059 surah
ھي سورة مَدَنِیَّۃٌ آھي . ھِن ۾ 24 آيتون ۽ 3 رڪوع آھن
سَبَّحَ لِلّٰهِ مَا فِي السَّمٰوٰتِ وَمَا فِي الْاَرْضِ ۚ وَهُوَ الْعَزِيْزُ الْحَكِيْمُ 1
پاڪائي بيان ڪيائين الله جي ان جيڪو آسمانن ۾ آهي ۽ ان جيڪو زمين ۾ آهي ۽ اهو ئي غالب، حڪمت وارو آهي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريجو ڪجهه آسمانن ۾ ۽ جو ڪجهه زمين ۾ آهي سو الله جي پاڪائي بيان ڪري ٿو ۽ اهوئي زبردست (۽) حڪمت وارو آهي.
— مولانا محمد مدنيآسمانن ۽ زمين جي هر مخلوق الله تعالى جي تسبيح بيان ڪري رهي آهي. ۽ هو زبردست حڪمت وارو آهي.
— عبدالسلام ڀُٽوهُوَ الَّذِيْٓ اَخْرَجَ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا مِنْ اَهْلِ الْكِتٰبِ مِنْ دِيَارِهِمْ لِاَوَّلِ الْحَشْرِ ڼ مَا ظَنَنْتُمْ اَنْ يَّخْرُجُوْا وَظَنُّوْٓا اَنَّهُمْ مَّانِعَتُهُمْ حُصُوْنُهُمْ مِّنَ اللّٰهِ فَاَتٰىهُمُ اللّٰهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوْا ۤ وَقَذَفَ فِيْ قُلُوْبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُوْنَ بُيُوْتَهُمْ بِاَيْدِيْهِمْ وَاَيْدِي الْمُؤْمِنِيْنَ ۤ فَاعْتَبِرُوْا يٰٓاُولِي الْاَبْصَارِ 2
اهو ئي آهي جنهن ڪڍيو ڪافرن کي اهل ڪتاب مان سندن گهرن مان پهرئين حشر جي لاءِ نه گمان ڪيو هو اوهان ته نڪري ويندا ۽ گمان ڪيائون ته بيشڪ اهي بچائيندڙ آهن انهن کي قلعا انهن جا الله کان پوءِ آيو انهن وٽ الله "جو قهر" ان جاءِ کان جو نه گمان ڪيو هيائون ۽ وڌائين دلين انهن جي ۾ ڊپ ويران ڪن پيا پنهنجا گهر پنهنجن هٿن سان ۽ مؤمنن جي هٿن سان پوءِ عبرت وٺو اي اکين وارؤ! .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريهو اُهو آهي جنهن پهرئين ئي لشڪر گڏ ڪرڻ وقت جيڪي ڪتاب وارن مان ڪافر ٿيا هئا تن کي پنهنجن گهرن مان ڪڍي ٻاهر ڪيو. (اي مسلمانو !) اوهان اهو خيال ئي نه ڪيو هو ته اُهي ڪي نڪرندا ۽ انهن (ڪافرن) هي خيال ڪيو هو ته سندن ڪوٽ اُنهن کي الله (جي عذاب) کان بچائڻ وارا آهن، پوءِ الله (جو عذاب) مٿن اُتان پهتو جتان کين گمان ئي نه هو، ۽ سندن دلين ۾ (مسلمانن جي اهڙي) دهشت وڌائين جو پنهنجن هٿن سان ۽ ايمان وارن جي هٿن سان پنهنجا گهر ڊاهڻ لڳا. تنهن ڪري اي اکين وارو! اوهين عبرت وٺو.
— مولانا محمد مدنياهو الله ئي آهي جنھن ڪفر ڪرڻ واري يھودي ٽولي (بنو نضير) کي پھرين ئي حملي ۾ سندس گهرن مان ٻاهر ڪڍي ڇڏيو. (اي مسلمانو!) توهان جي وهم ۽ گمان ۾ به نه هو ته هو (ايترو آسانيءَ سان مديني مان) نڪري ويندا . اُهي (يھودي) اهو سمجهي ويٺا هئا ته کين سندن قلعا الله تعالى (جي پڪڙ) کان بچائيندا. پر الله تعالى (جو عذاب) انهن ڏي اهڙي طرف کان آيو جو کين گمان ۾ به نه هو. الله تعالى انهن جي دلين ۾ (مسلمانن جي) اهڙي ته دهشت ويھاري ڇڏي جو هُو پنھنجي هٿن سان ۽ مسلمانن جي تعاون سان پنھنجي گهرن کي ڊاهڻ لڳا (ته جيئن ڪجهه سامان بچائي کڻي وڃن) اي بصيرت (يعني سمجهه ۽ سوچ) رکڻ وارؤ! (هن واقعي مان) عبرت پڪڙيو.
