏهن رازداريءَ سان ڪئي نبي هڪ سان پنهنجين گهروارين مان ڳالهه پوءِ جڏهن خبر ڪيائين ان جي ۽ اظهار ڪيو ان کي الله ان تي ته ٻڌايائين ان جو بعض ۽ منهن موڙيائين بعض کان پوءِ جڏهن خبر ڏنائين ان کي ان جي ته چيائين ڪنهن خبر ڏنائين توکي هيءَ چيائين خبر ڏنائين مون کي ڄاڻندڙ، خبر ڏيندڙ .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ (ياد ڪر ته) جڏهن نبي پنهنجن زالن مان ڪنهن زال کي ڪا ڳجهي ڳالهه چئي پوءِ جڏهن ان (بيبيءَ) اها (ڳجهي ڳالهه ٻي بيبيءَ کي) ٻڌائي ۽ الله نبي کي ان جي خبر ڏني ته پاڻ ڪجهه ڳالهه بيان ڪيائون ۽ ڪجهه ڳالهه بيان ڪرڻ کان منهن موڙيائون پوءِ جڏهن ان (بيبيءَ) کي ڳجهي ڳالهه جي (پڌري ڪرڻ) جي خبر ڏنائون ته ان چيو ته توکي هيءَ ڳالهه ڪنهن ٻڌائي آهي؟ پاڻ چيائون ته مون کي پوري ڄاڻڻ واري پوري خبر رکڻ واري (الله) ٻڌائي آهي
— مولانا محمد مدني۽ جڏهن نبي (ﷺ) پنھنجي گهر وارين مان ڪنھن هڪڙي بي بي کي راز جي ڪا ڳالهه ٻڌائي پر اُن گهر واري اهو راز (ٻي بي بيءَ کي) ٻڌائي ڇڏيو ته الله تعالى نبي (ﷺ) کي ان راز جي ظاهر ٿيڻ جي پوري خبر ڏني. پوءِ نبي (ﷺ) ان بي بيءَ کي پوري ڳالهه مان ڪجهه ٻڌايو ۽ ڪجهه ٻڌائڻ کان پاسو ڪيو. پوءِ جڏهن (نبي ﷺ) ان بي بيءَ کي ڳالهه ظاهر ڪرڻ جو ٻڌايو ته ان (نبي ﷺ) کي چيو ته (سائين!) توهان کي اها ڳالهه ڪنھن ٻڌائي؟ نبي (ﷺ) چيو ته مون کي اها ڳالهه وڏي علم واري ۽ وڏي خبر رکڻ واري (الله تعالى) ٻڌائي آهي.
— عبدالسلام ڀُٽواِنْ تَتُوْبَآ اِلَى اللّٰهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوْبُكُمَا ۚ وَاِنْ تَظٰهَرَا عَلَيْهِ فَاِنَّ اللّٰهَ هُوَ مَوْلٰىهُ وَجِبْرِيْلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِيْنَ ۚ وَالْمَلٰۗىِٕكَةُ بَعْدَ ذٰلِكَ ظَهِيْرٌ 4
جيڪڏهن رجوع ڪيو اوهان ٻئي الله ڏانهن پوءِ تحقيق مائل ٿيون دليون اوهان ٻنهي جون ۽ جيڪڏهن ٻڌي ڪئي اوهان ان تي پوءِ بيشڪ الله اهو مددگار ان جو آهي ۽ جبريل ۽ مؤمنن مان صالح شخص ۽ ملائڪ ان کان پوءِ مددگار آهن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري(اي پيغمبر جون ٻئي بيبيون !) جيڪڏهن اوهين ٻئي الله وٽ توبه ڪنديون ڇو ته اوهان جون دليون ڏنگيون ٿي ويون آهن (ته اوهان لاءِ چڱو آهي) ۽ جيڪڏهن اوهين ٻئي پيغمبر جي برخلاف هڪ ٻئي جي مدد ڪنديون ته بيشڪ الله سندس ڪم ٺاهيندڙ آهي ۽ جبريل ۽ چڱا مسلمان ۽ ملائڪ هن کان پوءِ مددگار آهن.