— عبدالسلام ڀُٽووَلَوْلَآ اَنْ كَتَبَ اللّٰهُ عَلَيْهِمُ الْجَلَاۗءَ لَعَذَّبَهُمْ فِي الدُّنْيَا ۭ وَلَهُمْ فِي الْاٰخِرَةِ عَذَابُ النَّارِ 3
۽ جيڪڏهن نه هجي ها جو لکي الله انهن تي جلاوطني ته البته عذاب ڪري ها انهن کي دنيا ۾ ۽ انهن لاءِ آخرت ۾باهه جو عذاب آهي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ جيڪڏهن الله مٿن ديس نيڪالي نه لکي ها ته انهن کي (ٻي طرح) دنيا ۾ سزا ڏئي ها. ۽ انهن لاءِ آخرت ۾ باه جو عذاب آهي.
— مولانا محمد مدني۽ جيڪڏهن الله تعالى انهن جي لاءِ ملڪ مان نيڪالي نه لکي ها ته کين دنيا ۾ (ٻئي قسم جو) عذاب ڏي ها ۽ آخرت ۾ ته انهن جي لاءِ جهنم جو عذاب (ضرور) آهي.
— عبدالسلام ڀُٽوذٰلِكَ بِاَنَّهُمْ شَاۗقُّوا اللّٰهَ وَرَسُوْلَهٗ ۚ وَمَنْ يُّشَاۗقِّ اللّٰهَ فَاِنَّ اللّٰهَ شَدِيْدُ الْعِقَابِ 4
اهو ان سببان جو بيشڪ انهن مخالفت ڪئي الله جي ۽ ان جي رسول جي ۽ جيڪو به مخالفت ڪري ٿو الله جي پوءِ بيشڪ الله عذاب ڪرڻ ۾ سخت آهي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھرياهو (عذاب) هن ڪري آهي جو انهن الله ۽ سندس رسول جي مخالفت ڪئي ۽ جيڪو الله جي مخالفت ڪندو ته بيشڪ الله جو عذاب سخت آهي.
— مولانا محمد مدنيانهن سان اهو سلوڪ ان ڪري ٿيو آهي جو انهن الله تعالى ۽ سندس رسول (ﷺ) جي مخالفت ڪئي. (سو ٻُڌي ڇڏيو ته) جيڪو به الله تعالى جي مخالفت ڪندو ته الله تعالى به سزا ڏيڻ ۾ سخت آهي.
— عبدالسلام ڀُٽومَا قَطَعْتُمْ مِّنْ لِّيْنَةٍ اَوْ تَرَكْتُمُوْهَا قَاۗىِٕمَةً عَلٰٓي اُصُوْلِهَا فَبِاِذْنِ اللّٰهِ وَلِيُخْزِيَ الْفٰسِقِيْنَ 5
جيڪو ڪٽيو اوهان کجيءَ جو وڻ يا ڇڏيو اوهان ان کي بيهندڙ پنهنجي پاڙن تي پوءِ الله جي اذن سان آهي ۽ تانته خوار ڪري فاسقن کي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھرياوهان جو به کجيءَ جو وڻ وڍيو يا ان کي پنهنجن پاڙن تي بيٺل ڇڏيو، سو الله جي حڪم سان آهي ۽ هن ڪري ته (الله) بدڪارن کي خوار ڪري.
— مولانا محمد مدني(بنو نضير کي گهيرو ڪرڻ وقت) توهان جيڪي (سندن کجين جا) وڻ ڪپيا هئا يا جن کي ڇڏي ڏنو هو سو سڀ الله تعالى جي اجازت سان هو ته جيئن هُو نافرمان ماڻهن کي خوار خراب ڪري.