— مولانا محمد مدني(اي نبي ﷺ جون بيبيون!) جيڪڏهن توهان ٻئي الله تعالى جي اڳيان توبہ ڪنديون (ته اهو توهان لاءِ بھتر آهي) ڇوته توهان جون دليون (حق ڳالهه کان) هٽي ويون آهن. پر جيڪڏهن توهان پنھنجي (ساڳي ئي رويي ۽) ڳالهه تي اٽل بيهنديون ته بيشڪ الله تعالى اُن (نبي سڳوري) جو سرپرست آهي ۽ جبرائيل ($) ۽ نيڪ مؤمن ۽ سڀ ملائڪ به ان جا مددگار آهن.
— عبدالسلام ڀُٽوعَسٰى رَبُّهٗ ٓ اِنْ طَلَّقَكُنَّ اَنْ يُّبْدِلَهٗ ٓ اَزْوَاجًا خَيْرًا مِّنْكُنَّ مُسْلِمٰتٍ مُّؤْمِنٰتٍ قٰنِتٰتٍ تٰۗىِٕبٰتٍ عٰبِدٰتٍ سٰۗىِٕحٰتٍ ثَيِّبٰتٍ وَّاَبْكَارًا 5
ويجهو آهي ان جو رب جيڪڏهن طلاق ڏئي اوهان کي ته مٽائي ڏئي ان کي زالون ڀليون اوهان کان مسلمان، مؤمنياڻيون فرمانبرداريون توبہ ڪندڙيون، عبادت ڪندڙيون، روزيداريون، اڳ شادي ڪيلون (رنڙون) ۽ ڪنواريون .
— مولانا محمد ادريس ڏاھرياُميد آهي ته پيغمبرﷺ جيڪڏهن اوهان کي طلاق ڏيندو ته سندس پاليندڙ ان کي بدلي ۾ اهڙيون زالون ڏيندو جيڪي اوهان کان گهڻيون چٽيون، اسلام واريون، ايمان واريون، تابعدار، توبه ڪرڻ واريون، عبادت ڪرڻ واريون، روزا رکڻ واريون، رَنڙون ۽ ڪنواريون هونديون.
— مولانا محمد مدنيجيڪڏهن هو توهان کي طلاق ڏيئي ڇڏي ته سندس پالڻھار سگهو ئي توهان جي بدلي ۾ کيس توهان کان بھتر گهر واريون ڏيندو، جيڪي مسلمان، پڪي ايمان واريون، فرمانبردار، توبہ ڪرڻ واريون، عبادت گذار، روزو رکندڙ، رَنڙ ۽ ڪنواريون (ٻنهي قسمن جون) هونديون.
— عبدالسلام ڀُٽويٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا قُوْٓا اَنْفُسَكُمْ وَاَهْلِيْكُمْ نَارًا وَّقُوْدُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلٰۗىِٕكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَّا يَعْصُوْنَ اللّٰهَ مَآ اَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُوْنَ مَا يُؤْمَرُوْنَ 6
اي ايمان وارا! بچايو پنهنجن سرن کي ۽ پنهنجن اهلن کي باهه کان جو ٻارڻ ان جو ماڻهو ۽ پٿر آهن ان تي ملائڪ آهن سخت شديد نه ٿا بي فرماني ڪن الله جي ان ۾ جو امر ڪيائين انهن کي ۽ ڪن ٿا اهو جو امر ڪيا وڃن ٿا .
— مولانا محمد ادريس ڏاھرياي ايمان وارؤ! پاڻ کي ۽ پنهنجن گهر جي ڀاتين کي اهڙيءَ باهه کان بچايو جنهن جو ٻارڻ ماڻهو ۽ پهڻ آهن، ان تي سخت طبيعت (۽) طاقت وارا ملائڪ (مقرر) آهن جنهن جو کين الله حڪم ڪيو آهي تنهن ۾ سندس نافرماني نه ٿا ڪن
— مولانا محمد مدنياي ايمان وارؤ! توهان پنھنجو پاڻ ۽ پنھنجي گهر ڀاتين کي ان باهه کان بچايو جنھن جو ٻارڻ انسان ۽ پٿر هوندا. ان جي مٿان اهڙا ملائڪ مقرر آهن جيڪي سخت طبيعت وارا ۽ طاقت ور آهن. ۽ الله تعالى جي حڪم جي خلاف ورزي نه ڪندا آهن. بلڪه اُهوئي (ڪم) ڪندا آهن جنھن جو کين حڪم ڏنو ويندو آهي.