— عبدالسلام ڀُٽووَمَآ اَفَاۗءَ اللّٰهُ عَلٰي رَسُوْلِهٖ مِنْهُمْ فَـمَآ اَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَّلَا رِكَابٍ وَّلٰكِنَّ اللّٰهَ يُسَلِّــطُ رُسُلَهٗ عَلٰي مَنْ يَّشَاۗءُ ۭ وَاللّٰهُ عَلٰي كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ 6
۽ جيڪي مال ڏنو الله پنهنجي رسول کي پوءِ نه ڊوڙايا اوهان ان تي ڪي گهوڙا ۽ نه اُٺ پر الله غالب ڪري ٿو پنهنجن رسولن کي جنهن تي گهري ۽ الله هر شيءِ تي قادرآهي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ انهن مان جو ڪجهه الله پنهنجي رسول کي (جنگ کان سواءِ) غنيمت ۾ ڏياريو سو (اي مسلمانو !) اُن تي نه اوهان گهوڙا ڊوڙايا هئا ۽ نه اٺ پر الله پنهنجن رسولن کي جنهن تي وڻيس تنهن تي غالب ڪري ٿو.
— مولانا محمد مدني(بنو نضير جي وڃڻ کان پوءِ) جيڪو مال انهن (يهودين) جي قبضي مان مليو سو الله تعالى پنھنجي رسول (ﷺ) کي ڏنو. ان مال لاءِ توهان گهوڙا ۽ اٺ ڪونه ڊوڙايا هئا پر الله تعالى پنھنجي رسول کي جنھن (قوم) تي وڻيس غالب ڪندو آهي ۽ الله تعالى هر شيءِ تي قدرت رکندو آهي.
— عبدالسلام ڀُٽومَآ اَفَاۗءَ اللّٰهُ عَلٰي رَسُوْلِهٖ مِنْ اَهْلِ الْقُرٰى فَلِلّٰهِ وَ لِلرَّسُوْلِ وَ لِذِي الْقُرْبٰى وَالْيَـتٰمٰى وَالْمَسٰكِيْنِ وَابْنِ السَّبِيْلِ ۙ كَيْ لَا يَكُوْنَ دُوْلَةًۢ بَيْنَ الْاَغْنِيَاۗءِ مِنْكُمْ ۭ وَمَآ اٰتٰىكُمُ الرَّسُوْلُ فَخُذُوْهُ ۤ وَمَا نَهٰىكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوْا ۚ وَاتَّقُوا اللّٰهَ ۭ اِنَّ اللّٰهَ شَدِيْدُ الْعِقَابِ 7ۘ
جيڪو فيء جو مال ڏنو الله پنهنجي رسول کي ڳوٺن جي رهندڙن وٽان پوءِ الله جو ۽ رسول جو ۽ قرابت وارن جي لاءِ ۽ يتيمن جي لاءِ ۽ مسڪينن جي لاءِ ۽ مسافرن جي لاءِ آهي تانته نه هجي گردش ڪندڙ شاهوڪارن جي وچ ۾ اوهان مان ۽ جيڪي ڏئي اوهان کي رسول پوءِ اهو وٺو ۽ جنهن کان روڪي اوهان کي پوءِ رڪجي وڃو ۽ ڊڄو الله کان بيشڪ الله عذاب ڪرڻ ۾ سخت آهي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ الله سڀ ڪنهن شيءِ تي قدرت رکندڙ آهي. جو الله پنهنجي رسول کي ڳوٺن وارن مان (جنگ کان سواءِ) ڏياريو سو الله لاءِ ۽ رسول لاءِ ۽ (رسول جي) قرابت وارن ۽ يتيمن ۽ مسڪينن ۽ مسافرن لاءِ آهي، ته اهو اوهان جي مالدارن جي وچ ۾ ڏيڻ وٺڻ ۾ نه اچي. ۽ (اي مسلمانو !) جو ڪجهه اوهان کي رسول ڏئي ته ان کي وٺو ۽ جنهن کان اوهان کي روڪي ته ان کان رڪجي وڃو ۽ الله کان ڊڄو. بيشڪ الله جو عذاب سخت آهي.
— مولانا محمد مدني(هاڻي) جيڪو به مال انهن ڳوٺن جي رهندڙ ماڻهن کان، الله تعالى پنھنجي رسول سڳوري کي (بغير ويڙهه جي) ڏياريو آهي سو الله تعالى، رسول سڳوري، سندس مائٽن، يتيمن، مسڪينن ۽ مسافرن جي لاءِ آهي ته جيئن اهو مال توهان مان رڳو مالدارن جي وچ ۾ ڦرندو نه رهي. توهان کي رسول سڳورو جيڪو ڪجهه ڏيئي اهو وٺو ۽ جنھن شيءِ کان منع ڪري ته ان کان رڪجي وڃو. ۽ توهان الله تعالى کان ڊڄو. بيشڪ الله تعالى سخت عذاب ڏيندڙ آهي.