— عبدالسلام ڀُٽويٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ كَفَرُوْا لَا تَعْتَذِرُوا الْيَوْمَ ۭ اِنَّـمَا تُجْزَوْنَ مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُوْنَ 7ۧ
اي ڪافرو! نه بهانا بنايو اڄ اوهان بدلو ڏنا ويندؤ ان جو جيڪو ڪندا هيئو .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ جنهن جو کين حڪم ڪيو وڃي ٿو سو ڪن ٿا (ان ڏينهن ڪافرن کي چونداسون ته) اي ڪافرو! اڄ بهانا پيش نه ڪريو! جيڪي اوهين ڪندا هئا رڳو تنهن جو اوهان کي بدلو ڏنو ويندو.
— مولانا محمد مدني(ان ڏينھن چيو ويندو ته) اي ڪافرو! اڄ بھانا نه ڳوليو. توهان جيڪو ڪجهه ڪندا هئا ان جو ئي توهان کي بدلو ڏنو وڃي ٿو.
— عبدالسلام ڀُٽويٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا تُوْبُوْٓا اِلَى اللّٰهِ تَوْبَةً نَّصُوْحًا ۭ عَسٰى رَبُّكُمْ اَنْ يُّكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّاٰتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنّٰتٍ تَـجْرِيْ مِنْ تَـحْتِهَا الْاَنْهٰرُ ۙ يَوْمَ لَا يُخْزِي اللّٰهُ النَّبِيَّ وَالَّذِيْنَ اٰمَنُوْا مَعَهٗ ۚ نُوْرُهُمْ يَسْعٰى بَيْنَ اَيْدِيْهِمْ وَبِاَيْمَانِهِمْ يَقُوْلُوْنَ رَبَّنَآ اَتْمِمْ لَنَا نُوْرَنَا وَاغْفِرْ لَنَا ۚ اِنَّكَ عَلٰي كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ 8
اي ايمان وارا! توبہ ڪيو الله ڏانهن توبہ سچي ويجهو آهي اوهان جو رب ته ميٽي ڇڏي اوهان کان برايون اوهان جون ۽ داخل ڪري اوهان کي بهشتن ۾ جو وهن ٿيون هيٺان انهن جي نهرون جنهن ڏينهن نه خوارڪندوالله نبي کي ۽ انهن کي جن ايمان آندو ان سان گڏ نور انهن جو ڊوڙندو انهن جي اڳيان ۽ انهن جي سڄن پاسن کان چوندا اي اسان جا رب! پورو ڪر اسان جي لاءِ اسان جي نور کي ۽ بخش ڪر اسان کي بيشڪ تون هر شيءِ تي قادر آهين .
— مولانا محمد ادريس ڏاھرياي ايمان وارؤ! اوهين الله وٽ سچي توبه ڪريو! اميد آهي ته اوهان جو پاليندڙ اوهان کان اوها ن جون مدايون ميٽي ڇڏيندو ۽ اوهان کي ان (ڏينهن) اهڙن باغن ۾ داخل ڪندو جن جي هيٺان واهه پيا وهن (ان ڏينهن) جنهن ڏينهن الله نبيﷺ کي ۽ جن ساڻس ايمان آندو تن کي خوار نه ڪندو. سندن (ايمان جو) نور سندن اڳيان ۽ سندن ساڄن پاسن کان پيو ڊوڙندو. هو پيا چوندا ته اي اسان جا پاليندڙ! اسان کي پنهنجو نور پورو ڪري ڏي ۽ اسان کي معاف ڪر. بيشڪ تون هر شيءِ تي قدرت رکندڙ آهين.