— عبدالسلام ڀُٽولِلْفُقَرَاۗءِ الْمُهٰجِرِيْنَ الَّذِيْنَ اُخْرِجُوْا مِنْ دِيَارِهِمْ وَاَمْوَالِهِمْ يَبْتَغُوْنَ فَضْلًا مِّنَ اللّٰهِ وَرِضْوَانًا وَّيَنْصُرُوْنَ اللّٰهَ وَرَسُوْلَهٗ ۭ اُولٰۗىِٕكَ هُمُ الصّٰدِقُوْنَ 8ۚ
فقيرن، هجرت ڪندڙن جي لاءِ جيڪي ڪڍيا ويا پنهنجن گهرن مان ۽ پنهنجن مالن مان طلب ڪن ٿا مهرباني الله کان ۽ رضامندو ۽ مدد ڪن ٿا الله جي ۽ ان جي رسول جي اهيئي سچا آهن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري(يعني) انهن لڏي ايندڙ مسڪينن لاءِ آهي جيڪي پنهنجن گهرن ۽ پنهنجن مالن مان (زبردستي) ٻاهر ڪڍيا ويا آهن(۽) هو الله جو فضل ۽ رضامندي گهرن ٿا ۽ الله ۽ سندس رسول جي مدد ڪن ٿا. اُهي ئي سچا آهن.
— مولانا محمد مدني(۽ اهو مال) هجرت ڪندڙ مسڪينن جي لاءِ (به) آهي، جن کي پنھنجي گهرن مان ڪڍي سندن مال کان محروم ڪيو ويو آهي. هُو ته الله تعالى جي مھرباني ۽ رضامندي چاهين ٿا ۽ الله تعالى ۽ سندس رسول (ﷺ) جي حمايت ۾ ڄمي بيٺا آهن. اهي ئي سچائي واري رستي تي هلڻ وارا ماڻهو آهن.
— عبدالسلام ڀُٽووَالَّذِيْنَ تَبَوَّؤُ الدَّارَ وَالْاِيْـمَانَ مِنْ قَبْلِهِمْ يُـحِبُّوْنَ مَنْ هَاجَرَ اِلَيْهِمْ وَلَا يَجِدُوْنَ فِيْ صُدُوْرِهِمْ حَاجَةً مِّمَّآ اُوْتُوْا وَيُؤْثِرُوْنَ عَلٰٓي اَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ ڵ وَمَنْ يُّوْقَ شُحَّ نَفْسِهٖ فَاُولٰۗىِٕكَ هُمُ الْمُفْلِحُوْنَ 9ۚ
۽ اهي ٻانها جن گهر بنايو هن شهر ۽ ايمان کي انهن کان اڳي محبت رکن ٿا ان سان جنهن هجرت ڪئي انهن ڏانهن ۽ نه ٿا لهن پنهنجن سينن ۾ ڪا حاجت ان مان جو ڏنا ويا ۽ ترجيح ڏين ٿا سرن پنهنجن تي جيتوڻيڪ آهي انهن کي سخت ضرورت ۽ جيڪو بچايو وڃي ٿو پنهنجي نفس جي حرص کان پوءِ اهيئي ڪامياب آهن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ (انهن لاءِ آهي) جيڪي اسلام جي بادشاهيءَ (۾ ) ۽ ايمان ۾ انهن (مهاجرن) کان اڳ رهيا پيا آهن جو هنن ڏي لڏي آيو آهي ان سان (هو) محبت رکن ٿا ۽ جو ڪجهه انهن (پرديسين) کي ڏنو ويو ان جي ڪري پنهنجن دلين ۾ ڪا تنگي نٿا ڏسن ۽ (سڀڪنهن شيءِ ۾ ) پنهنجي جان کان به انهن کي اڳي رکن ٿا. توڙي کين تنگدستي هجي ۽ جيڪي پنهنجي نفس جي بخل کان بچايا ويندا سي ئي ڪامياب آهن.
— مولانا محمد مدني۽ (اهو مال) اُنهن انصاري ماڻهن لاءِ به آهي جيڪي هجرت ڪندڙ (مھاجرن) کان اڳ ئي ايمان آڻي هن اسلامي حڪومت ۾ رهائش اختيار ڪري چڪا هئا. هي ماڻهو هجرت ڪندڙ (مھاجرن) سان وڏي محبت رکندا آهن ۽ جيڪو ڪجهه هجرت ڪندڙ (مھاجرن) کي ڏنو ويو، اُن تي هنن (انصارين) جي دل نه ڏکندي آهي (بلڪه) هو ته پنھنجي ذات تي ٻين کي ترجيح ڏيندا آهن توڙي جو هو خود به ضرورت مند هوندا آهن. (درحقيقت) جيڪي ماڻهو تنگ نظري (يا مال جي حرص) کان بچايا ويا، سي ئي ڪاميابي حاصل ڪندڙ آهن.
— عبدالسلام ڀُٽووَالَّذِيْنَ جَاۗءُوْ مِنْۢ بَعْدِهِمْ يَقُوْلُوْنَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِاِخْوَانِنَا الَّذِيْنَ سَبَقُوْنَا بِالْاِيْـمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِيْ قُلُوْبِنَا غِلًّا لِّلَّذِيْنَ اٰمَنُوْا رَبَّنَآ اِنَّكَ رَءُوْفٌ رَّحِيْمٌ ۧ10
۽ اهي ٻانها جيڪي آيا انهن کان پوءِ چون ٿا ته اي اسان جا رب! اسان کي بخش ڪر ۽ اسان جي انهن ڀائرن کي جيڪي اڳي گذريا اسان کان ايمان سان ۽ نه پيدا ڪر تون اسان جي دلين ۾ ڪينو انهن جي لاءِ جن ايمان آندو اي اسان جا رب! بيشڪ تون ٻاجهارو، مهربان آهين .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ (انهن لاءِ به آهي) جي انهن (مٿين ٻن قسمن جي حقدارن) کان پوءِ ايندا. چوندا ته اي اسان جا پاليندڙ! اسان کي ۽ اسان جن انهن ڀائرن کي بخش جيڪي ايمان آڻڻ ۾ اسان کان اڳي ٿيا آهن ۽ اسان جي دلين ۾ ايمان وارن جي باري ۾ ڪو کوٽ نه وجهه. اي اسان جا پاليندڙ! بيشڪ تون ته بيحد شفقت ڪندڙ نهايت رحم وارو آهين.
— مولانا محمد مدني۽ هي مال انهن ماڻهن لاءِ به آهي جيڪي مھاجرن ۽ انصارين کان پوءِ (مديني جي رياست ۾) ايمان جي حيثيت ۾ داخل ٿيا ۽ چون ٿا ته: اي اسان جا پالڻھار! اسان کي ۽ اسان جي انهن ڀائرن کي معاف فرماءِ جيڪي اسان کان اڳ ايمان آڻي چڪا آهن ۽ اسان جي دلين ۾ مؤمنن جي لاءِ ڪوبه ساڙ نه رکجانءِ. اي اسان جا پالڻھار! بيشڪ تون وڏو نرمي ڪندڙ ۽ وڏو رحم ڪندڙ آهين.
— عبدالسلام ڀُٽواَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذِيْنَ نَافَقُوْا يَقُوْلُوْنَ لِاِخْوَانِهِمُ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا مِنْ اَهْلِ الْكِتٰبِ لَىِٕنْ اُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَكُمْ وَلَا نُطِيْعُ فِيْكُمْ اَحَدًا اَبَدًا ۙ وَّاِنْ قُوْتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّكُمْ ۭ وَاللّٰهُ يَشْهَدُ اِنَّهُمْ لَكٰذِبُوْنَ 11
ڇا تو انهن ڏانهن نه ڏٺو جيڪي منافق ٿيا چون پيا پنهنجن انهن ڀائرن جي لاءِ جيڪي ڪافر ٿيا اهل ڪتاب مان ته البته جيڪڏهن اوهان ڪڍيا ويندؤ وطن مان ته البته ضرور اسين به نڪرنداسون اوهان سان گڏ ۽ نه تابعداري ڪنداسون اوهان جي باري ۾ ڪنهن هڪ جي هميشہ ۽ جيڪڏهن جنگ ڪيا ويندؤ اوهان ته البته ضرور مدد ڪنداسون اسين اوهان جي ۽ الله شاهدي ڏئي ٿو ته بيشڪ اهي البته ڪوڙا آهن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري(ڇا تو انهن ڏي نه ڏٺو آهي جيڪي دغاباز ٿيا پنهنجن انهن ڀائرن کي چون ٿا جيڪي ڪتاب وارن مان ڪافر ٿيا ته قسم آهي ته جيڪڏهن اوهان کي ملڪ نيڪالي ڏني وئي ته ضرور اسين به اوهان سان گڏ نڪرنداسون ۽ اوهان جي حق ۾ ڪڏهن به ڪنهن جو چيو نه مڃينداسون ۽ جيڪڏهن اوهان سان جنگ ٿي ته ضرور اسين اوهان جي مدد ڪنداسون ۽ (اي مسلمانو !) الله شاهدي ڏئي ٿو ته اهي ڪوڙا آهن.