— مولانا محمد مدنياي ايمان وارؤ! توهان الله تعالى جي اڳيان سچي دل سان توبه ڪريو، اميد آهي ته توهان جو پالڻھار توهان جي براين کي مٽائي ڇڏيندو ۽ توهان کي اهڙن باغن ۾ داخل ڪندو جن جي هيٺان (مختلف قسمن جون) نھرون وهنديون. ان ڏينھن الله تعالى، نبي (ﷺ) ۽ جن ماڻهن ان سان گڏ ايمان آندو آهي تن کي خوار نه ڪندو. انهن جو نور سندن اڳيان ۽ ساڄي پاسي کان پيو ڊوڙندو ۽ انهن جي (زبان تي) دُعا هوندي ته: اي اسان جا پالڻھار! اسان جي نور کي اسان جي لاءِ مڪمل فرماءِ ۽ اسان جي گناهن کي بخش ڪر. بيشڪ تون هر شيءِ تي قدرت رکندڙ آهين.
— عبدالسلام ڀُٽويٰٓاَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنٰفِقِيْنَ وَاغْلُظْ عَلَيْهِمْ ۭ وَمَاْوٰىهُمْ جَهَنَّمُ ۭ وَبِئْسَ الْمَصِيْرُ 9
اي نبي! جهاد ڪر ڪافرن سان ۽ منافقن سان ۽ سختي ڪر انهن تي ۽ انهن جي جاءِ جهنم آهي ۽ بري جاءِ موٽڻ جي آهي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھرياي نبي! ڪافرن ۽ منافقن سان جنگ ڪر ۽ انهن تي سختي ڪر ۽ سندن جاءِ دوزخ آهي، ۽ اها موٽي وڃڻ جي جاءِ بڇڙي آهي.
— مولانا محمد مدنياي نبي (ﷺ!) ڪافرن ۽ منافقن سان جھاد ڪندو رهه ۽ انهن سان سختيءَ سان پيش اَچ. اُنهن جي جاءِ جھنم آهي ۽ (اهو) برو ٺڪاڻو آهي.
— عبدالسلام ڀُٽوضَرَبَ اللّٰهُ مَثَلًا لِّلَّذِيْنَ كَفَرُوا امْرَاَتَ نُوْحٍ وَّامْرَاَتَ لُوْطٍ ۭ كَانَتَا تَـحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَيْنِ فَخَانَتٰهُمَا فَلَمْ يُغْنِيَا عَنْهُمَا مِنَ اللّٰهِ شَيْــــًٔا وَّقِيْلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدّٰخِلِيْنَ 10
هنيو الله مثال انهن جي لاءِ جن ڪفر ڪيو نوح جي گهر واري ۽ لوط جي گهر واريءَ جو هُيون هيٺان (نڪاح ۾) ٻن ٻانهن جي اسان جن ٻانهن مان صالح (ٻانها) پوءِ انهن سان خيانت ڪيائون پوءِ نه فائدو ڏنائون انهن ٻنهي کي الله وٽ ڪجهه به ۽ چيو ويو داخل ٿيو باهه ۾ داخل ٿيندڙن سان گڏ .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريالله ڪافرن لاءِ نوح جي زال ۽ لوط جي زال جو مثال بيان ڪيو آهي. اهي ٻئي اسانجن ٻانهن مان ٻن چڳن ٻانهن جي گهر ۾ هيون پوءِ انهن ٻنهي زالن سندن خيانت ڪئي پوءِ اهي ٻئي (پيغمبر سڳورا) الله جي مقابلي ۾ انهن ٻنهي زالن کي ڪجهه به ڪم نه آيا ۽ چيو ويو ته اهي ٻئي زالون باهه ۾ داخل ٿيڻ وارن سان گڏ داخل ٿيو ۽
— مولانا محمد مدنيالله تعالى ڪافرن جي لاءِ نوح ۽ لوط (ؐ) جي گهر وارين جو مثال پيش ڪري ٿو. هو ٻَئي اسان جي ٻن نيڪ ٻانهن جي نڪاح هيٺ هيون پر انهن ٻنهي (ديني معاملات ۾) انهن سان خيانت ڪئي. پوءِ الله تعالى جي مقابلي ۾ هي (ٻئي پيغمبر) اُنهن گهر وارين کي ڪو فائدو نه ڏئي سگهيا ۽ (اُنهن عورتن کي چيو ويو ته) جھنم ۾ داخل ٿيندڙن سان گڏ توهان به داخل ٿي وڃو.