— مولانا محمد مدنيڇا تو نه ڏٺو ته هي منافق ماڻهو پنھنجي ڪافر اهل ڪتاب ڀائرن کي چون ٿا ته جيڪڏهن توهان کي هتان (مديني) مان ڪڍيو ويو ته اسان به توهان سان گڏ نڪرنداسين ۽ اوهان جي خلاف ڪنھن جو به چيو نه مڃينداسين ۽ جيڪڏهن توهان سان ويڙهه ڪئي وئي ته اسان توهان جي ضرور مدد ڪنداسين پر الله تعالى گواهي ڏي ٿو ته هي (منافق) ڪوڙا آهن.
— عبدالسلام ڀُٽولَىِٕنْ اُخْرِجُوْا لَا يَخْرُجُوْنَ مَعَهُمْ ۚ وَلَىِٕنْ قُوْتِلُوْا لَا يَنْصُرُوْنَهُمْ ۚ وَلَىِٕنْ نَّصَرُوْهُمْ لَيُوَلُّنَّ الْاَدْبَارَ ۣ ثُـمَّ لَا يُنْصَرُوْنَ 12
البته جيڪڏهن وطن کان ڪڍيا ويندا ته نه نڪرندا انهن سان گڏ ۽ البته جيڪڏهن جنگ ڪيا ويندا ته نه مدد ڪندا انهن جي ۽ البته جيڪڏهن مدد ڪندا انهن جي ته البته ضرور پٺيون ڦيرائي ويندا ان کان پوءِ نه مدد ڪيا ويندا .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريتحقيق جيڪڏهن کين ملڪ نيڪالي ڏني ويئي ته اهي انهن سان ڪئين نڪرندا ۽ جيڪڏهن انهن سان جنگ ٿي ته اهي انهن جي مدد نه ڪندا ۽ جيڪڏهن اهي انهن جي مدد ڪندا ته ضرور پٺ ڦيري ڀڄندا. وري سندن(به) ڪٿي مدد نه ٿيندي.
— مولانا محمد مدنيجيڪڏهن هي (يھودي) هتان ڪڍيا ويا ته هي منافق انهن سان گڏ ڪڏهن به نه نڪرندا ۽ جيڪڏهن انهن سان ويڙهه ڪئي وئي ته هي (منافق) ماڻهو اُنهن جي (ڪابه) مدد نه ڪندا پر جيڪڏهن هي اُنهن جي مدد ڪندا به ته (هي وچ ۾ گوهي هڻي) پُٺي ڏئي ڀڄندا ۽ پوءِ انهن جي ڪٿان به مدد نه ڪئي ويندي.
— عبدالسلام ڀُٽولَاَانْتُمْ اَشَدُّ رَهْبَةً فِيْ صُدُوْرِهِمْ مِّنَ اللّٰهِ ۭ ذٰلِكَ بِاَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَفْقَهُوْنَ 13
البته اوهان سخت هيبت وارا آهيو انهن جي سينن ۾ الله کان اهو ان سببان جو بيشڪ اهي قوم آهن جيڪي نه ٿا سمجهن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري(اي مسلمانو !) بيشڪ اوهين سندن دلين ۾ الله کان به وڌيڪ دهشت وارا آهيو. اهو هن ڪري ته اهي اهڙا ماڻهو آهن جي سمجهه نٿا رکن.
— مولانا محمد مدني(اي مسلمانو!) انهن (منافقن) جي دلين ۾ الله تعالى کان وڌيڪ توهان جي دهشت ويٺل آهي. اهو ان ڪري آهي جو هي ماڻهو سمجهه نٿا رکن.
— عبدالسلام ڀُٽولَا يُقَاتِلُوْنَكُمْ جَمِيْعًا اِلَّا فِيْ قُرًى مُّحَصَّنَةٍ اَوْ مِنْ وَّرَاۗءِ جُدُرٍ ۭ بَاْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيْدٌ ۭ تَحْسَبُهُمْ جَمِيْعًا وَّقُلُوْبُهُمْ شَتّٰى ۭ ذٰلِكَ بِاَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَعْقِلُوْنَ ۚ14
نه جنگ ڪندا اوهان سان گڏجي مگر ڳوٺن قلعا ڦيرايلن ۾ يا ڀتين جي پويان ويڙهه انهن جي پاڻ ۾ سخت آهي سمجهين ٿو انهن کي گڏ ۽ دليون انهن جون جدا جدا آهن اهو ان سببان جو بيشڪ اهي قوم بي عقل آهن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريسڀ گڏجي اوهان سان ڪڏهن به جنگ نه ڪري سگهندا مگر ڪوٽ وارن ڳوٺن ۾ يا ڀتين جي پٺيان ٿي. پاڻ ۾ انهن جي ويڙه سخت آهي. (اي ڳالهه ٻڌندڙ) تون کين ڀائيندين ته گڏ آهن پر حال هي آهي ته سندن دليون ڌار ڌار آهن. اهو هن ڪري ته اهي اهڙا ماڻهو آهن جي بي عقل آهن.
— مولانا محمد مدنيهي ماڻهو توهان سان متحد ٿي (کليل ميدان ۾) جنگ نه ڪري سگهندا. هي ته قلعن ۾ ويھي يا ڀتين پويان (ڊڄڻن ماڻهن وانگر) وڙهندا. توهان سمجهو ٿا ته هي سڀ پاڻ ۾ گڏ آهن حالانڪه انهن جون دليون هڪ ٻئي کان الڳ الڳ (۽ وڙهيل) آهن. اهو ان ڪري آهي جو هي ماڻهو عقل کان ڪم نٿا وٺن.
— عبدالسلام ڀُٽوكَمَثَلِ الَّذِيْنَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَرِيْبًا ذَاقُوْا وَبَالَ اَمْرِهِمْ ۚ وَلَهُمْ عَذَابٌ اَلِيْمٌ ۚ15
انهن وانگر جيڪي انهن کان اڳي ويجها هئا چکيائون سزا پنهنجي امر جي ۽ انهن جي لاءِ دردناڪ عذاب آهي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري(هنن جو قصو) انهن جي قصي جهڙو آهي جيڪي انهن کان اڳ هئا. انهن ويجهو ئي پنهنجي ڪم جو بڇڙو نتيجو چکيو. ۽ انهن لاءِ دردناڪ عذاب آهي
— مولانا محمد مدنيانهن (منافقن) جو مثال انهن (مڪي جي مشرڪن ۽ يھودي قبيلي بنو قينقاع جي ماڻهن) وانگر آهي جن ٿورو اڳ (بدر جي ميدان ۽ مديني مان نيڪالي جي صورت ۾) پنھنجي عمل جي سزا چکي آهي ۽ انهن لاءِ (وڌيڪ) تڪليف وارو عذاب آهي.
— عبدالسلام ڀُٽوكَمَثَلِ الشَّيْطٰنِ اِذْ قَالَ لِلْاِنْسَانِ اكْفُرْ ۚ فَلَمَّا كَفَرَ قَالَ اِنِّىْ بَرِيْۗءٌ مِّنْكَ اِنِّىْٓ اَخَافُ اللّٰهَ رَبَّ الْعٰلَمِيْنَ 16
شيطان وانگر جڏهن چيائين انسان کي ته ڪفر ڪر پوءِ جڏهن ڪفر ڪيائين ته چيائين بيشڪ مان بيزار آهيان توکان بيشڪ مان ڊڄان ٿو الله کان جهانن جي رب کان .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري(هنن جو قصو) شيطان جي قصي جهڙو آهي جنهن وقت انسان کي چوي ٿو ته تون ڪفر ڪر! پوءِ جڏهن ڪفر ڪيائين ته چوندو آهي ته آءُ توکان بيزار آهيان آءُ جهانن جي پاليندڙ الله کان ڊڄان ٿو.
— مولانا محمد مدنيانهن جو مثال شيطان وانگر آهي جڏهن هو ڪنھن ماڻهوءَ کي چوندو آهي ته ڪفر ڪر، پوءِ جڏهن هو ڪفر ڪندو آهي ته شيطان کيس چوندو آهي ته مان توکان بيزار آهيان (۽ تنھنجي ڪفر سان مان ٻڌل نه آهيان) مان ته خود سڀني جھانن جي پالڻھار کان ڊڄان ٿو.