— عبدالسلام ڀُٽووَضَرَبَ اللّٰهُ مَثَلًا لِّلَّذِيْنَ اٰمَنُوا امْرَاَتَ فِرْعَوْنَ ۘ اِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِيْ عِنْدَكَ بَيْتًا فِي الْـجَنَّةِ وَنَجِّــنِيْ مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهٖ وَنَجِّــنِيْ مِنَ الْقَوْمِ الظّٰلِمِيْنَ ۙ11
۽ هنيو الله مثال انهن جي لاءِ جن ايمان آندو فرعون جي گهر واريءَ جو جڏهن چيائين اي منهنجا رب! ٺاهه مون لاءِ پاڻ وٽ گهر بهشت ۾ ۽ ڇڏاءِ مون کي فرعون کان ۽ ان جي ڪم کان ۽ ڇڏاءِ مون کي قوم ظالم کان .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريالله ايمان وارن لاءِ فرعون جي زال جو مثال بيان ڪيو آهي. جڏهن ان چيو ته اي منهنجا پاليندڙ! مون لاءِ پاڻ وٽ جنت ۾ هڪ گهر بناءِ! ۽ مون کي فرعون ۽ سندس ڪم کان بچاءِ!
— مولانا محمد مدني۽ الله تعالى مؤمنن جي لاءِ (وري) فرعون جي گهر واريءَ جو مثال پيش ڪري ٿو. جڏهن هُن چيو ته: منھنجا پالڻھار! منھنجي لاءِ پاڻ وٽ جنت ۾ هڪ گهر ٺاهه، مون کي فرعون ۽ سندس ڪرتوتن کان بچاءِ ۽ مون کي ظالم قوم کان نجات عطا فرماءِ.
— عبدالسلام ڀُٽووَمَرْيَـمَ ابْنَتَ عِمْرٰنَ الَّتِيْٓ اَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيْهِ مِنْ رُّوْحِنَا وَصَدَّقَتْ بِكَلِمٰتِ رَبِّهَا وَكُتُبِهٖ وَكَانَتْ مِنَ الْقٰنِتِيْنَ ۧ12
۽ مريم عمران جي ڌيءَ جنهن سنڀالي رکيو پنهنجي پرهيزگاريءَ کي پوءِ ڦوڪيوسون ان ۾ روح پنهنجي طرفان ۽ تصديق ڪيائين پنهنجي رب جي فرمانن جي ۽ ان جي ڪتابن جي ۽ هئي فرمانبردارن مان .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ ظالم قوم کان به مون کي بچاءِ! ۽ عمران جي ڌيءَ مريم جو به (مثال بيان ڪيو آهي) جنهن پنهنجي اوگهڙ کي (سڀني مردن کان) بچايو، پوءِ اسان ان (جي رحم) ۾ پنهنجو روح ڦوڪيو. ۽ ان پنهنجي پاليندڙ جي ڳالهين ۽ سندس ڪتابن کي سچو مڃيو ۽ پاڻ تابعدارن مان هئي.
— مولانا محمد مدني۽ (الله تعالى) عمران جي ڌيءُ مريم (ؒ جو به مثال پيش ڪري ٿو) جنھن پنھنجي شرمگاهه جي حفاظت ڪئي پوءِ اسان ان جي (رحم جي) اندر پنھنجي طرفان هڪ روح ڦوڪيو ۽ هُن پنھنجي پالڻھار جي حڪمن ۽ سندس ڪتابن کي سچو مڃيو ۽ هوءَ فرمانبردارن مان هئي.
— عبدالسلام ڀُٽو