— عبدالسلام ڀُٽوفَكَانَ عَاقِبَتَهُمَآ اَنَّهُمَا فِي النَّارِ خَالِدَيْنِ فِيْهَا ۭ وَذٰلِكَ جَزٰۗؤُا الظّٰلِمِيْنَ ۧ17
پوءِ ٿي پڇاڙي انهن ٻنهي جي ته بيشڪ اهي ٻئي باهه ۾ هوندا هميشہ هميشہ رهندڙ ان ۾ ۽ اهو ظالمن جو بدلو آهي .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريپوءِ انهن ٻنهي جي پڇاڙي هيءَ آهي ته اهي باه ۾ پيار رهندا ۽ اها ظالمن جي سزا آهي.
— مولانا محمد مدنيپوءِ ٻنهي (شيطان ۽ ماڻهوءَ) جي پڇاڙي اها ٿي جو هو ٻئي هميشه لاءِ باهه ۾ رهندا، ظالمن جي اها ئي سزا آهي.
— عبدالسلام ڀُٽويٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوا اتَّقُوا اللّٰهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ ۚ وَاتَّقُوا اللّٰهَ ۭ اِنَّ اللّٰهَ خَبِيْرٌۢ بِـمَا تَعْمَلُوْنَ 18
اي ايمان وارا! ڊڄوالله کان ۽ جڳائي ته سوچي هرنفس اهو جو اڳي ڪري موڪليائين صبحاڻي جي لاءِ ۽ ڊڄو الله کان بيشڪ الله خبر رکندڙ آهي ان جي جيڪي ڪيو ٿا .
— مولانا محمد ادريس ڏاھرياي ايمان وارؤ! الله کان ڊڄو ۽ سڀڪو شخص ڏسي ته سڀاڻي لاءِ ڇا اڳي ڪيو اٿس ۽ (وري به) الله کان ڊڄندا رهو. بيشڪ الله اوهانجن عملن جي پوري خبر رکندڙ آهي.
— مولانا محمد مدنياي ايمان وارؤ! الله تعالى کان ڊڄو ۽ (توهان مان) هر شخص کي اهو ڏسڻ گهرجي ته هُن سڀاڻي (برپا ٿيندڙ آخرت) جي لاءِ اڳتي ڇا موڪليو آهي؟ الله تعالى کان ڊڄو بيشڪ الله تعالى توهان جي عملن کي خوب ڄاڻي ٿو.
— عبدالسلام ڀُٽووَلَا تَكُوْنُوْا كَالَّذِيْنَ نَسُوا اللّٰهَ فَاَنْسٰـىهُمْ اَنْفُسَهُمْ ۭ اُولٰۗىِٕكَ هُمُ الْفٰسِقُوْنَ 19
۽ نه هجو انهن وانگر جن وساريو الله کي پوءِ وسارايائين انهن کان سِــرَ انهن جا اهيئي فاسق آهن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھري۽ انهن جهڙا نه ٿيو جن الله کي وساريو پوءِ الله انهن کان سندن جانيون به ڀلائي ڇڏيون. اهي ئي بدڪار آهن.
— مولانا محمد مدنيتوهان اُنهن ماڻهن جھڙا نه ٿجو جن الله تعالى کي وساري ڇڏيو پوءِ (نتيجي ۾) الله تعالى به سندن دلين ۾ غفلت (يعني خود فراموشي) پيدا ڪري ڇڏي. (دراصل) اهي ئي ماڻهو نافرمان آهن.
— عبدالسلام ڀُٽولَا يَسْتَوِيْٓ اَصْـحٰبُ النَّارِ وَاَصْـحٰبُ الْـجَنَّةِ ۭ اَصْـحٰبُ الْـجَنَّةِ هُمُ الْفَاۗىِٕزُوْنَ 20
نه ٿا برابر ٿين جهنم وارا ۽ جنت وارا، جنت وارا اهيئي ڪامياب ٿيندڙ آهن .
— مولانا محمد ادريس ڏاھريباهه وارا ۽ جنت وارا برابر نه ٿا ٿين. جنت وارا ئي ڪامياب آهن.
— مولانا محمد مدنيباهه ۾ وڃڻ وارا ۽ جنت ۾ وڃڻ وارا ٻئي برابر نٿا ٿي سگهن. جنت ۾ وڃڻ وارا ئي ڪاميابي حاصل ڪندڙ آهن.
— عبدالسلام ڀُٽو